Hierarchiczna struktura Kościoła

Rozmowy z młodzieżą pozwalają nam stwierdzić dwie rzeczy. Często i stosunkowo dużo młodzież słyszy o papieżu, biskupach, kapłanach, a niekiedy i diakonach, ale mało wie o ich roli w Kościele. Nawet wizyty papieża w naszym kraju, które powinny pogłębiać wiedzę nie tylko o jego osobie, ale przede wszystkim o jego urzędzie, mimo dość obfitej informacji w prasie, radiu i telewizji w rzeczywistości nie zawsze to czynią. Katecheci stwierdzają ten stan w różnego rodzaju spotkaniach z młodzieżą. Podobnie jest z wiedzą o biskupie, z którym przecież młodzi ludzie częściej się spotykają i o którym częściej niż o papieżu słyszą.

Zrozumiałe jest, że nie chodzi tu o znajomość wielu ciekawostek z życia papieża czy biskupów, ale o rzetelną znajomość ich funkcji w Kościele współczesnym. I tu spotykamy nową trudność: rolę papieża i biskupa w Kościele powszechnym czy lokalnym usiłuje się przedstawić jako wynik wielowiekowego rozwoju, dostosowywania się do sytuacji, a nie jako kontynuację misji Chrystusa w naszych czasach. Z takim obrazem młodzież spotyka się w przeróżnego rodzaju publikacjach, podręcznikach i programach szkolnych, zwłaszcza w niedawno wprowadzonym do programu szkoły średniej religioznawstwie.

Sytuację wydaje się pogarszać dość obfity napływ informacji o Soborze Watykańskim II, Synodach Biskupów, czy w zasięgu krajowym o Konferencjach Episkopatów, synodach diecezjalnych, które wciąż coś "reformują w Kościele". Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy do młodzieży, która nie ma pełnych wiadomości o tych instytucjach kościelnych i o ich roli w życiu Kościoła, dochodzą zbyt ogólne informacje. Nie ma ona wtedy możności ubogacania swej wiedzy religijnej ani też zauważenia luk w informacji lub świadomych zniekształceń, bo tego, co nowe, nie ma z czym związać. A napływ nowych wiadomości jest obfity. Nie można tu pominąć książek czy artykułów podważających autorytet papieża czy biskupów, które najczęściej pośrednio - mogą być znane młodzieży.

Rozeznanie sytuacji w grupie katechetycznej przed omówieniem hierarchicznej struktury Kościoła pozwoli katechecie dać odpowiedź odpowiadającą zapotrzebowaniu. Trzeba więc najpierw sięgnąć do korzeni, do początków Kościoła, i znaleźć odpowiedź na pytanie: czy Chrystus dał widzialne ramy swojemu Kościołowi? Komu powierzył swoją misję i jak ją wypełniał Kościół w czasach apostołów?

Realizacja wskazań Chrystusa w pierwotnej gminie chrześcijańskiej doprowadziła do powstania w Kościele struktury hierarchicznej, która dała początek strukturze, jaką ma Kościół współczesny. Istotną rzeczą będzie ukazanie wierności w realizacji wskazań Chrystusa zarówno w Kościele czasów apostolskich jak i w Kościele współczesnym.

Posługa słowu i łasce w Kościele czasów apostolskich

Jezus Chrystus zakłada Kościół jako społeczność widzialną. Bramą do niej jest chrzest, który powinno poprzedzić poznanie Jego nauki i przyjęcie przykazań. "Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu (...) Uczcie je zachowywać wszystko, co wam przykazałem" (Mt 28, 19-20). Polecenie to daje swoim uczniom. Odtąd oni mają służyć ludziom. On pozostaje z nami ".., przez wszystkie dni, aż do skończenia świata" (Mt 28,20). Ciągle żyje w Kościele i sprawuje swoje zwierzchnictwo. Środkiem ciężkości jest trwające w Kościele życie Chrystusa, które czyni Kościół jego Ciałem. On jest jego Głową niewidzialną. Ponieważ jednak Kościół istnieje na ziemi i składa się z ludzi, Chrystus daje mu widzialną głowę, którą jest Piotr.

Zanim jednak Chrystus swą misję przekazał Kościołowi, wcześniej wyjaśnił, czym ona jest w rzeczywistości. Jest ona służbą (diakonia) drugiemu człowiekowi na wzór Chrystusa. On sam "... nie przyszedł, aby Mu służono, lecz aby służyć i dać swoje życie na okup za wielu"(Mt 20, 28). Ten, kto służy, pełni wolę kogoś innego. Jest do jego dyspozycji. Jezus nie tylko umywa nogi Apostołom, ale oddaje swoje życie za nich. Wyrzeka się siebie, pełni wolę Ojca. Kościół kontynuujący Jego misję musi przyswoić sobie postawę Jezusową1. W służbie (diakonii) nie ma panowania nad ludźmi, ale zapraszanie ich do podejmowania wolnej decyzji. Jest to więc zaproszenie, a nie przymus2. Pełniący misję Chrystusa są wezwani do służenia bliźniemu.

Kolegium Dwunastu

Od samego początku publicznej działalności Jezus pragnie rozprzestrzenić swoją naukę. Powołuje więc uczniów, których zwykliśmy nazywać apostołami. Słowo greckie apostolos, od którego ta nazwa pochodzi, oznacza wysłannika, zwiastuna. W języku aramejskim tytuł ten w znaczeniu religijnym nadawano ludziom, którzy byli wysyłani z Jerozolimy do gmin żydowskich za granicą. Mogło to wpłynąć na używanie tego słowa przez chrześcijan.

W Nowym Testamencie wiele osób otrzymuje tytuł apostoła: dwunastu uczniów, których wybrał Jezus, żeby założyć swój Kościół, Paweł, który powtarza z uporem, że został powołany (por. Rz 1, 1) i że jego powołanie na apostoła było szczególne. Jako apostołowie zostali posłani nie przez ludzi, lecz przez Jezusa osobiście: Tymoteusz, Barnaba i wielu innych. Można więc powiedzieć, że "apostoł" to przede wszystkim wysłannik od tego, który go posłał3.

