Jakub

Jutta Seibert

Leksykon sztuki chrześcijańskiej

Tematy, postacie, symbole

ISBN: 978-83-7442-120-7

wyd.: Wydawnictwo Jedność , Kwiecień 2007

Powrót do indeksu haseł

JAKUB

Po swoim dziadku Abrahamie i ojcu Izaaku Jakub jest trzecim wielkim patriarchą Starego Testamentu. W sztuce chrześcijańskiej występuje między przodkami Chrystusa. Poza tym, wraz z Abrahamem i Izaakiem, Jakub - trzymający dusze błogosławionych na kolanach - może uosabiać raj - łono Abrahama.

Sceny z jego życia (według Rdz 25 i n.) przedstawiane są od czasów wczesnochrześcijańskich, np. na mozaikach w Santa Maria Maggiore w Rzymie (432-40); w malarstwie książkowym, np. w Wiedeńskiej Księdze Rodzaju (VI w., Wiedeń, Osterreichische Natio-nalbibliothek). Niektóre sceny pojawiają się również jako samodzielne przedstawienia ukazywane poza cyklami.

Bliźniaczy brat Jakuba, Ezaw, wraca wyczerpany z polowania i oddaje Jakubowi przywilej pierworództwa w zamian za gotowaną soczewicę. Następnie matka Jakuba, Rebeka, pomaga zdobyć swojemu ulubionemu synowi błogosławieństwo ojca, które właściwie należy się Ezawo-wi. Jakub stawia się przed swym ślepym ojcem Izaakiem (przedstawianym najczęściej na leżąco w łożu) w szatach Ezawa, z szyją i rękoma owiniętymi koźlą skórą, aby dotykający go Izaak pomyślał, iż stoi przed nim jego owłosiony pierworodny syn, Ezaw. Następnie Jakub ucieka przed gniewnym Ezawem do brata Rebeki, La-bana. W trakcie swej podróży, we śnie, widzi drabinę sięgającą do nieba oraz anioły wspinające się po niej i schodzące w dół i słyszy głos Boga, który obiecuje błogosławieństwo dla Jakuba i jego potomków (Rdz 28,10 i n.). Kamień, na którym Jakub złożył głowę podczas spoczynku, poświęca on jako ołtarz i nazywa to miejsce Betel ("dom Boży"). Następnie Jakub dociera do studni, gdzie spotyka piękną córkę Labana, Rachelę, i pomaga jej napoić owce (por.: Rebeka, Samarytanka przy studni). Następnie przez siedem lat służy swojemu wujowi Labanowi, aby dostać Rachelę za żonę, jednak po upływie tego czasu musi najpierw pojąć za żonę starszą córkę Labana, Lee, i służyć Labanowi następne siedem lat, aby otrzymać Rachelę. W końcu Jakub powraca do swojej ojczyzny z dwoma żonami i sześcioma synami Lei, czterema synami niewolnic Racheli i Lei - Blihy i Zilpy - pierwszym synem Racheli, Józefem, oraz z dużą trzodą, zebraną podczas służby u Labana. W nocy przed spotkaniem i pojednaniem z Ezawem, Jakub spotyka Boga (anioła Bożego), walczy z nim, trzyma go aż do rana (Rdz 32,27: "Nie puszczę cię, dopóki mi nie pobłogosławisz") i otrzymuje w końcu swoje błogosławieństwo. "Odtąd nie będziesz się zwał Jakub, lecz Izrael, bo walczyłeś z Bogiem i z ludźmi i zwyciężyłeś" (Rdz 32,29). Walka z aniołem należy do najczęściej przedstawianych scen z życia Jakuba i pojawia się zarówno w cyklach, jak też jako pojedyncza scena. Dzięki tej scenie pojawiła się możliwość przedstawienia bezpośredniego spotkania człowieka z Bogiem oraz skuteczności żarliwej modlitwy. Większość przedstawień tej sceny wzoruje się formalnie na antycznych przedstawieniach zapaśników.

Podczas porodu ostatniego syna Jakuba, Beniamina, umiera Rachela. W podeszłym wieku Jakub zostaje sprowadzony przez swego syna Józefa do Egiptu. W Egipcie Jakub udziela synom Józefa, Manassesowi i Efraimowi, błogosławieństwa ze skrzyżowanymi rękoma (w ten sposób, wbrew woli Józefa, jego młodszy syn, Efraim, otrzymuje skuteczniejsze błogosławieństwo z prawej ręki (Rdz 48, por.: prawa i lewa strona). W średniowieczu uważano skrzyżowane ręce Jakuba za typ krzyża Chrystusa (typologia). Bardzo słynne jest przedstawienie tego tematu przez Rembrandta (1666 r., Kassel, Staatliche Kunstsamm-lungen). Przed śmiercią Jakub wzywa do siebie swoich dwunastu synów i przepowiada im ich los oraz losy pokoleń, które się z nich wywiodą (dwanaście pokoleń Izraela). Faworyzowanie Judy podczas tej przepowiedni chrześcijańska teologia odniosła do Chrystusa, należącego do pokolenia Judy (Mt 1,1 i n.; por.: Lew).

opr. aw/aw