Czym jest Biblia?

CZYM JEST BIBLIA?

Niezwykła księga

Biblia, inaczej Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, stanowi zbiór ksiąg religijnych judaizmu i chrześcijaństwa.

Przetłumaczona jest na około 1300 języków i narzeczy. Dlatego jest najbardziej znaną i wydawaną księgą świata — już od trzech tysięcy lat. Dlaczego zajmuje ona tak poczesne miejsce w dziejach i kulturze ludzkości? W przekonaniu żydów i chrześcijan Biblia jest księgą objawioną przez Boga samego. Zawiera treści religijne i zasady moralne istotne dla każdego człowieka. Ten fakt przyciąga czytelników Biblii.

Biblijne księgi powstawały w rozległym przeciągu czasu: od XIII wieku przed Chr. Do I wieku po Chr. 73 księgi biblijne mają wielu autorów. Autorzy biblijni posługiwali się różnymi formami wypowiedzi, różnymi rodzajami i gatunkami literackimi.

Niektóre księgi i fragmenty Biblii — to arcydzieła literatury światowej.

Nazwy

Biblia (grec. biblos=książka, biblia=książki), albo inaczej Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (Przymierza), jest to zbiór ksiąg religijnych judaizmu i chrześcijaństwa. Testament (łac. testamentum=przymierze) oznacza w Biblii układ, na mocy którego Bóg zobowiązuje się, pod pewnymi warunkami, obdarzyć szczególnymi dobrami tych, którzy stają się Jego ludem. Stary Testament zawiera dzieje przymierza Boga z ludźmi zawartego z Noem, Abrahamem, Mojżeszem i Dawidem. Nowy Testament nie unieważnia Starego Przymierza, lecz je ostatecznie wypełnia: życiem i działalnością Jezusa Chrystusa, Boga i Człowieka.

Kanon katolicki, czyli wykaz ksiąg Pisma Świętego, został ostatecznie ustalony na soborze trydenckim w XVI wieku. Obejmuje 46 ksiąg Starego i 27 Nowego Testamentu. Wszystkie księgi Starego i Nowego Testamentu można podzielić na trzy grupy: historyczne, dydaktyczne i prorocze.

Kanon żydowski i protestancki Biblii nie obejmuje niektórych ksiąg Starego Testamentu (deuterokanonicznych czyli wtórnie kanonicznych). Księgami deuterokanonicznymi są te księgi, co do których natchnienia przez Boga istniały w pierwotnym Kościele wątpliwości. Do katolickiego kanonu zostały one włączone nieco później. Należą do nich w Starym Przymierzu: księgi Tobiasza, Judyty, Barucha, Mądrości, Syracydesa, Pierwsza i Druga Machabejska oraz greckie dodatki do Księgi Daniela i Estery. Kościoły protestanckie przyjmują przeto tylko hebrajski kanon Starego Testamentu (39 ksiąg), dzieląc go za przykładem żydów na trzy części: Tora (prawo), Nebiim (prorocy) i Ketubim (pisma).

Trzeba pamiętać, że wyznawcy judaizmu nie uznają w ogóle Pisma Świętego Nowego Testamentu, a w tym również Ewangelii. Dla wszystkich chrześcijan, a nie tylko katolików — należy to mocno podkreślić — Nowe Przymierze z Ewangeliami na czele są wypełnieniem obietnic Starego Testamentu. I dlatego stanowią integralną część Biblii. NT powstał w drugiej połowie I wieku po Chr.

Na czym polega biblijne natchnienie?

Nie można być poetą i pisarzem bez odrobiny talentu, popartego rzetelną pracą. Szczególnie wielkie utwory literackie, np. Dziadów część III, noszą znamiona poetyckiego geniuszu.

Zarówno żydzi jak i chrześcijanie uważają Biblię za zbiór ksiąg natchnionych przez Boga. Co to oznacza?

