Formy współpracy katechety z nauczycielami w realizacji ścieżki edukacyjnej

Katechetyczne działania w zakresie integralnego wychowania dzieci i młodzieży - jeśli mają odnieść zamierzony skutek - nie mogą być wyizolowane z procesów życia społecznego, lecz winny współbrzmieć z wysiłkami podejmowanymi przez wszystkich nauczycieli i stanowić komplementarną całość. Taką możliwość stwarza realizacja założeń ścieżki edukacyjnej: Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie, do której zostali zobligowani przez MEN wszyscy nauczyciele. W ten sposób, zdaniem twórców programu Dziedzictwo kulturowe w regionie, można pomagać dzieciom i młodzieży w integralnym rozwoju osobowości, w tym także w odkrywaniu własnego miejsca we wspólnocie lokalnej, narodowej i eklezjalnej oraz w kształtowaniu poczucia odpowiedzialności za jakość i kształt wspólnot. Ta konieczność integracji podejmowanych w rodzinie, szkole, Kościele i czynności wychowawczych domaga się od katechetów stałej współpracy z nauczycielami ze szkoły, jak i z innymi pedagogami, zgodnie z możliwościami danej sytuacji. Praca ta może także stanowić wyjątkową okazję do katechezy dorosłych (por. DOK 179). Rodzi się jednak pytanie, w jaki sposób to czynić w kontekście dynamicznych przemian zachodzących we współczesnej szkole. Poszukując odpowiedzi na tak postawiony problem, należy wskazać na różnorodność form organizacyjnych, w jakich katecheta może, wraz z innymi nauczycielami, współpracować w realizacji ścieżki edukacyjnej: Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie. Ważna jest jednak znajomość istoty edukacji regionalnej i jej aksjologicznych aspektów. Dopiero w tym kontekście możliwe będzie ukazanie podstawowych form organizacyjnych współpracy katechety z nauczycielami w zakresie realizacji ścieżki edukacyjnej: Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie.

I.  ISTOTA  EDUKACJI  REGIONALNEJ

Edukacja regionalna - jak wskazuje opublikowany przez MEN dokument Dziedzictwo kulturowe w regionie. Założenia programowe ^[ 1 ] - jest naturalną i formalną odmianą osobowościowej formacji człowieka, zorientowaną na poznanie oraz umiłowanie najbliższego środowiska życia najpierw dzieci i młodzieży, a w przyszłości twórczych i aktywnych obywateli "małej ojczyzny". ^[ 2 ] Realizacja tak określonego nauczania wychowującego w zakresie edukacji regionalnej obliguje do doboru treści regionalnych o charakterze ogólnoludzkim, dokonanych przez samych zainteresowanych, celem przekazania ich następnemu pokoleniu jako wartości kulturowej. Jej istotą jest nakierowanie na człowieka i wspomaganie go w odkrywaniu znaczących dla jego integralnego rozwoju wartości, jakich nośnikiem jest kultura regionalna, narodowa i ogólnoludzka. ^[ 3 ]

Punktem wyjścia dla zakresu merytorycznych treści edukacji regionalnej jest przyjęcie osoby jako wartości samej w sobie, która jest najwyższą i bezwzględną w świecie bytów stworzonych, a to z kolei prowadzi do przyjęcia wartości uniwersalnych, które stanowią o możliwości przejścia między tym, co prywatne, regionalne, a tym ,co ogólnoregionalne, czyli narodowe i ogólnoludzkie oraz decyduje o możliwości komunikacji interpersonalnej. Tak rozumiana edukacja regionalna posiada sens ogólnoludzki, a jej zadaniem jest podejmowanie celowych działań na rzecz kształtowania u młodego pokolenia umiłowania określonego regionu, przywiązania do niego i świadomego kształtowania więzi emocjonalnych z tzw. "małą ojczyzną", tj. z tym obszarem, gdzie człowiek urodził się czy też, w którym żyje na co dzień i spędza część lub całe swoje życie.

W toku edukacji regionalnej uczniowie winni posiąść możliwie najszerszą wiedzę, jak również przeświadczenie o miejscu i roli, jaką spełnia kultura regionalna nie tylko czerpiąc, ale i wnosząc swój wkład w kulturę narodową, europejską i światową. ^[ 4 ] Istotny przy tym jest przekaz dziedzictwa kulturowego danego regionu, ujmowanego dynamicznie, a więc zarówno przekaz tego, co wiąże się z przeszłością, tradycją, jak i tego, co związane jest z teraźniejszością ukierunkowaną ku przyszłości.