W sposób szczególny apostołami nazywamy Dwunastu (por. Mt 10, 2). Wybrał i powołał ich sam Jezus. Obdarzył ich władzą wypędzania czartów, wysłał, aby nauczali w Jego imieniu, obdarzył ich własną powagą: "Kto was przyjmuje, Mnie przyjmuje, a kto Mnie przyjmuje, przyjmuje Tego, który Mnie posłał" (Mt 10, 40). Tych Dwunastu wszędzie wędruje z Jezusem. Są świadkami Jego cudów, słyszą Jego naukę. Im wyjaśnia "na osobności" to, czego nie rozumieli. Tak się do Niego przywiązali, że niedługo przed męką w ich imieniu Piotr mógł powiedzieć: "Panie, do kogóż pójdziemy? Ty masz słowa Tycia wiecznego. A myśmy uwierzyli i poznali..." (J 6, 68-69). Chrystus nazwał ich swoimi przyjaciółmi, ale zarazem przypomniał: "Nie wyście Mnie wybrali, ale Ja was wybrałem i przeznaczyłem was na to, abyście szli i owoc przynosili..." (J 15, 16). Mają więc w przyszłości dawać świadectwo o Chrystusie.

Dwunastu stanowi fundament nowego Ludu Bożego, Nowego Izraela. Symbolizuje to liczba "dwanaście". Jest to wyraźne nawiązanie do dwunastu pokoleń Izraela. Jak ważną dla apostołów była ta liczba, świadczy przemówienie Piotra przed uzupełnieniem ich grona po odejściu Judasza. Mieli być świadkami Chrystusa i Jego zmartwychwstania, dlatego tylko ten mógł wejść do ich grona, kto był świadkiem tych wydarzeń. Sam wybór dwóch kandydatów spośród wielu wskazywał, że świadków zmartwychwstania było więcej.

Grono Dwunastu jest więc fundamentem Kościoła. Tak w Ewangeliach, jak i w Dziejach Apostolskich, Dwunastu tworzy zawsze kolegium. Wierni są "tymi, co są z Dwunastoma" zaś samych Apostołów określa się wyrażeniem: "ci, co są z Piotrem".

Szczególna rola Piotra

Piotr zajmuje szczególną pozycję wśród Dwunastu. Jest wymieniany częściej niż inni uczniowie, częściej niż inni zabiera głos, przemawia w ich imieniu. Chrystus swój zamiar w stosunku do niego ujawnia po wyznaniu Piotra. Opis tego wydarzenia zamieszczają wszystkie trzy Ewangelie synoptyczne (zob. Mt 16, 13-20; Mk 8, 27-30; Łk 9, 18-21), ale tylko u Mateusza Piotr nazywany jest skałą, na której zbudowany jest Kościół i obiecane mu są klucze królestwa oraz moc związywania i rozwiązywania.

Obydwie metafory: opoka (skała) i klucze są bogate w swej treści. W Starym Testamencie "opoka" jest popularną metaforą. Oznacza bezpieczną pozycję obronną, z której można odeprzeć atak. W tym sensie sam Jahwe jest nazywany opoką. W odniesieniu do Piotra to słowo oznacza jego wiarę, na której Kościół może bezpiecznie się oprzeć. Wiara Piotra jest rozumiana nie jako wyłącznie osobisty akt, ale jako uosobienie wiary, od której zależy wypełnienie przez Kościół jego misji. W takim rozumieniu tej metafory utwierdza nas Ewangelia św. Łukasza: "Szymonie, Szymonie, oto szatan domagał się, żeby was przesiać jak pszenicę, ale Ja prosiłem za tobą, żeby nie ustała twoja wiara. Ty ze swej strony utwierdzaj twoich braci" (Łk 22, 31-32). Wiara Piotra ma być oparciem dla Kościoła.

Metafora kluczy wiąże się z metaforą bramy. Otrzymać klucze do bram miasta - to znaczy otrzymać władzę nad miastem. Prorocy Starego Testamentu mówią o bramach Jeruzalem, miasta nie do zdobycia. Mówią też o Nowym Jeruzalem, które będzie otwarte dla wszystkich narodów. W Nowym Testamencie jest mowa o bramie niebios, o bramie, która prowadzi do zbawienia (zob. J 10, 9). Sam Chrystus nazwany jest bramą, bo przez Niego ludzie mają dostęp do Ojca. On stał się Pośrednikiem: przez Niego Bóg daje Siebie ludziom. Klucze do tej bramy złożył Chrystus w ręce Piotra4. Metafora kluczy jest wyobrażeniem władzy, jaką Chrystus przekaże Piotrowi, ale władzy, która będzie dotyczyć spraw wewnętrznych Kościoła. Podobny sens ma również metafora o związywaniu i rozwiązywaniu. Mówi bowiem o upoważnieniu Piotra do podejmowania decyzji, których moc sięgać będzie poza rzeczywistość ziemską.

O szczególnej pozycji Piotra mówi ponadto św. Jan Ewangelista (zob. J 21, 15-19). Trzykrotne wyznanie miłości to jakby echo Piotrowego zaparcia się. W odpowiedzi uczeń otrzymuje pełnomocnictwo pasterzowania owczarni Jezusa. Jezus sam siebie nazwał Dobrym Pasterzem, który życie swoje daje za owce (zob. J 10, 11). Nazywając pasterzem Piotra, daje mu rzeczywisty udział w tej misji, która jest wybawieniem. Przepowiada mu zarazem, że przypłaci życiem spełnianie zadania dobrego pasterza, które według słów św. Jana - oparte jest nie tylko na wierze, ale na miłości będącej czynem wiary. Dzięki niej wierni poznają miłość Jezusa-Pasterza.

