Jerozolima

Jutta Seibert

Leksykon sztuki chrześcijańskiej

Tematy, postacie, symbole

ISBN: 978-83-7442-120-7

wyd.: Wydawnictwo Jedność , Kwiecień 2007

Powrót do indeksu haseł

JEROZOLIMA

W Apokalipsie św. Jana (Ap 21,11 i n.) bezpośrednio po sądzie ostatecznym opisana została niebiańska Jerozolima. Jest to raj, dostępny jedynie wybranym, ozdobiony szlachetnymi kamieniami. Miasto to okala mur z 12 bramami (12 pokoleń Izraela) i 12 warstwami fundamentu (12 "apostołów Baranka"). Pośrodku znajduje się "tron Boga i Baranka", z którego wypływa "rzeka życia, lśniąca jak kryształ", a po obu brzegach rzeki stoi drzewo życia.

Częstym tematem przedstawień sztuki wczesnochrześcijańskiej jest krzyż lub baranek (tzn. Chrystus) stojący na górze, z której wypływają rajskie rzeki (Ap 14,1 i 22,1) i do której z "Betlejem" i "Jerozolimy" (miejsca narodzin i śmierci Chrystusa) zbliża się po sześć baranków (12 apostołów). Przedstawienia Jerozolimy jako murowanego miasta pojawiają się najczęściej w ilustracjach do Apokalipsy, np. w Apokalipsie Bamberskiej (Bamberg, Staatsbibliothek) - anioł prowadzi św. Jana na górę i pokazuje mu swoją złotą trzciną "Miasto Święte Jeruzalem, zstępujące z nieba od Boga, mające chwałę Boga". Takie schematyczne przedstawienie niebiańskiej Jerozolimy (mur wokół miasta, 12 bram) spotykamy poza malarstwem książkowym także na XII-wiecznym fresku na sklepieniu kościoła San Pietro al Monte w Civate (niedaleko Como) - Chrystus z barankiem, tronujący między dwoma drzewami życia, nad źródłem wody życia, otoczony jest kwadratowym murem miejskim, w którego 12 bramach przedstawione jest 12 popiersi (dwanaście pokoleń Izraela lub dwunastu apostołów). W Chwale krzyża, rękopisie powstałym ok. 1180 r. w Ratyzbonie, pod Chrystusem, przedstawionym jako Sędzia Świata z narzędziami męki Pańskiej, ukazano symboliczne przedstawienie raju -"Paradysus" w centrum sceny trzyma okrągłą tarczę z Barankiem (Chrystusem). Stąd wypływają cztery rajskie rzeki, trzymające tarcze z wizerunkami czterech Ojców Kościoła. Cztery podwójne promienie prowadzą do czterech symboli ewangelistów i do czterech cnót kardynalskich (cnoty). Litery A-D-A-M oznaczają Chrystusa jako nowego Adama i jednocześnie cztery strony świata, do których dzięki Ewangelii dociera zbawienie świata (gr. Anatole - "wschód", Dysis - "zachód", Arktos - "północ", Mesembria - "południe").

W późnym średniowieczu przedstawienia niebiańskiej Jerozolimy stają się o wiele bardziej realistyczne. W tle sceny Adoracja Baranka na Ołtarzu Gandawskim braci van Eyck (1432 r., Gandawa, kościół Sankt Bavo) widać wieże i pałace niebiańskiego miasta. Na 16 arkuszu drzeworytów Albrechta Dürera obrazujących Apokalipsę ostatecznie zamiast wizji pojawia się realne, późnośredniowieczne miasto.

Wyobrażenie niebiańskiej Jerozolimy stało się także znaczące dla zrozumienia budynku kościoła. Już Ojciec Kościoła, św. Euzebiusz, nazwał kościół grobowy w Jerozolimie nowym Jeruzalem. Pierwotnie w kopule kaplicy Karola Wielkiego w Akwizgranie baranek i 24 apokaliptycznych Starców wskazywali na znaczenie tej budowli jako wizerunku niebiańskiego miasta (symbolika liczb, osiem). Zestawienie: budynek kościoła = niebiańska Jerozolima poparte jest przez wiele fragmentów tekstów. W ten sposób interpretowana była szczególnie architektura gotyckich katedr. W ten sposób interpretowane są także XII- i XII-wieczne relikwiarze, np. relikwiarz św. Elżbiety w Marburgu, który przypomina wzniesiony na planie kwadratu kościół. Również baldachimy nad figurami świętych mogą oznaczać niebiańską Jerozolimę.

Interpretacja romańskich żyrandoli w kształcie kół jako wizerunków niebiańskiej Jerozolimy jest udowodniona przez napisy: w katedrze w Hildesheim (XI w.), na zamku Comburg (XII w.), a zwłaszcza żyrandol cesarza Barbarossy w katedrze w Akwizgranie, gdzie napis głosi; "Tutaj pojawiasz się w obrazie, Jerozolimo, niebiański Syjonie, namiocie pokoju dla nas i nadziejo błogosławionego spokoju" (błogosławieństwa). Podobnym wizerunkiem niebiańskiej Jerozolimy jest także niemiecka korona cesarska (Wiedeń, Hofburg, ok. 960 r.), na której 360 kamieni szlachetnych i pereł tworzy harmoniczny układ dwunastek: 12 dużych kamieni na płycie dotykającej karku odnosi się do 12 plemion Izraela, kamienie płyty przylegającej do czoła odnoszą się do 12 apostołów. Górny kamień szlachetny przedniej płytki, pierwotnie duży jaspis (w Ap 4,2 i n. symbol Boga i Jego tronu), nazywany był przez średniowiecznych poetów "mędrcem" (tzn. "jedynym w swoim rodzaju"). To określenie oznaczało jednocześnie całą koronę oraz jej nosiciela - świecka i religijna moc, ziemska i niebiańska władza zostały w ten sposób symbolicznie do siebie odniesione.

opr. aw/aw