Tak pojęta edukacja regionalna może chronić przed wpływem zunifikowanej kultury masowej, amerykanizacją wzorów zachowania, ze wszystkimi ich ujemnymi skutkami wyobcowania, zagubienia, braku poczucia własnej wartości i wartości własnego dziedzictwa kulturowego. Poznanie tradycji i obyczajów własnego regionu ułatwia wzajemne kontakty z innymi ludźmi, pozwala na integrację z danym środowiskiem, daje poczucie więzi społecznej, a przez to zaspokaja potrzebę bezpieczeństwa. Edukacja regionalna umożliwia zatem powrót do zapomnianych przestrzeni życia człowieka, a przez to pomaga uczniom w kształtowaniu autentycznej tożsamości regionalnej. Z kolei ta tożsamość stanowi podstawę do budowania tożsamości narodowej i ogólnoludzkiej, w tym także chrześcijańskiej i jako taka służy integralnemu rozwojowi dzieci i młodzieży.

Realizacja edukacji regionalnej, zgodnie z jej założeniami, powinna odbywać się od wczesnego dzieciństwa, na każdym etapie edukacji poprzez formy i metody pracy dostosowane do rozwoju psychofizycznego, we współpracy ze środowiskiem, na lekcjach z wykorzystaniem podstaw programowych poszczególnych przedmiotów nauczania oraz w toku działań pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Cele i treści edukacji regionalnej zostały bowiem ujęte już w podstawie programowej wychowania przedszkolnego ^[ 5 ] oraz kształcenia zintegrowanego w trzech pierwszych latach nauki szkolnej. ^[ 6 ] Zgodnie z koncepcją programową zagadnienia te są włączone w zestaw zintegrowanych treści nauczania. Natomiast w klasach IV-VI szkoły podstawowej problematykę tę ujęto jako wyodrębniony moduł ścieżki międzyprzedmiotowej: "Wychowanie do życia w społeczeństwie". ^[ 7 ] Z kolei w gimnazjum wyodrębniono ścieżkę edukacyjną: Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie. ^[ 8 ] Również w ramach przygotowań do reformy szkolnictwa ponadgimnazjalnego rozważa się wprowadzenie problematyki regionalnej do poszczególnych bloków zagadnień lub jako odrębną ścieżkę edukacyjną. ^[ 9 ] Istnieje zatem konieczność włączenia tematyki z zakresu ścieżki edukacyjnej: edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie do programu dydaktyczno-wychowawczego szkół i realizacja tych założeń przez wszystkich nauczycieli w ramach poszczególnych przedmiotów nauczania.

II.  ELEMENTY  AKSJOLOGICZNE  EDUKACJI  REGIONALNEJ

Treści realizowane w ramach edukacji regionalnej obejmują szeroko rozumiane dziedzictwo kulturowe w regionie, a więc takie jego płaszczyzny, jak kulturę materialną (budownictwo, strój), intelektualną (literatura, dorobek naukowy), religijną (całokształt przekonań i wierzeń religijnych), etyczną (etos), społeczną (postawy społeczne), techniczną (cały dorobek techniczny), estetyczną (twórczość artystyczna). ^[ 10 ] Te wyżej wymienione płaszczyzny szeroko rozumianego dziedzictwa kulturowego regionu stanowią rzeczywistość złożoną i zróżnicowaną, a każda z nich jest nośnikiem wartości: materialnych, intelektualnych, moralno-społecznych, religijnych i jako takie winny być przekazywane w toku edukacji regionalnej. Wszystkie te wartości są w życiu ważne i spełniają znaczącą rolę w integralnym rozwoju dzieci i młodzieży.