Dzieje Apostolskie ukazują nam Piotra, który działa jako pierwszy wśród Dwunastu. On jest rzecznikiem grona apostołów: zabiera głos na zebraniach, zarządza wybór Macieja, przemawia w obronie misji nauczania przed radą żydowską, on w imieniu pozostałych zajmuje się rozdziałem dóbr, jakie złożyli pierwsi wyznawcy, proponuje wybór diakonów, gdy troska o potrzebujących utrudnia im głoszenie słowa Bożego, rozpoczyna misję u pogan. Wszystko to wskazuje, że jest głową Kolegium, ale jego przywództwo nie jest absolutne. Decyzje podejmuje wspólnie z innymi Apostołami. Możemy więc powiedzieć, że decyzje podejmowane są przez "Dwunastu", kolegialnie. Co więcej, Piotr spotyka się z krytyką swojego postępowania, tłumaczy się, wyjaśnia. W niczym to nie umniejsza jego roli, jaką Chrystus wyznaczył mu w swoim Kościele.

Pomocnicy i współpracownicy apostołów

Poprzednio zwróciliśmy uwagę na urząd apostolski i rolę Piotra w gronie Dwunastu. Te urzędy są podstawowe w hierarchicznej strukturze Kościoła, która powstawała i ustalała się stopniowo. Gdy powiększyła się liczba wiernych, zjawił się urząd diakonów (zob. Dz 6, 1-6). Wybranie Siedmiu zostało zlecone całej wspólnocie, a ich funkcja nie ograniczała się do posługi stołu - głosili również słowo Boże (Szczepan) i chrzcili (Filip). Można więc powiedzieć, że byli współpracownikami w głoszeniu Ewangelii. Wydaje się, że ich pomoc polegała głównie na nauczaniu5.

Z Listu św. Pawła do Koryntian (zob. 1 Kor 12, 28) dowiadujemy się, że współpracowników było więcej. Wymienia on: apostołów, proroków, nauczycieli, cudotwórców, uzdrowicieli, pomocników, zarządzających oraz władających językami. Czy te funkcje są urzędami w pierwotnym Kościele, trudno dziś powiedzieć. Trudno do tej samej kategorii zaliczyć urząd apostoła i np. uzdrowiciela czy władającego językami. Wiemy jednak, że oprócz diakonów w pierwszych gminach chrześcijańskich byli biskupi (gr. episkopos = nadzorca) i prezbiterzy (gr. presbyteros = starszy). Pojawili się, gdy zaczęła wzrastać liczba Kościołów w Palestynie i poza nią. Niektóre funkcje trzeba było powierzyć jednostkom spoza kolegium apostołów. Ci, którzy ich zastępowali, byli przełożonymi nowych gmin chrześcijańskich, a ich zadaniem było prowadzić dalej dzieło rozpoczęte przez Dwunastu. Prezbiterów spotykamy w gminie jerozolimskiej, w gminach Judeo-chrześcijańskich i w gminach założonych przez Pawła wśród pogan6.

Św. Paweł tylko jeden raz wymienia biskupów w Liście do Filipian (zob. Flp 1, 1), ale jest wiele racji, które przemawiają za identycznością prezbiterów i biskupów w I w. "Terminy «prezbiter» i «biskup» pojawiają się w Nowym Testamencie jako zastępujące się wzajemnie synonimy, oznaczające ten sam urząd: uczestnictwo w rządzeniu kościołem lokalnym"7. Biskupi (starsi) troszczą się o Kościół (zob. 1 Tm 3, 4), kierują Kościołem (zob. 1 Tm 5, 17), są wierni nieomylnemu słowu, którego nauczają, wykładają nienaruszoną doktrynę, a także odpierają ataki przeciwników (zob. Tt 1, 9) i pasą trzodę (zob. Dz 20, 28; 1 P 5, 2).

Z wymienionych funkcji wynika, że biskupi sprawowali nie tylko urząd administracyjny, ale kontynuowali apostolski urząd głoszenia Ewangelii. Ewolucja tego urzędu kościelnego ukazuje, że zawsze na pierwszym miejscu stawiano służbę. Urząd jest funkcją wewnątrz Kościoła, a nie ponad Kościołem. Kościół pierwszych wieków robi wrażenie bardzo tolerancyjnego wobec zmian w formie i funkcji. Urząd i funkcja są modyfikowane tak, aby sprostać aktualnym sytuacjom. Sama struktura nie jest święta; święte jest życie wewnętrzne, które nadaje jej chrześcijański charakter. Kościół apostolski był w fazie rozwoju. Te struktury, które opierały się na poleceniach Chrystusa, zatrzymał, zawsze jednak dostosowywał ich funkcjonowanie do potrzeb czasu, w jakim miały spełniać swoją rolę. Potwierdza to tylko tezę, że Kościół nie jest jedynie hierarchią, ale hierarchia istnieje dla wiernych, dla służby Ludowi Bożemu, a cała jej rola polega na wiernym i autentycznym przekazywaniu słowa Bożego i udzielaniu sakramentów św., nie tylko bezpośrednio ale poprzez władzę kierowanie życiem słowa i sakramentów.

Troska o wierność Chrystusowi w Kościele naszych czasów

Apostołowie troszczyli się o to, aby wiernie spełniać misję Chrystusa. Przybywało nowych wyznawców, powstawały gminy chrześcijańskie, a ich było dwunastu. Trzeba było nowych ludzi. Spośród grona uczniów wybierali tych, których uważali za godnych, starali się ich przygotować do spełniania tak zaszczytnego urzędu - i dopiero wtedy wkładali na nich ręce, aby otrzymali Ducha Świętego, i posyłali ich do ludu.