Znawcy literatury słusznie podnoszą, że wiele ksiąg i tekstów biblijnych należy do arcydzieł literatury wszystkich czasów. Wystarczy wspomnieć Księgę Psalmów, Koheleta, Hioba, Pieśń nad pieśniami, hymn św. Pawła o miłości (1 Kor 13) lub ewangeliczne przypowieści. Autorzy tych owych biblijnych tekstów — nie ulega wątpliwości — byli świetnymi poetami. Ale nie wszystkie teksty biblijne należą do wybitnych dzieł literackich. A jednak cała Biblia powstała pod natchnieniem Ducha Świętego. Widać przeto, że czym innym jest natchnienie poetyckie, a czym innymi biblijne.

Przez natchnienie biblijne Kościół katolicki rozumie bezpośredni, pozytywny i nadprzyrodzony wpływ Boga na umysł i wolę piszącego, dzięki czemu powstająca księga jest dziełem dwóch autorów: Boga i pisarza biblijnego.

Czy biblijne natchnienie należy utożsamiać z dyktatem, jak to przedstawił na obrazie Rembrandt anioła szeptającego św. Mateuszowi treść jego ewangelii? Wpływ Boga na rozum nie polega na dyktacie, lecz na oświeceniu, dzięki któremu pisarz mógł należycie pojąć wszystko to, co miał przedstawić w sprawach wiary i zasad moralności. Wpływ Boga na wolę był poruszeniem, które skłania autora biblijnego do pisania, ale nie znosi jego osobistej wolności. Autorzy biblijni korzystali z własnych uzdolnień i sił, gdy przekazywali na piśmie — własnym stylem i językiem — sprawy wiary i moralności objawione im przez Boga.

Języki biblijne

Biblię napisano w dwóch językach: hebrajskim i greckim. Starożytny hebrajski był językiem sakralnym, pisanym. Jednakże chcąc zapewnić zebranym w synagodze lepsze zrozumienie tekstów starotestamentalnych czytanych podczas zgromadzeń liturgiczny, posługiwano się parafrazami, czyli omówieniami aramejskimi. W czasach Jezusa powszechnie używano w Palestynie, i to już od stuleci, języka aramejskiego.

Stary Testament powstał w języku hebrajskim, z wyjątkiem niektórych ksiąg tzw. deuterokanonicznych, to jest nieco później zaliczonych w poczet kanonu Pisma Św., a powstałych:

1. bądź w hebrajskim czy też aramejskim (np. Księgi Barucha, Estery, Pierwsza Machabejska, Tobiasza, Judyty), które później przełożono na język grecki. Tu należy także zaliczyć Księgę Ezdrasza, nie należącą do ksiąg biblijnych, lecz do apokryfów;
2. bądź w hebrajskim czy też greckim (Księga Syracydesa).

Natomiast wszystkie księgi Nowego Testamentu powstały w języku greckim.

Septuaginta (grec. septuaginta=70) — to nazwa pierwszego przekładu Starego Testamentu z języka hebrajskiego na grecki z lat 250-150 przed Chr, dokonanego, według legendy, przez siedemdziesięciu tłumaczy, czy ściślej siedemdziesięciu dwóch.

Wulgata (łac. vulgatus=pospolity, przystępny, powszechny) jest to łaciński przekład Biblii w znacznej mierze dokonany przez św. Hieronima (347-420). Praca ta, powierzona mu przez papieża Damazego, polegała najpierw na poprawieniu tłumaczenia starołacińskiego na podstawie najlepszych kodeksów greckich. Św. Hieronim przełożył ST z hebrajskiego. Wulgata zyskała uznanie w całym Kościele katolickim jako oficjalny tekst Biblii i z niej tłumaczono Biblię na języki narodowe.

Obecnie tłumaczy się Biblię na języki narodowe przede wszystkim z tekstów hebrajskich i greckich czyli z języków oryginalnych.

Rodzaje literackie w Biblii

Biblia — dla chrześcijan i żydów — jest zbiorem ksiąg świętych, które zawierają historię zbawienia nie tylko narodu wybranego, lecz całej ludzkości. W historii zbawienia Bóg przemawiał do ludzi i podnosił ich ku sobie. Ów religijny, sakralny wymiar Biblii jest podstawowy, bez niego Biblia nie byłaby tym, czym jest: księgą świętą dla miliardów żydów i chrześcijan w ciągu przeszło trzech tysiącleci.