Istotną rolę wartości, jakich nośnikiem jest regionalne dziedzictwo kulturowe, należy widzieć w tym, że są to wartości stałe, autentyczne, sprawdzone wielowiekową tradycją, co posiada znaczenie, zwłaszcza dla procesu wychowania realizowanego w dobie braku wartości trwałych i jednoznacznych. Co więcej, wartości te związane z własnym, rodzimym środowiskiem społeczno-kulturowym, ukształtowane przez wspólnotę regionalną z myślą o człowieku, w jakimś sensie odpowiadają wrodzonym jego właściwościom, a przede wszystkim jego mentalności. ^[ 11 ]

Dziedzictwo kulturowe w wymiarze regionalnym, będąc nośnikiem wielorakich wartości, oddziałuje na wszystkie sfery człowieka, umożliwiając mu wielopłaszczyznowy rozwój. Jest więc szkołą dokonującą integralnego, a zarazem naturalnego rozwoju osoby, a więc takiego rozwoju, który z jednej strony odpowiada wrodzonym właściwościom, uzdolnieniom i tradycji poszczególnych grup, z drugiej zaś umożliwia realizację procesu wychowania dojrzałego człowieka zakorzenionego w dziedzictwie swoich przodków, a przez to mającego poczucie własnej podmiotowości i tożsamości. ^[ 12 ]

Wartości dziedzictwa kulturowego, związanego z regionem umożliwiają dzieciom i młodzieży urzeczywistnianie własnej podmiotowości. Dokonuje się to poprzez odkrywanie osobowej tożsamości i tzw. "zakorzenienie", co z kolei prowadzi do realizacji własnej podmiotowości i daje poczucie "bycia u siebie, a tym samym bycia sobą". To natomiast ma dalsze konsekwencje w postaci aktywności, jaką młody człowiek podejmuje w regionie i na rzecz wspólnoty regionalnej, w tym także eklezjalnej. ^[ 13 ]

Oddziaływanie wartości dziedzictwa kulturowego w regionie zmierza także w kierunku wychowania. Dokonuje się to poprzez fakt, że wartości, jakich nośnikiem jest regionalne dziedzictwo kulturowe, a szczególnie wartości społeczno-etyczno-religijne, uświadamiają i ukazują osobie oraz przekazują i wyznaczają całokształt zachowań do siebie, do innych ludzi czy też do świata. Przekazywane w toku edukacji regionalnej dziedzictwo kulturowe pełni następujące funkcje w procesie integralnego wychowania osoby: poznawczo-motywacyjną, modelowo-wzorcową i wspomagającą. Pierwsza pozwala poznać całokształt właściwego zachowania i rację takiego zachowania, druga dostarcza konkretnych przykładów właściwego bycia w świecie i we wspólnocie, z kolei trzecia pomaga w kształtowaniu właściwych postaw i zachowań. Wszystkie te funkcje pozwalają młodemu człowiekowi ukształtować właściwą sferę etycznych odniesień do otaczającej go rzeczywistości, a także do siebie samego. ^[ 14 ]

Właściwie ukazane wartości, tkwiące w dobrach kultury regionalnej, angażują wychowanków w taki sposób, że czują się oni niejako zmuszeni do zajęcia wobec nich czynnej postawy i podjęcia się ich realizacji, co znajduje wyraz w poszanowaniu dziedzictwa kulturowego w regionie, trosce o jego przekaz kolejnym pokoleniom oraz podjęciu działań celem pomnażania dóbr kultury regionalnej. To poznanie dziedzictwa kulturowego i odkrycie wartości w nim tkwiących angażuje również inne sfery wychowanków - sferę emocjonalną i wolitywną.

Włączona w proces integralnego wychowania realizacja edukacji regionalnej - jeśli ma spełnić oczekiwaną rolę - wymaga starannego przygotowania i współdziałania wszystkich wychowawców, którzy są odpowiedzialni za jej realizację, w tym także katechetów. Należy więc poszukiwać skutecznych form współpracy w zakresie realizacji celów edukacji regionalnej. Tylko bowiem w ten sposób można integrować poszczególne procesy wychowania, a przy okazji nawiązywać dialog edukacyjny.

III.  PODSTAWOWE  FORMY  WSPÓŁPRACY  KATECHETY  Z  NAUCZYCIELAMI  W  REALIZACJI  ZAŁOŻEŃ  EDUKACJI  REGIONALNEJ

Podejmowana przez katechetę współpraca z nauczycielami w zakresie realizacji ścieżki edukacyjnej: Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie może występować w różnej formie. Jest to ważny element zintegrowanych oddziaływań edukacyjnych. Formy bowiem nie tylko determinują efektywność współdziałania, ale również jego atrakcyjność.