Przekazywanie misji Chrystusa trwa bez przerwy do dziś, choć w ciągu dwudziestu wieków różnie było z doborem ludzi, z odpowiednim przygotowaniem, a ci, którzy byli posłani, nie zawsze dbali o wierne wypełnianie misji Chrystusa. Historia mówi nam wiele o tych sprawach. Jednak do naszych czasów trwa nieprzerwanie przekazywanie misji, jaką otrzymali apostołowie. Jak dziś Kościół stara się zachować wierność w jej wypełnianiu?

Sobór Watykański II (1962-1965) a papież i biskupi

Zwracamy uwagę na Sobór Watykański II, gdyż jest on pełnym obrazem tego, co Kościół wie i mówi o sobie w naszych czasach. Wiemy, że Sobór Watykański I nie został dokończony, że z zamiarem jego dokończenia nosiło się kilku papieży, że kilku z nich (np. Pius XII) stworzyło komisje, które przygotowywały grunt pod pracę przyszłego Soboru. Ale trzeba było dopiero papieża Jana XXIII, aby podjął to dzieło.

Jan XXIII, człowiek wielkiego serca, obdarzony wielkim doświadczeniem dyplomatycznym, z wykształcenia historyk, gdy został papieżem, odczuwał brzemię ceremoniału, który krępował jego proste podejście do każdego człowieka. Zaczął wiele zmieniać wokół siebie. Patriarcha jerozolimski Athenagoras mówił po swej wizycie u papieża: "Coś się zmienia w jego sposobie bycia i w sposobie pojmowania przez niego własnej funkcji. Zmiana ta uderza tym bardziej, że nie nadążają za nią w tym samym tempie zmiany struktur (...) Wszystko zależy od postawy biskupa rzymskiego, którego postępowanie coraz to wierniej wyraża jego rolę «sługi sług Bożych»8.

Fakty potwierdziły, że nie były to tylko słowne deklaracje czy pojedyncze gesty. Zarówno Jan XXIII jak i Paweł VI, dwaj papieże Soboru, zmienili wiele: uprościli ceremoniał, który oddalał papieża od ludzi, jako pastorał przyjęli wydłużony krzyż lepiej symbolizujący ich władzę i zadanie, zaczęli opuszczać Watykan i wędrować, jak to czynili apostołowie, a Paweł VI zwracając się do patriarchów Kościołów Wschodnich podpisał się słowami: "Paweł, Biskup Rzymski".

"Św. Ignacy z Antiochii w swym liście do Rzymian określał Kościół rzymski jako «ten, który przoduje w miłości». Można powiedzieć, że wszelka władza następcy Piotra sprowadza się do posługiwania w miłości, dlatego właśnie nie jest on ani super-biskupem w porządku sakramentalnym, ani super-intendentem w porządku administracyjnym. Jego racja bytu, podobnie jak Piotra pośród Dwunastu i w pierwotnej wspólnocie chrześcijan, opiera się całkowicie na miłości. Jedynie ze względu na skuteczność posługiwania miłości można mówić o «władzy»9. Papież jest w Kościele sługą jedności, jedności wiary i jedności miłości, a to dzięki swojej konsekracji biskupiej, która czyni go głową Kościoła rzymskiego, pozostawiając zarazem wewnątrz sakramentalnej społeczności episkopatu. Paweł VI uważał jednak za potrzebne przypomnieć, że "Kościół jest hierarchiczny, nie jest bynajmniej niezorganizowany, a tym mniej demokratyczny w tym sensie, by wspólnota miała mieć pierwszeństwo w wierze i autorytecie przed tymi, których Duch Święty umieścił na czele Kościoła Bożego"10. Jest to wyrażenie innymi słowami myśli Soboru Watykańskiego II, że "Chrystus Pan dla pasterzowania Ludowi Bożemu i ustawicznego ludu tego pomnażania, ustanowił w Kościele swym rozmaite posługi święte, które mają na celu dobro całego Ciała (...) Żeby zaś episkopat był jeden i niepodzielny postawił nad innymi Apostołami świętego Piotra i w nim ustanowił trwałą i widzialną zasadę i fundament jedności i wspólnoty (communio)" (KK 18). Apostołowie stanowili kolegium, ale na ich czele Chrystus postawił wybranego pośród nich Piotra. Dziś na czele Kolegium Biskupów stoi papież. Kościół otrzymał "jak w testamencie" (por. KK 20) zadanie prowadzenia dalej dzieła Chrystusa przez następców apostołów, biskupów, których pomocnikami są kapłani i diakoni. Do wypełniania tej funkcji Pan Jezus ubogacił biskupów "specjalnym wylaniem Ducha Świętego zstępującego na nich" (KK 21).

"Sakra biskupia wraz z urzędową funkcją uświęcania, przynosi również funkcję nauczania i rządzenia; funkcje te jednak z natury swojej mogą być wykonywane w hierarchicznej wspólnocie (communio) z Głową kolegium i z jego członkami" (KK 21).

Konstytucja dogmatyczna o Kościele, z której wzięta jest nauka Kościoła o papieżu i biskupach, uwalana jest za najważniejszy dokument Soboru Watykańskiego II. Nastąpiło w niej dowartościowanie biskupów, czego nie zdołał dopracować Sobór Watykański I, chociaż miał to w przygotowanych schematach. Nad rolą biskupów w Kościele debatowano już w czasie Soboru Trydenckiego. Nie doszło jednak wtedy do ściślejszego określenia ich stanowiska i roli w Kościele.

Kolegium Biskupów

Kolegium Biskupów, na które zwrócił uwagę w szczególny sposób Sobór Watykański II, jest przedłużeniem kolegium apostolskiego. Kolegialność biskupów opiera się na dwóch faktach historycznych: na kolegialności apostołów i na kolegialnym charakterze służby apostolskiej w pierwotnym Kościele. Ponieważ składa się ono z ludzi, i to z ludzi śmiertelnych, a więc spełniających swoją funkcję tylko przez pewien czas, trzeba wciąż włączać do kolegium nowych członków. Do pełnego włączenia potrzebna jest konsekracja biskupia - i to jest czynnik podstawowy. Drugim czynnikiem, wypływającym z natury kolegium, które jest społecznością organiczną, jest zachowanie pełnej wspólnoty z jego głową i pozostałymi członkami. W konsekracji dostępuje się autentycznego uczestnictwa w "świętych zadaniach" biskupów (por. KK, Wyjaśnienie 2) mianowicie: w zadaniu nauczania, uświęcania i rządzenia11.

