Części świata

Jutta Seibert

Leksykon sztuki chrześcijańskiej

Tematy, postacie, symbole

ISBN: 978-83-7442-120-7

wyd.: Wydawnictwo Jedność , Kwiecień 2007

Powrót do indeksu haseł

CZĘŚCI ŚWIATA

Już w starożytności znany był podział ziemi na Europę, Azję i Afrykę. Podział ten obowiązywał przez całe średniowiecze. Średniowieczni kartografowie przejęli także schemat mapy świata w kształcie litery T (Orbis tripartius, ziemi podzielonej na trzy części): Azja ukazana była u góry, Europa na dole z lewej strony, a Afryka na dole z prawej strony. Ponadto Europa i Afryka rozdzielone były morzem śródziemnym. Mapa ta była więc skierowana ku wschodowi w ten sposób, że w środku znajdował się raj. Słynnymi przykładami map tego typu są mapy świata z klasztoru Ebstorf (XIII w., oryginał zniszczony) i z katedry w Hereford (XIII w.). Dopiero od XIV w. zaczęło budzić się zainteresowanie mapą z geograficznego punktu widzenia.

W średniowieczu znane były poza tym zawarte w Biblii odniesienia do poszczególnych części świata. Zdaniem Ojców Kościoła, trzej synowie Noego dali początek swoim pokoleniom w różnych częściach świata: Sem w Azji, Cham w Libii (Afryce), a Jafet w Europie. Również Trzech Króli, pochodzących z różnych stron, odbierano jako przedstawicieli trzech części świata.

W sztuce nowożytnej trzy części świata przedstawiane są przede wszystkim pod postacią personifikacji. Od 1492 r. dołączyła do nich Ameryka. Nie istnieją ogólne atrybuty lub inne znaki charakteryzujące wszystkie części świata. Atrybutem Europy jest korona, hełm, broń, koń, księga, świątynia i krzyż, jako, że stanowi ona część świata militarnie i kulturalnie przewyższająca pozostałe. Inne części świata wyróżniane są poprzez nadawanie im egzotycznych lub rasowych cech. Popularność tego tematu pochodzi ze świata pojęć kontrreformacji - personifikacje ukazywały wszystkie miejsca, w których rozprzestrzeniało się chrześcijaństwo. W ten sposób można interpretować fresk Andrei Pozza znajdujący się na sklepieniu kościoła San Ignazio w Rzymie (1691-1694), na którym przedstawiona została misyjna działalność jezuitów.

W XVIII w. temat misyjny rozpowszechniał się przede wszystkim w rejonach południowych Niemiec. Fresk na sklepieniu byłego kościoła klasztornego Benedyktynów w Oberaltaich (Dolna Bawaria) przedstawia światowe apostolstwo zakonu benedyktynów: wóz św. Benedykta ciągną cztery zwierzęta symbolizujące cztery części świata. Cztery dalsze sceny ukazują misyjną działalność zakonu w różnych regionach świata. Personifikacje części ziemi pojawiające się na ambonach nawiązują również do rozpowszechniania nauki chrześcijańskiej (np. podpora kosza ambony w kościele Sankt Jakob w Bruggi, 1694 r.).

Świeckim przykładem przedstawienia tej tematyki jest przede wszystkim fresk Tiepola na klatce schodowej rezydencji w Wurzburgu (1750-1753). Dzieło to posiada również wyraźny wątek religijny - Azja ukazana została z krzyżami z Golgoty. Równocześnie pośrodku sceny znajduje się Apollo z innym bogami, a wokół nich, na obrzeżach - cztery części świata. Tiepolo jako przedstawiciel sztuk pięknych i Naumann jako budowniczy pojawiają się w alegorii Europy. Australię uznano za samodzielną część świata zbyt późno, aby mogła stać się tematem ikonografii chrześcijańskiej.

opr. aw/aw