Współpraca katechety z wychowawcami dokonuje się głównie przez formy bezpośrednie, które umożliwiają wzajemne otwarcie się poszczególnych kręgów środowiska wychowawczego, odpowiedzialnych za integralną edukację dzieci i młodzieży, w tym także za przekaz treści z zakresu regionalnego dziedzictwa kulturowego i wychowanie do odpowiedzialnego korzystania z dóbr kulturowych. Wśród tych form na szczególną uwagę zasługują kontakty indywidualne, ^[ 15 ] spotkania grupowe, ^[ 16 ] praca w zespołach specjalistycznych, ^[ 17 ] spotkania okolicznościowe ^[ 18 ] oraz udostępnianie nauczycielom publikacji popularno-naukowych z zakresu pedagogiki katolickiej, socjologii religii i teologii poprzez właściwie zorganizowane i sprawnie funkcjonujące biblioteki parafialne, punkty kolportażu prasy i książek katolickich, księgarnie i prenumeraty. Każda z tak wyodrębnionych form, pomimo iż wymaga bezpośredniego kontaktu poszczególnych podmiotów odpowiedzialnych za realizację edukacji regionalnej, odznacza się określonymi cechami wskazującymi na jej specyfikę.

Do najczęściej spotykanych bezpośrednich form współpracy katechety ze środowiskiem wychowawczym należy zaliczyć kontakty indywidualne. Tak określone formy obejmują różne kategorie spotkań międzyludzkich, a więc takich, które dokonują się między osobami. Wyodrębnia się tu zarówno spotkania katechety z duszpasterzami, wychowawcami, jak i z ekspertami w zakresie regionalizmu, a więc z osobami związanymi z ruchem regionalnym. Tematem tych spotkań powinny być nie tyle sytuacje wychowawcze czy życiowe ogółu uczniów danej klasy czy szkoły, ile różne sprawy związane z organizowaniem uroczystości religijnych czy imprez kulturalnych związanych z życiem Kościoła lokalnego, a w sposób szczególny z życiem wspólnoty parafialnej i regionu. Podczas indywidualnych spotkań katechetów i nauczycieli można poddać refleksji i analizie sposoby zorganizowania - z wykorzystaniem elementów z zakresu kultury regionalnej i pobożności ludowej - spotkania opłatkowego, wieczoru kolęd, jasełek, przygotowania katechezy z zastosowaniem metody panelu, wykonanie ołtarza na Boże Ciało czy przygotowanie procesji. Obok tego przedmiotem kontaktów indywidualnych katechety z nauczycielami warto uczynić planowaną pielgrzymkę do pobliskiego sanktuarium, Kościoła lub innego miejsca sakralnego, w której mogą także uczestniczyć nauczyciele, spełniając przy tym funkcję opiekuna, a niekiedy także przewodnika. W miarę możliwości, do współpracy w organizowaniu tego rodzaju zajęć katechetycznych należy włączyć także wychowawców - seniorów, którzy zakończyli już pracę, ale niejednokrotnie stanowią cenne źródło informacji na temat świąt religijnych, charakterystycznych dla tzw. pobożności ludowej ^[ 19 ] czy też innych tradycji regionalnych.

W kontaktach indywidualnych podejmowanych przez katechetę ważne miejsce zajmują spotkania z kapłanami związanymi z Kościołem lokalnym, a niekiedy także zaangażowanymi w ruch regionalny. ^[ 20 ] Przedmiotem tych spotkań może być na przykład przygotowanie uroczystości parafialnej związanej z życiem Kościoła, a pośrednio także z regionem. Na szczególną uwagę zasługuje tu zorganizowanie spotkania poświęconego patronom Kościoła lokalnego i parafii, przygotowanie katechezy czy spotkania z udziałem kapłana, który zaznajomi katechizowanych z kultywowanymi przez pokolenia, regionalnymi tradycjami obchodzenia świąt i zwyczajów ludowych, związanych z kościelnymi odpustami, świętami patronów i męczenników, Niedzielą Palmową, Bożym Ciałem, jak również z innymi zachowaniami zwyczajowymi, charakterystycznymi dla pobożności ludowej osób zamieszkujących obszar danej diecezji czy parafii. W ten bowiem sposób katechizowani mogą dostrzec elementy zwyczajowe i odróżnić je od tego, co jest istotą sprawowanych sakramentów czy form pobożności. Z kolei w kontaktach indywidualnych z regionalistami można omówić przygotowanie i zorganizowanie spotkania poświęconego tradycjom i zwyczajom regionalnym, postaciom religijno-historycznym lub wydarzeniom związanym z regionem czy też z rocznicami lokalnymi oraz narodowymi, które często są integralnie złączone z życiem Kościoła diecezjalnego i parafialnego. W każdym z tych spotkań mogą aktywnie uczestniczyć także inni wychowawcy. Jest to wskazane, zwłaszcza w odniesieniu do spotkań, których celem jest przygotowanie uroczystości szkolnej czy opracowanie programu rekolekcji szkolnych. Co więcej, wierzący nauczyciele mają pewne oczekiwania pod adresem katechetów i niejednokrotnie sami proponują określone formy współdziałania.