Jednakże Biblia jest nie tylko prawdziwym słowem Boga (Bóg jest jej głównym autorem), ale jednocześnie prawdziwym słowem ludzkim (kilkudziesięciu pisarzy biblijnych).Ów ludzki wymiar ksiąg świętych rzuca się czytelnikom Biblii w oczy. Jako słowo ludzkie Pismo Święte jest zespołem tekstów literackich, które zajmują poczesne miejsce w literaturze świata. Są to 73 dzieła literackie narodu wybranego i początków chrześcijaństwa. Powstawały one w ciągu przeszło tysiąca lat, od wieku XIII przed Chr do I wieku po Chr.

Jako słowo ludzkie, jako literatura Izraela i początków chrześcijaństwa, Biblia nie stanowi jednolitej struktury rodzajowej. Przeciwnie, autorzy biblijni posługują się modelami różnych rodzajów literackich. Sobór Watykański II przypomniał, że w celu zrozumienia intencji świętych autorów, a więc tego, co chcieli nam powiedzieć, a przez nich Autor pierwszorzędny czyli Pan Bóg, należy uwzględnić zróżnicowanie rodzajowe Biblii. Dopiero rozpoznanie indywidualnych właściwości rodzajowych poszczególnych ksiąg biblijnych umożliwia zrozumienie sensu Pisma Świętego jako księgi Bożej i ludzkiej zarazem.

W literaturze biblijnej wyróżnia się siedem tak zwanych większych modeli rodzajowych: historiografia, prawo, teksty prorockie, liryka, literatura mądrościowa (gnomiczna), apokaliptyka, list. W polu każdego z tych większych struktur rodzajowych można znaleźć jeszcze wiele mniejszych form lub gatunków literackich (rodowody, kroniki, spisy, opowiadania, sagi, epopeje, relacje, przepowiednie, przysłowia, sentencje, napomnienia, wezwania, wyrocznie, przypowieści, alegorie, błogosławieństwa, modlitwy, hymny, psalmy, pieśni, lamentacje itd.).

Zwrócenie uwagi na kategorię rodzaju literackiego umożliwia właściwą lekturę Biblii. Rozpoznanie i zrozumienie literackich cech gatunkowych pozwala uchwycić przesłanie autora biblijnego i słowo Boże. Przykładem jest poemat biblijny o stworzeniu świata i człowieka. Nie można go interpretować dosłownie, lecz według reguł poetyckiego obrazowania. Albowiem autor biblijny nie był obecny przy stwarzaniu świata przez Boga i nie chce relacjonować kolejności wydarzeń. Pisarz biblijny pragnie jedynie uwypuklić pewne religijne prawdy: Jedynie Pan Bóg istnieje bez początku i końca. Wszystkie rzeczy materialne i duchowe — poza Bogiem — zostały stworzone przez Boga. Człowiek jest koroną stworzenia. Jest w nim obraz i podobieństwo samego Boga, który powołuje człowieka do przyjaźni ze sobą. Przyjaźni, która trwać ma wiecznie.

REFLEKSJA

1. Wyjaśnij słowa motta: Co to jest „Święta Tradycja”? Co to „Pismo Święte”? Co to jest „depozyt słowa Bożego”?

2. Co oznaczają nazwy: „Biblia”? „Stary Testament? „Nowy Testament”?

3. W jakim przeciągu czasu powstawała Biblia ST i NT ? A sam NT?

4. Czym się różnią od siebie kanony czyli spisy ksiąg biblijnych: żydowski? protestancki? katolicki?

5. Co to są „księgi deuterokanoniczne”?

6. Na czym polega natchnienie poetyckie? A czym jest natchnienie biblijne?

7. W jakich językach spisano 73 księgi ST i NT?

8. Co to jest Septuaginta? Co to jest Wulgata?

9. Jakie są główne modele rodzajów literackich w Biblii (jest ich siedem)? Jakie są szczegółowe gatunki literackie w Biblii?