Łączność każdego biskupa z kolegium jest bardzo ważna ze względu na konsekwencje, która z tego faktu wynika: jest nią posiadanie lub nieposiadanie pełnej władzy do owocnego pasterzowania12. Kolegium jest podmiotem najwyższej i pełnej władzy nad całym Kościołem, ale "razem ze swoją głową, a nigdy bez niej" (KPK kan. 336). Władzę tą sprawuje uroczyście, gdy biskupi są zebrani na Soborze, lub zwyczajnie "przez zjednoczoną działalność biskupów rozproszonych po świecie, która jako taka została przez Biskupa Rzymskiego zapowiedziana lub dobrowolnie przyjęta, tak żeby stała się prawdziwym aktem kolegialnym" (KPK kan. 337 par. 2). Dobieranie sposobów działania Kolegium Biskupów należy do papieża.

Synod Biskupów

Łączność Biskupa Rzymskiego z Kolegium Biskupów znajduje wyraz w Synodach Biskupów, które zwołuje papież. On też wyznacza miejsce i temat, nad którym mają zastanawiać się biskupi z różnych regionów świata i służyć radą, a nawet decydować, jeśli papież tak postanowi. Może Synod Biskupów zebrać się na zebranie generalne zwyczajne lub nadzwyczajne, albo też na zebranie specjalne. Synod Biskupów posiada stały Sekretariat Generalny.

Paweł VI dekretem Synodus episcoporum pro universa Ecclesia constituitur z 1965 r. powołał instytucję Synodu Biskupów do istnienia. Jest ona czymś trwałym, choć wykonuje swe zadania w określonym czasie i rozważa określony temat. Pierwszy synod odbył się w Rzymie, w 1967 r. Drugi, nadzwyczajny, poświęcony problemowi kolegialności, miał miejsce w 1969 r., zaś trzeci, odbyty w 1971 r. zajął się życiem i działalnością kapłanów, a także problemem sprawiedliwości i pokoju na świecie. Dalsze poświęcone były innym tematom, które nie są związane z interesującym nas zagadnieniem.

Aktualnie obowiązujące przepisy dotyczące Synodu Biskupów podaje promulgowany 25 stycznia 1983 r. przez Jana Pawła II Kodeks Prawa Kanonicznego w kan. 342-348.

Kardynałowie Świętego Kościoła Rzymskiego

Prawo Kościoła nazywa kardynałów "szczególnym kolegium" (por. KPK kan. 349), któremu przysługuje prawo wyboru Biskupa Rzymskiego. Są oni do dyspozycji papieża i wspomagają go w kierowaniu Stolicą Apostolską. Działaniem kolegialnym służą najwyższemu pasterzowi Kościoła na konsystorzach, na które zbierają się z jego polecenia i pod jego kierownictwem. Często reprezentują papieża w charakterze legatów a latere wypełniając określoną posługę pasterską w zakresie im wyznaczonym.

Całość przepisów, jakimi kieruje się Kościół odnośnie do kardynałów, podaje Kodeks Prawa Kanonicznego w kan. 349-359.

Wymienione struktury hierarchii Kościoła Chrystusowego są aktualną realizacją wskazań Jego Założyciela, przy czym są dostosowane przepisami prawa kanonicznego do aktualnych potrzeb. Widzimy jednak, że zawsze pozostają takie same te struktury hierarchiczne, które ustanowił Chrystus. W zależności od sytuacji Kościoła w rzeczywistości ziemskiej zmianie może ulec tylko sposób ich działania.

Nasza łączność z hierarchią Kościoła. Cele katechezy

Poznanie hierarchicznej struktury Kościoła pierwotnego i Kościoła współczesnego pozwala ukazać młodzieży, że Kościół od samego początku do dziś stara się zachować wierność Chrystusowi i tak realizować misję nauczania, uświęcania i pasterzowania, jak Chrystus nakazał - pamiętając zawsze, że jest to służba człowiekowi, służba zbawieniu świata.

Ukazanie młodzieży, jak Kościół wypełniał i wypełnia misję Chrystusa, ma przede wszystkim ubogacić jej wiedzę religijną, która w tym zakresie jest dość mizerna. Dlatego katecheza w przeważającej części jest informacyjna.

Ukazanie wierności Kościoła w spełnianiu misji ma budzić zaufanie i szacunek dla hierarchii Kościoła, co wydaje się bardzo istotne, gdyż ogólnie obserwuje się u młodzieży postawę konsumpcyjną i coraz bardziej niepokojący brak wdzięczności nawet w stosunku do najbliższych. Służba drugiemu człowiekowi wiąże się z dawaniem siebie, z ofiarą. Tego Chrystus żąda od hierarchii Kościoła, ale nie tylko od niej. Tego domaga się i od tych, którym służy papież, biskupi, kapłani. Jest to obowiązek płynący z naszej wiary.

Celem katechezy jest też ukazanie trudności, jakie napotyka spełnianie misji Chrystusa (wielu z członków hierarchii przypłaciło to życiem). Wciąż spotyka pełniących misję Chrystusa wiele przykrości, a nawet niebezpieczeństw (zamach na Ojca Świętego, zabójstwo biskupa Romero, śmierć misjonarzy, itp.). Chrześcijanin powinien zrobić wszystko, aby z jego strony hierarchia otrzymywała to, do czego zobowiązał nas Chrystus. Na to katecheta powinien zwrócić uwagę i kształtować postawę zrozumienia i wdzięczności.

ks. Edward Lazarowicz

2. KATECHEZA

Cel ogólny: Uczniowie winni odkryć, że hierarchia istnieje w Kościele z ustanowienia Chrystusa, poznać jej istotne funkcje oraz pogłębić w sobie poczucie łączności i potrzebę współpracy z nią.