Kolejną, bezpośrednią formą współpracy katechety z nauczycielami są spotkania grupowe, które należą do tradycyjnych form współdziałania szkoły z innymi podmiotami odpowiedzialnymi za wychowanie, a szczególnie z rodziną. Prawdziwą współpracę katechetów i innych wychowawców mogą zainicjować wspólne kursy (DOK 227), warsztaty organizowane przez zespoły pedagogów, psychologów i regionalistów. ^[ 21 ] Stanowią one podstawę efektywnego organizowania spotkań grupowych, polegających na rozmowach religijno-wychowawczych, związanych z korelacją orędzia ewangelicznego z treściami z zakresu edukacji regionalnej. Przyjmują formę konferencji pedagogicznych, pogadanek i dyskusji, ubogacanych pokazem programów audiowizualnych. W toku tych spotkań można zaznajomić wychowawców z treścią nauczania regionalnego dziedzictwa kulturowego, realizowanego w katechezie. Znajomość bowiem zagadnień programowo-metodycznych może pomóc nauczycielom w takim organizowaniu prowadzonych przez siebie zajęć, by także w toku innych przedmiotów nauczania katechizowani mogli pogłębić treści z zakresu edukacji regionalnej, z którymi spotykają się na katechezie. Niekiedy można także wskazać na tematy, które będą wymagały zastosowania tzw. otwartych katechez, czyli spotkań z udziałem innych nauczycieli, rodziców bądź dziadków, którzy zapoznają uczniów z określonymi zagadnieniami z zakresu regionalnego dziedzictwa kulturowego, pomogą w przygotowaniu i przeprowadzeniu zajęć. W celu wzbogacenia tej formy spotkań grupowych można zaprosić inne osoby związane z regionem, a szczególnie te, którym bliska jest idea "małej ojczyzny" i wychowanie młodego pokolenia do poszanowania, pomnażania i przekazywania regionalnego dziedzictwa kulturowego. ^[ 22 ] Istnieje również możliwość udziału katechety w spotkaniach grupowych organizowanych przez innych wychowawców, które traktują o problemach z zakresu edukacji regionalnej i wychowania młodego pokolenia w duchu poszanowania regionalnego dziedzictwa kulturowego.

