Maestro czarnej linii

Dzięki bogactwu treści, nowatorstwu form i technicznemu mistrzostwu swych rycin Dürer wyniósł grafikę na najwyższy poziom artystyczny. Jako pierwszy wykorzystał też w pełni możliwość powielania tej samej kompozycji do rozprowadzania odbitek po całej Europie, popularyzując nie tylko sztukę, ale także poszczególne wzory ikonograficzne, kompozycyjne oraz treści ideowe.

W XVI wieku Dürer — jego osoba i twórczość — fascynował rytowników, malarzy, rzeźbiarzy i witrażystów, a także literatów. Kupcy we Włoszech, Francji i Hiszpanii nabywali miedzioryty Dürera, jako wzory dla malarzy w swoich krajach. Erazm z Rotterdamu nazwał Dürera Apellesem czarnych linii, zaś najbardziej wpływowy historiograf sztuki XVI wieku — Włoch Giorgio Vasari (1568) stwierdził, że cały świat był zdumiony jego mistrzostwem.

Albrecht Dürer (1471—1528), jeden z najsławniejszych rytowników w dziejach sztuki, uważany za najwybitniejszego niemieckiego artystę wszech czasów, był niewątpliwie czołowym przedstawicielem sztuki renesansu w Europie Północnej i — jak na człowieka tej epoki przystało — twórcą niezwykle wszechstronnym. Oprócz malarstwa zajmował się rysunkiem, grafiką i teorią sztuki.

Jego miedzioryty, drzeworyty, suchoryty i akwaforty wytyczyły nowe drogi rozwoju rytownictwa. Dürer jako pierwszy w pełni docenił możliwości, jakie dawało uprawianie grafiki. Operując wieloma egzemplarzami, grafika umożliwiała bowiem rozprowadzanie dzieł po całej Europie i popularyzowanie wzorów ikonograficznych, kompozycyjnych, a także treści ideowych. Była adresowana do szerokiego kręgu odbiorców, mogących zakupić stosunkowo niedrogie dzieła. Pozwalała tym samym na uniezależnienie się artysty — także finansowe — od tradycyjnego mecenatu. Dürer, świadomy tych możliwości, założył w Norymberdze własną oficynę drukarską i dzięki temu stał się także wydawcą swych prac. To wyzwolenie dało mu większą swobodę w zakresie tematów i formy, ale także wymagało „nowej odpowiedzialności” za tak szeroko rozpowszechniane dzieła.

Grafika Dürera miała szczególne znaczenie dla rytownictwa XVI wieku. Fascynacja nią objęła wtedy całą artystyczną Europę. Hołd składany twórczości graficznej Dürera przez innych artystów przybierał wówczas różne formy: nowych edycji z zachowanych Dürerowskich płyt kopii, swobodnych inspiracji wybranymi motywami czy wreszcie trawestacji jego prac. Wielu rytowników zmierzyło się wówczas z jego oeuvre, m.in.: Barthel i Sebald Behamowie, Hans Brosamer, Daniel, Hieronymus i Lambert Hopferowie, bracia Wierixowie, Heinrich Aldegrever, Marcantonio Raimondi, Cristofano Robetta, Zoan Andrea. Oprócz znanych z nazwiska rytowników kopie i trawestacje wykonywali też artyści anonimowi.

Wystawa zorganizowana w Muzeum Narodowym w Warszawie ukazuje rolę Albrechta Dürera w dziejach grafiki — od wskazania dokonań graficznych, które zastał u progu swej kariery, poprzez prezentację nowatorstwa i bogactwa jego rycin, aż po ukazanie pokłosia jego dokonań w twórczości rytowników XVI stulecia.

Wystawa jest prezentacją zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Z bogatej kolekcji rycin europejskich muzeum udostępnia dzieła Dürera, które ilustrują wybrane tematy jego grafiki — fascynacje idealnymi proporcjami i perspektywą wykreślną, łączenie tradycji sztuki północnej z dokonaniami włoskiego renesansu. Na wystawie poczesne miejsce zajmują prace, które uczyniły Dürera sławnym wśród współczesnych — wstrząsający swą ekspresją cykl Apokalipsy, ryciny z Życia Marii oraz szereg prac o tematyce pasyjnej — sygnalizujących trzy jego serie graficzne.

Oddziaływanie prac Dürera na grafikę XVI wieku ukazano poprzez prezentację zarówno kopii jego dzieł, jak i oryginalnych rycin inspirowanych jego słynnymi sztychami. Ryciny Dürera zostały zestawione z wczesnymi graficznymi kopiami, wykonanymi przez wybitnych rytowników młodszego pokolenia: Marcantonia Raimondiego, Johanna Wierixa, Hieronymusa Hopfera. Obok nich znajdą się też interesujące trawestacje Dürerowskich przedstawień Madonny z Dzieciątkiem oraz takie sławne prace inspirowane miedziorytami Dürera, jak Fortuna Heinricha Aldegrevera i Melancholia Sebalda Behama. Na wystawie eksponowane są także dzieła dwóch rywali Dürera — Lucasa Cranacha Starszego oraz Lucasa van Leydena czy wreszcie ilustracja z Phaenomena Jana Kochanowskiego, stanowiąca przykład wczesnej recepcji grafiki Dürera na ziemiach polskich.

Uzupełnienie ekspozycji rycin stanowi wybór dzieł sztuki zdobniczej i obrazów ze zbiorów muzeum. Stanowią one przykłady produkcji artystycznej, z której w czasach Dürera słynęła jego rodzinna Norymberga oraz odwiedzana przez niego Wenecja. Sygnalizują też, jak wielkie jest oddziaływanie grafiki mistrza na inne dziedziny sztuki.

„Albrecht Dürer — rytownik. Znaczenie i oddziaływanie jego grafiki w XVI wieku. Wystawa ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie”, Muzeum Narodowe w Warszawie, do 7 kwietnia 2002 r. Muzeum otwarte: wtorek, środa, piątek 10.00—16.00, czwartek 12.00— 17.00, sobota, niedziela 10.00—17.00. Bilety: bilet normalny 15 zł, ulgowy 8 zł, rodzinny 18 zł, roczny 60 zł.

opr. mg/mg