Treść	Metody, środki dydaktyczne, formy pracy
1. Po co hierarchia?
Cel: Uczniowie winni rozbudzić w sobie motywację do odkrycia znaczenia i funkcji hierarchii w Kościele.
Katecheta nawiązuje do jakiegoś aktualnego wydarzenia z życia Kościoła bądź powszechnego (podróż apostolska Ojca Świętego, ogłoszenie nowej encykliki), bądź lokalnego (komunikat Konferencji Episkopatu, list pasterski biskupów, wizytacja parafii przez biskupa, uroczystość bierzmowania) i stawia pytanie: W Kościele jest papież, są biskupi - ale po co? Skąd się wzięli? Jaka jest ich funkcja? Czy są potrzebni?
Przeprowadza następnie dyskusję z uczniami, pozwalając im na swobodne wypowiadanie się. Treść wypowiedzi w formie haseł poleca zapisać na tablicy. Chodzi o to, aby zebrać od uczniów jak najwięcej opinii i poglądów, możliwie różnorodnych, nawet błędnych. Nawiązując do wypowiedzi uczniów katecheta stawia główne pytanie obecnej katechezy:
Czy wobec tak różnorodnych opinii i przekonań nie zachodzi potrzeba, aby bliżej zająć się tą kwestią? Jaką funkcję pełni hierarchia w Kościele? Gdzie szukać źródła jej znaczenia2 Jaki powinien być nasz stosunek do pełnionej przez nią misji ?
2. Hierarchiczna struktura Kościoła czasów apostolskich
Cel: Uczniowie winni odkryć, jak powstawała i kształtowała się hierarchiczna struktura Kościoła czasów apostolskich.
Katecheta przedstawia, jak w czasach apostolskich powoli wykształcała się hierarchiczna struktura Kościoła. Poleca głośno odczytać z podręcznika ucznia dwa teksty biblijne: Mk 3, 13-19 - mówiący o wybraniu przez Jezusa spośród swoich uczniów Dwunastu, i Dz 1, 15. 21-26 - opowiadający o włączeniu Macieja do grona dwunastu apostołów. Po czym w formie krótkiego wykładu wyjaśnia owe teksty, zwracając także uwagę na symboliczne znaczenie liczby dwunastu. Wykład kończy stwierdzeniem, że Chrystus wybierając Dwunastu powołał ich do szczególnego udziału w swym posłannictwie. W związku z tym proponuje uczniom, aby pracując w czterech grupach, na podstawie podręcznika ucznia, odkryli:	Wykład urozmaicony. Odczytanie tekstów biblijnych: M 1* i M 2*.
- W czym przejawiała się działalność apostołów, jakie szczególne zadania zlecone im przez Chrystusa wypełniali?
Grupa 1- analizuje fragment podręcznika ucznia pt. Głoszą Dobrą Nowinę i czynią znaki; Grupa 2 - Posługują w dziele uświęcenia; Grupa 3 - Pasterzują - kierują powierzonym sobie Kościołem; Grupa 4 - Szczególna rola Piotra.	Wprowadzenie do pracy grupowej. Praca grupowa na podstawie tekstów z podręcznika ucznia.
Po sprawozdaniach z pracy grupowej katecheta podsumowuje i ewentualnie uzupełnia wypowiedzi uczniów. Wyjaśnia występujące w strukturze pierwotnej gminy chrześcijańskiej trzy hierarchiczne stopnie: biskupa, będącego następcą apostołów oraz wspierających go w pracy prezbiterów (starszych) i diakonów. Podkreśla, że apostołowie i ich następcy chcieli być we wszystkim wierni poleceniom Chrystusa. Tego samego domagali się od przełożonych gmin chrześcijańskich, których ustanawiali przez obrzęd włożenia rąk.	Sprawozdanie z pracy grupowej. Podsumowanie. Wykład uzupełniający.
3. Troska o wierność Jezusowi w Kościele naszych czasów
Cel: Uczniowie winni odkryć, jak Kościół dziś stara się być wierny Chrystusowi w wykonywaniu swej misji poprzez swą hierarchiczną, strukturę.
Katecheta proponuje, aby uczniowie w tychże samych grupach zastanowili się: Jak Kościół dzisiaj wypełnia poprzez swą hierarchiczną strukturę misję zleconą mu przez Chrystusa?	Wprowadzenie pracy grupowej.
Odpowiedzi na to pytanie członkowie grup szukają w przydzielonym im do analizy tekście soborowym oraz odwołując się do swych osobistych spostrzeżeń i wiadomości. I tak:
Grupa 1 - zastanawia się nad misją nauczania na podstawie KK 25; Grupa 2 - nad misją uświęcania - KK 26; Grupa 3 - nad misją pasterzowania - KK 27; Grupa 4 - nad rolą następcy Piotra - KK 22.	Praca w grupach: Grupa 1: M 3*. Grupa 2: M 4*. Grupa 3: M 5*. Grupa 4: M 6*.
Po sprawozdaniu z pracy grupowej katecheta podejmuje dyskusję ogólnoklasową, podczas której wspólnie z uczniami uzupełnia zrelacjonowane wypowiedzi oraz wyjaśnia funkcję i znaczenie niektórych, po części nowych lub odnowionych struktur hierarchicznych Kościoła, jak np. rada parafialna, stały diakonat, synod diecezjalny, kapituła, rada kapłańska, synod plenarny, Synod Biskupów, Sobór powszechny, kolegium kardynałów, urzędy Stolicy Apostolskiej itp.	Sprawozdanie z pracy w grupach. Dyskusja. Podsumowanie. Wykład uzupełniający.
4. W łączności z hierarchią
Cel: Uczniowie winni pogłębić w sobie świadomość łączności i potrzebę współpracy z hierarchią Kościoła.
Nawiązując do pytania postawionego na początku obecnej katechezy, katecheta wyraża nadzieję, że uczniowie już odkryli, jaką funkcję pełni hierarchia w Kościele i gdzie należy szukać źródła jej znaczenia. Bez odpowiedzi pozostało jeszcze jedno pytanie: - Jaki powinien być wasz stosunek do pełnionej przez hierarchię misji2	Wprowadzenie do pogadanki.
Metodą pogadanki, wykorzystując odpowie- dnie teksty, bądź z podręcznika ucznia, bądź z materiałów, katecheta stara się uwrażliwić uczniów na następujące sprawy: konieczność zachowania jedności z hierarchią; - solidarność, zwłaszcza w momentach zagrożenia, niesprawiedliwości, a nawet świadomego zniekształcania prawdy;	Pogadanka z wykorzystaniem tekstów: M 7* i M 8.
- potrzeba modlitwy; - obowiązek współpracy.
Katechezę można zakończyć modlitwą zaproponowaną przez podręcznik ucznia lub inną, według wyboru i uznania katechety.	Modlitwa: M 9*.

