Proces kształtowania się w człowieku obrazu Boga

Marek Studenski

MÓJ OBRAZ BOGA

ISBN: 978-83-7505-083-7

wyd.: WAM 2008

Proces kształtowania się w człowieku obrazu Boga

Bóg objawił się ludziom jako kochający Ojciec. Taki obraz Boga wyłania się z kart Pisma świętego. Dobrze, jeśli pokrywa się on z wyobrażeniami funkcjonującymi w świadomości człowieka. Niestety, proces poznawania Boga może napotkać na pewne przeszkody. Z różnych powodów ten najlepszy Ojciec może odbijać się w sercu i umyśle człowieka niczym w krzywym zwierciadle. Powstały w ten sposób zdeformowany obraz w zasadniczy sposób rzutuje na relację człowieka z Bogiem i warunkuje całe jego życie religijne lub nawet jego brak.

Obraz Boga stanowi bardzo trwały wyznacznik religijności człowieka. Ukształtowany w znacznej mierze już we wczesnym dzieciństwie, wywiera wpływ na całe późniejsze życie religijne. Bardzo często decyzja wyboru światopoglądu, w którym nie ma miejsca dla Boga, w gruncie rzeczy nie polega na odrzuceniu Boga, ale Jego fałszywego obrazu. Tak było prawdopodobnie w przypadku francuskiego egzystencjalisty Jeana Paula Sartra. Pewien powszechnie znany fakt z dzieciństwa filozofa wywarł głęboki wpływ na jego podstawowe odniesienie do Absolutu: Pewnego razu, jako mały chłopczyk, bawił się on zapałkami i zniszczył dywan. Chcąc zatuszować ślady „zakazanej zabawy”, starał się zetrzeć plamę. W pewnym momencie uświadomił sobie jednak, że nawet gdyby udało mu się ukryć „winę” przed ludźmi, jest ktoś, kto i tak o niej będzie wiedział, ktoś, kto widzi wszystko. Do końca życia pozostał w świadomości Sartra obraz Boga podglądającego ludzi i starającego się ich na czymś przyłapać³.

Obraz Boga

Proces myślenia wymaga posługiwania się obrazami. Obrazy — symbole, wyobrażenia stanowią „punkt zaczepienia” dla myśli. Wiele takich wyobrażeń należących do sfery religijnej doczekało się ze względu na swą długą tradycję licznych przedstawień artystycznych.

Dzięki nim to, co tajemnicze i niepojęte, staje się dla człowieka bliższe i przynajmniej w jakiejś mierze zrozumiałe⁴. Pojęcie „obraz Boga” nie oznacza tego, kim Bóg jest w rzeczywistości, ale Jego „psychiczną reprezentację” w ludzkim umyśle, a więc dotyczy Boga „rozpoznawanego i przeżywanego w ludzkiej psychice”⁵.

Z. Chlewiński rozróżnia w pojęciu Boga dwa znaczenia — denotacyjne i konotacyjne. Pierwsze z nich oznacza „treść poznawczą, która podobnie przedstawia się wszystkim zdolnym ją zrozumieć”, drugie natomiast, różne dla każdego człowieka, „nadaje zabarwienia emocjonalne, zwykle wyraża pewien rodzaj oceny lub preferencji”⁶. „Pojęcie Boga” autor określa jako „wielowymiarową przestrzeń semantyczną, którą warunkuje bogactwo rozmaitych skojarzeń świadczących o określonej dyspozycji, postawie, nastawieniu jednostki wobec Boga; skojarzenia te mają rozmaite treści — niektóre z nich poznawcze, inne emocjonalne (czasem nawet negatywne), najczęściej mieszane; treści zaś zróżnicowane są przez olbrzymią ilość indywidualnych doświadczeń”⁷. Zarówno denotacyjne, jak i konotacyjne znaczenie pojęcia Boga zależne jest od uznawanego światopoglądu⁸. Rolę, jaką pojęcie Boga spełnia w religijności człowieka, odsłania definicja Cz. Walesy, według którego „obraz Boga stanowi indywidualną, a jednocześnie względnie kompletną część religijności na bardzo istotnej pozycji w jej całości, ze względu na powiązanie strukturalne oraz funkcję pełnioną względem pozostałych jej części i komponentów”⁹. Należy zauważyć, że posiadany przez człowieka obraz Boga warunkuje między innymi jego poznawcze kategorie interpretacyjne, wpływa na jego sferę normatywną i kieruje realizacją jego ideałów życiowych¹⁰.

³ S. Kuczkowski formułuje hipotezę, że jednym z powodów odrzucenia Boga może być zawyżona tendencja do reagowania poczuciem winy. Autor powołuje się na słowa F. Jeansona: „Ateizm, o ile o mnie chodzi, nie ma innego sensu, jak odrzucenie poczucia winy...”. S. Kuczkowski, Psychologia religii, Kraków 1991, s. 214-215.

⁴ Z. Chlewiński, Psychologiczne uwarunkowania idei Boga, w: F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski (red.), Encyklopedia Katolicka, t. II, Lublin 1976, s. 982.

⁵J. Bagrowicz, B. Makowska, Wpływ rodziców na proces kształtowania się obrazu Boga u dzieci do szóstego roku życia w świetle literatury psychopedagogicznej, „Paedagogia christiana” 2 (6) 2000, s. 149.

⁶ Z. Chlewiński, art. cyt., s. 984.

⁷Tamże, s. 984.

⁸ Tamże, s. 984.

⁹ Cz. Walesa, Rozwój religijności człowieka, t. 1: Dziecko, Lublin 2005, s. 61.

¹⁰ J. Bagrowicz, B. Makowska, art. cyt., s. 147.

opr. aw/aw