Józef z Nazaretu

Jutta Seibert

Leksykon sztuki chrześcijańskiej

Tematy, postacie, symbole

ISBN: 978-83-7442-120-7

wyd.: Wydawnictwo Jedność , Kwiecień 2007

Powrót do indeksu haseł

JÓZEF Z NAZARETU

Wygląd i atrybuty: brodaty, starszy (średniowiecze) lub młodszy (od renesansu) mężczyzna; (kwitnąca) laska, lilia, narzędzia cieśli, świeca (narodziny Chrystusa), Dzieciątko Jezus.

W swoich Ewangeliach św. Mateusz i św. Łukasz doprowadzają rodowód Jezusa po linii Jego opiekuna, św. Józefa, do Dawida, Abrahama i Adama (Mt 1,1 i n.; Łk 3,23 i n.; krzew gorejący). Św. Józef był zaręczony z Maryją. Gdy spostrzegł, że jest ona w ciąży, chciał się z nią rozstać, jednak anioł nakazał mu we śnie, pomimo tego, ożenić się z Marią, ponieważ została ona wybrana na matkę przyszłego Mesjasza. Według Ewangelii św. Łukasza, św. Józef nie mieszkał w Betlejem, lecz przybył z Maryją z Nazaretu z powodu spisu ludności cesarza Augusta, "ponieważ pochodził on z domu i rodu Dawida". Po narodzinach Chrystusa anioł polecił św. Józefowi uratować Dzieciątko Jezus przed prześladowaniami ze strony króla Heroda, nakazując ucieczkę do Egiptu.

Zaślubiny św. Józefa z Nazaretu; wedłu obrazu Rafaela Zaślubiny

Św. Józef jest obecny przy obrzezaniu Chrystusa, ofiarowaniu Chrystusa w świątyni oraz odnalezieniu Jezusa nauczającego w świątyni (Mt 1 i 2; Łk 2). Według pozabiblijnych ewangelii i legend, św. Józef był z zawodu cieślą. Już w podeszłym wieku, mając 80 lat, za sprawą cudu z kwitnącą laską, wybrany został na męża dziewicy Marii (św. Józef nigdy nie był przedstawiany w tak podeszłym wieku) - aby znaleźć męża wybranego przez Boga dla Maryi, będącej dotąd dziewicą służącą w świątyni (wprowadzenie Maryi do świątyni), dla wszystkich niezamężnych mężczyzn z rodu Dawida złożono w świątyni laski. Podobnie jak u Aarona, również i w tym przypadku zakwitła tylko jedna laska, laska św. Józefa, a gołębica Ducha Świętego usiadła na niej (por.: przepowiednie Izajasza: drzewo Jessego). Zaślubiny są najczęściej przedstawiane w następujący sposób: arcykapłan przed świątynią lub wewnątrz niej splata ręce św. Józefa i Maryi, bądź też św. Józef wkłada pierścionek na palec Maryi, np. na obrazie Rafaela Zaślubiny (1504 r., Mediolan, Berera). Na scenie ukazanej przez Rafaela po stronie Józefa stoją, łamiąc swoje laski, jego pokonani rywale, a po stronie Maryi - dziewice ze świątyni, które podążyły za nią do Nazaretu do domu jej rodziców i pozostały tam do momentu zakończenia przez św. Józefa budowy domu w Betlejem.

W średniowieczu w scenach biblijnych św. Józef jest najczęściej cichą figurą towarzyszącą. Od późnego średniowiecza ukazywany jest podczas prac ciesielskich, w których pomaga mu czasami młody Jezus. Kult św. Józefa ma swe początki w Egipcie, skąd przeszedł on także na Zachód, gdzie od XV w. zaczęło powstawać wiele teologicznych rozważań na temat św. Józefa jako męża Maryi, strażnika jej dziewictwa oraz opiekuna i żywiciela Jezusa. Św. Józef stał się patronem związku małżeńskiego i rodziny, czystości, rzemieślników i robotników. W sztuce włoskiego renesansu św. Józef przedstawiany jest jako pełnowartościowy członek Świętej Rodziny. W sztuce barokowej stał się on główną osobą w scenach przestawiających jego śmierć (Jezus trzyma go za rękę) i jego koronację przez Chrystusa. Kult św. Józefa jako pośrednika Chrystusa, odpowiednio do pośredniczej roli Maryi, propagował zwłaszcza zakon jezuitów. Wizje św. Teresy z Avili (1515-1582) przyczyniły się w Hiszpanii do utworzenia typu obrazowego, przedstawiającego św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus na ramionach oraz z lilią - symbolem jego czystości - w ręku. Jeszcze do XX w. św. Józef był ważnym tematem przedstawień sztuki chrześcijańskiej.

opr. aw/aw