10. Dlaczego pamięć o tym, że opis biblijny o stworzeniu świata i człowieka nie jest kroniką wydarzeń, lecz poematem na cześć Boga Stwórcy, ułatwia nam uchwycenie przesłania autora biblijnego? Jakich nieporozumień wówczas unikamy?

11. Jak rozumiesz słowa pisarza i poety, dramaturga i tłumacza Biblii, Romana Brandstaettera (1906-1987), który przeszedł z judaizmu na katolicyzm:

„Mój dziadek na kilka dni przed śmiercią pozostawił mi w spadku testament:

- Będziesz Biblię nieustannie czytał — powiedział do mnie. Będziesz ją kochał więcej niż rodziców... Więcej niż mnie... Nigdy się z nią nie rozstaniesz... A gdy się zestarzejesz, dojdziesz do przekonania, że wszystkie książki, jakie przeczytałeś w życiu, są tylko nieudolnym komentarzem do tej jedynej Księgi...” (tegoż, Krąg biblijny, Warszawa 1986, wyd. 3, s.9).

12. Zachęcony przez ks. Józefa Sadzika do przekładania Biblii na język polski, Czesław Miłosz nauczył się języka hebrajskiego, aby mógł tłumaczyć z oryginału m.in. Księgę Psalmów. Ze szkoły średniej poeta wyniósł dobrą znajomość języka greckiego i łacińskiego. To wszystko pozwala poecie na czytanie Pisma Świętego w oryginale. W wierszu pt. Lektury laureat nagrody Nobla odpowiada na pytanie: Jaka korzyść z Ewangelii czytanej po grecku? Jakie racje podaje twórca? Które racje przekonują cię najbardziej?

Zapytałeś mnie, jaka korzyść z Ewangelii czytanej po grecku.
Odpowiem, że przystoi, abyśmy prowadzili 
Palcem wzdłuż liter trwalszych niż kute w kamieniu,
Jak też abyśmy, z wolna wymawiając głoski,
Poznawali prawdziwe dostojeństwo mowy.
Przymuszonym uwagą, nie dalszy niż wczoraj
Wyda się tamten czas, choć twarze cezarów
Inne dziś na monetach. Ciągle trwa ten eon,
Lęk i pragnienie te same, oliwa i wino,
I chleb znaczą to samo. Również chwiejność rzeszy
Chciwej jak niegdyś cudów. Nawet obyczaje,
Uczty weselne, leki, płacze po zmarłych
Różnią się tylko pozornie. Na przykład i wtedy
Pełno było tych, których w tekście się nazywa
„Daimonizomenoi”, czyli biesujący
Albo i biesowatych (gdyż „opętanymi”
Język nasz ich mianuje z fantazji słownika).
Drgawki, na ustach piana, zgrzytanie zębami
Nie uchodziły wtedy zaś znamię talentów.
Biesowaci nie mieli pism ani ekranów,
Rzadko tykając sztuki i literatury.
Niemniej przypowieść o nich pozostaje w mocy:
Że duch nimi władnący może wstąpić w wieprze, 
Które, zdesperowane tak nagłym zdarzeniem
Dwóch natur, swojej własnej i lucyferycznej,
Skaczą w wodę i toną. Co wciąż się powtarza.
I tak na każdej stronie wytrwały czytelnik
Dwadzieścia wieków widzi jako dni dwadzieścia
Kres mającego raz kiedyś eonu.

WARTO PRZECZYTAĆ

1. Roman Brandstaetter, Krąg biblijny, Warszawa 1986, wyd. 3

2. Gerhard Lohfink, Rozumieć Biblię, przeł. Bogusław Widła, Warszawa 1987

3. Anna Świderkówna, Rozmowy o Biblii, Warszawa 1994

4. Tejże, Rozmów o Biblii ciąg dalszy, Warszawa 1996

5. Zenon Ziółkowski, Najtrudniejsze stronice Biblii, Warszawa 1994

6. Tenże, Biblia — księga Boga i człowieka, Warszawa 1995