 

 

3. MATERIAŁY

M 1*

Wybór Dwunastu

"Potem [Jezus] wyszedł na górę i przywołał do siebie tych, których sam chciał, a oni przyszli do Niego. I ustanowił Dwunastu, aby Mu towarzyszyli, by mógł wysyłać ich na głoszenie nauki, i by mieli władzę wypędzać złe duchy. Ustanowił więc Dwunastu: Szymona, któremu nadał imię Piotr; dalej Jakuba, syna Zebedeusza, i Jana, brata Jakuba, którym nadał przydomek Boanerges, to znaczy synowie gromu; dalej Andrzeja, Filipa, Bartłomieja, Mateusza, Tomasza, Jakuba, syna Alfeusza, Tadeusza, Szymona Gorliwego i Judasza Iskariotę, który właśnie Go wydał" (Mk 3, 13-19).

M 2*

Włączenie Macieja do grona Dwunastu

"Wtedy Piotr w obecności braci, a zebrało się razem około stu dwudziestu osób, tak przemówił: «(...) Trzeba więc, aby jeden z tych, którzy towarzyszyli nam przez cały czas, kiedy Pan Jezus przebywał z nami, począwszy od chrztu Janowego aż do dnia, w którym został wzięty od nas do nieba, stał się razem z nami świadkiem Jego zmartwychwstania».

Postawiono dwóch: Józefa (...) i Macieja. I tak się pomodlili: «Ty, Panie, znasz serca wszystkich, wskaż z tych dwóch jednego, którego wybrałeś, by zajął miejsce w tym posługiwaniu i w apostolstwie, któremu sprzeniewierzył się Judasz, aby pójść swoją drogą». I dali im losy, a los padł na Macieja. I został dołączony do jedenastu apostołów" (Dz 1, 15. 21-26).

M 3*

Misja nauczania

"Wśród głównych obowiązków biskupich szczególne miejsce zajmuje głoszenie Ewangelii. Biskupi są zwiastunami wiary prowadzącymi nowych uczniów do Chrystusa i autentycznymi, czyli upoważnionymi przez Chrystusa nauczycielami, którzy powierzonemu sobie ludowi głoszą prawdy wiary, aby w nie wierzył i w życiu je stosował, i którzy w świetle Ducha Świętego treść wiary wyjaśniają, ze skarbca Objawienia dobywając rzeczy stare i nowe (...) przyczyniają się do jej owocowania i od powierzonej sobie trzody czujnie oddalają grożące jej błędy" (KK 25).

M 4*

Misja uświęcania

"Biskup, naznaczony pełnią sakramentu kapłaństwa, jest «szafarzem łaski najwyższego kapłaństwa», szczególnie co do Eucharystii, którą sam ofiaruje albo o której ofiarowanie się troszczy, a którą ustawicznie żywi się i wzrasta Kościół (...) Oni [biskupi] kierują udzielaniem chrztu, przez który dostępuje się uczestnictwa w królewskim kapłaństwie Chrystusowym. Oni są naturalnymi włodarzami udzielanego na ich terenie bierzmowania, szafarzami święceń kapłańskich i kierownikami karności pokutnej" (KK 26).

M 5*

Misja pasterzowania

"Biskupi kierują powierzonymi sobie poszczególnymi Kościołami jako zastępcy i legaci Chrystusa radami, zachętami i przykładami, ale także mocą swego autorytetu i władzy świętej, z której jednak korzystają tylko dla zbudowania trzody swojej w prawdzie i w świętości, pamiętając o tym, że kto jest większy, ma być jako mniejszy, a przełożony jako usługujący (...) [Biskup] Niech się nie wzbrania wysłuchiwać swoich poddanych, których jak dzieci własne bierze w opiekę i do pilnego współdziałania z sobą zachęca (...) niech (...) troszczy się zarówno o nich, jak też i o tych, którzy nie są jeszcze z jednej owczarni, a których niech ma za powierzonych sobie w Panu" (KK 27).

M 6*

Rola następcy Piotra

"Jak z ustanowienia Pańskiego Piotr i reszta Apostołów stanowią jedno Kolegium apostolskie, w podobny sposób Biskup Rzymski, następca Piotra, i biskupi, następcy Apostołów, pozostają we wzajemnej łączności (...)

Kolegium albo ciało biskupie posiada władzę autorytatywną jedynie wtedy, gdy się je bierze łącznie z Biskupem Rzymskim, następcą Piotra, jako jego głową, i gdy nienaruszoną zostaje władza zwierzchnia tego ostatniego nad wszystkimi, zarówno Pasterzami, jak wiernymi. Albowiem Biskup Rzymski z racji swego urzędu, mianowicie urzędu Zastępcy Chrystusa i Pasterza całego Kościoła, ma pełną, najwyższą i powszechną władzę nad Kościołem i władzę tę zawsze ma prawo wykonywać w sposób nieskrępowany. Stan zaś biskupi, który jest następcą Kolegium Apostolskiego w nauczycielstwie i w rządzeniu pasterskim, co więcej, w którym trwa nieprzerwanie ciało apostolskie, stanowi również z głową swoją, Biskupem Rzymskim, a nigdy bez niego, podmiot najwyższej i pełnej władzy nad całym Kościołem" (KK 22).

M 7*

Św. Ignacy wzywa do jedności

Około roku 110 aresztowano w Antiochii grupę chrześcijan wraz z ich biskupem Ignacym, którego skazano na walkę ze zwierzętami. Z więzienia napisał do chrześcijan w Filadelfii:

"Kościołowi Boga Ojca i Pana naszego Jezusa Chrystusa, znajdującemu się w Filadelfii Azjatyckiej (...) Jest on stałą radością moją, zwłaszcza jeśli jego wierni stanowią jedność z biskupem oraz prezbiterami i diakonami, ustanowionymi zgodnie z wolą Jezusa Chrystusa i przez Niego utwierdzonymi mocą Jego Ducha Świętego"

(W: M. Michalski, Antologia literatury patrystycznej, t. L, Warszawa 1975, s. 27).

M8*

Z zapisków więziennych ks. kard. St. Wyszyńskiego

"26.IV.1954, poniedziałek.

Biskup pełni swój obowiązek nie tylko na ambonie i przy ołtarzu, ale i w więzieniu - in vinculis Christi. Dać świadectwo Chrystusowi w okowach - jest takim samym obowiązkiem jak na ambonie. Nie jest więc stratą czasu przebywanie w więzieniu «dla Imienia Chrystusowego». I dlatego Bóg zezwalał, że tylu sług Kościoła przebywało w więzieniach nawet wtedy, gdy pola bielały ku żniwom. Św. Paweł wśród najgorętszej pracy misyjnej był odrywany do więzień i siedział w Jeruzalem, w Cezarei i w Rzymie. Historia Kościoła - to walny przyczynek do dziejów więziennictwa (...) 1.VIL1954, czwartek.

Codzienny dowód Chrystusowej prawdy widzę w słowach: «Jeśli Mnie prześladowali, i was prześladować będą...» Chrystus ukazywał proroczo przyszłość Kościoła. To proroctwo ma swoje dzieje, poczynając od krzyża, łańcuchów Piotrowych, aren cyrkowych, aż do dnia dzisiejszego. Wszyscy niemal czujemy, jak spełnia się w nas. Czyż nie jest to pociecha, że na sobie potwierdzamy prawdę słów Chrystusowych? Czyż nie należy cieszyć się z ujawnienia tej prawdy, choćby bardzo... bolało? I ta prawda wyswobadza, choć w tak dotkliwy sposób. Chrystus niczego nie mówił bez pokrycia dziejowego. Dwadzieścia wieków Ewangelii jest dodatkowym dowodem jej prawdziwości"

(Kardynał Stefan Wyszyński, Zapiski więzienne, Paryż 1982, s. 68 i 83).

M 9*

Modlitwa o jedność

"Wejrzyj, Ojcze, na swoją rodzinę, która łączy się z Tobą w jedynej Ofierze Jezusa Chrystusa, i daj nam moc Ducha Świętego, abyśmy zwyciężywszy wszelkie podziały i niezgodę zostali złączeni w jedno ciało.

Zachowaj nas wszystkich w jednej wierze i miłości z naszym Papieżem N., i naszym Biskupem N. Wspieraj nas we wspólnym budowaniu Twojego Królestwa aż do dnia, w którym przyjdziemy do Ciebie w Twoim domu, święci pośród Świętych, z Najświętszą Maryją, z Apostołami, ze świętym N. i naszymi zmarłymi braćmi i siostrami, których polecamy Twojemu miłosierdziu. Wtedy, pośród nowego stworzenia, wyzwolonego ostatecznie od zepsucia śmierci, śpiewać będziemy hymn dziękczynienia, który wznosi się ku Tobie od Chrystusa żyjącego na wieki" (I Modlitwa Eucharystyczna o tajemnicy pojednania).

 

 

 

1Zob. H. Bogacki, Kierunki rozwoju eklezjologii dogmatycznej, w: Pod tchnieniem Ducha Świętego, Poznań 1964, s. 360; J. L. McKenzie, Władza w Kościele, przeł. A. Korlińska, Warszawa 1972, s. 33-38.

2Zob. J. L. McKenzie, dz. cyt., s. 41.

3Zob. X. Leon-Dufour, Apostołowie, w: Słownik teologii biblijnej pod red. X. Leon-Dufour, przeł. K. Romaniuk, Poznań-Warszawa 1973, s. 54-55.

4Zob. J. Briere, Branxa, tamże s. 102-104.

4Zob. J. L. McKenzie, dz. Cyt., s. 94; M. A. Żurowski, Struktura organizmu Kościoła, w: Kościół w świetle soboru, praca zbiorowa pod red. H. Bogackiego i S. Moysy, Poznań 1968, s. 155-163; Eklezjologia św. Pawła, Poznań 1972, s. 323

6Zob. J. Stępień, dz. Cyt., s. 324-330.

7Tamże, s. 337

8I. Ziade, Nowy styl papiestwa, przeł. L. Rutowska, w: Nowy obraz Kościoła po Soborze Watykańskim 11, Warszawa 1968, s. 89.

9Tamże, s. 95.

10Przemówienie Pawła VI z 2.IL1968.

11Zob. M. A. Żurowski, dz. cyt., s. 155-160. 12Zob. Tamże, s. 163.