W ramach spotkań grupowych można wyodrębnić, takie formy jak spotkania rady pedagogicznej, działalność rady szkoły i rady rodziców. Każda z tych form stanowi przestrzeń, w której może mieć miejsce współpraca katechety z poszczególnymi nauczycielami, odpowiedzialnymi za integralny proces edukacji, w tym także za przekaz regionalnego dziedzictwa kulturowego. Spotkania rady pedagogicznej są okazją do wysunięcia przez katechetę propozycji przygotowania określonej uroczystości czy spotkania związanego z kulturą regionalną. Co więcej, rada pedagogiczna można poddać pod dyskusję różne formy oddziaływania szkoły w zakresie edukacji regionalnej i wychowania, motywując przy tym innych nauczycieli do podjęcia oddziaływań wychowawczych, ukierunkowanych na kształtowanie w uczniach tożsamości regionalnej i postaw odpowiedzialnych za życie społeczno-kulturalne w "małej ojczyźnie". Może być i tak, że to właśnie inni nauczyciele zaproponują określone działania w zakresie wychowania dzieci i młodzieży do poszanowania regionalnego dziedzictwa kulturowego. Obok tego doskonałą formą współdziałania katechety z innymi kręgami środowiska wychowawczego w zakresie przekazu regionalnego dziedzictwa kulturowego jest podjęcie współpracy z radą szkoły. Ten organ społeczny stwarza bowiem wszystkim stronom procesu edukacyjnego dzieci i młodzieży w szkole równorzędne prawa oraz szansę rzeczywistego rozpoznawania, artykułowania i respektowania własnych oraz wspólnych celów wychowawczych, pomaga współdecydować i wpływać na bieg codziennych wydarzeń w szkole, związanych z poznaniem własnego dziedzictwa kulturowego oraz jego uniwersalnych wartości w kontekście wartości narodowych, ogólnoludzkich, a przy tym może pomagać w rozwijaniu poczucia odpowiedzialności za polskie dziedzictwo kulturowe, za dziedzictwo regionalne, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości religijne i wartości kultury europejskiej. Podejmując współpracę z radą szkoły, katecheta ma możliwość współdziałania zarówno z rodzicami, jak i uczniami oraz z nauczycielami. Tym samym może wzmacniać prawidłowe relacje katechizowanych z rodziną i szkołą, wskazując przy tym na wartości kulturowe tkwiące w każdym z tych środowisk. Istotnym dopełnieniem i wzbogaceniem współpracy katechety ze środowiskiem wychowawczym jest udział katechety w działalności rady rodziców. Ważne miejsce zajmują tu czynności ukierunkowane na opracowanie i realizację programu wychowawczego szkoły, w którym istotne miejsce powinny zająć takie oddziaływania, które są ukierunkowane na integralny rozwój osobowości ucznia, wrażliwego na otaczającą go kulturową rzeczywistość i na wartości tkwiące w regionie oraz współtworzącego tę rzeczywistość. Katecheta może również skorzystać z pomocy rady rodziców w realizacji zajęć pozalekcyjnych związanych z tematyką regionalną.

Tak wyodrębnione, istotne kategorie spotkań grupowych i konstytuujące ich strukturę elementy pozwalają stwierdzić, że chcąc organizować spotkania grupowe, niezależnie od ich kategorii, należy przestrzegać określonych wymogów formalnych. Na szczególną uwagę zasługują, takie elementy jak jasne sformułowanie celów, ustalenie tematu, dokonanie właściwego wyboru miejsca spotkania i metod prowadzenia dialogu. Ważny jest także czas spotkania, który powinien być odpowiedni zarówno dla katechety, jak i dla wychowawców czy innych uczestników. Tym samym należy uwzględnić rozkład zajęć i obowiązków poszczególnych nauczycieli, informując z wyprzedzeniem zaproszone osoby o planowanym terminie spotkania. W toku zajęć ważne miejsce powinna zająć modlitwa rozpoczynająca i wieńcząca spotkanie.

Nie mniej istotną formą współpracy katechety z nauczycielami, mającą charakter bezpośredni, są powołane przez katechetę zespoły specjalistyczne, ^[ 23 ] składające się z rodziców, wychowawców, innych osób zamieszkujących terytorium określonej parafii i szkoły. Z uwagi na cele edukacji regionalnej można - w ramach tej kategorii form współdziałania katechety z wychowawcami - zorganizować zespół liturgiczny, zespół charytatywny, zespól pielgrzymkowy i zespół ochrony regionalnego dziedzictwa kulturowego. Każdy z tych zespołów, jak wynika z ich nazwy, podejmuje działania głównie na terytorium parafii, posiada jednak sobie właściwe zadania. I tak celem pracy zespołu liturgicznego jest pomoc we wprowadzeniu dzieci i młodzieży w aktywne uczestnictwo w liturgii sprawowanej w Kościele parafialnym, troska o rozwijanie modlitwy wspólnotowej, ze szczególnym uwzględnieniem tradycyjnych form modlitwy. Do istotnych zadań zespołu liturgicznego należy przygotowanie nabożeństw (różańcowe, majowe, Droga Krzyżowa) z wykorzystaniem tekstów opracowanych przez twórców regionalnych i będących wyrazem pobożności ludowej, charakterystycznej dla danego Kościoła lokalnego. Z kolei zespół charytatywny - w swoim działaniu - powinien nawiązywać współpracę z instytucjami i organizacjami społecznymi działającymi w regionie, a obejmującymi swoją troską osoby samotne, chore, dzieci potrzebujące pomocy i ich rodziny. Niemniej istotne funkcje wychowawcze w zakresie katechetycznej edukacji regionalnej ma do spełnienia zespół pielgrzymkowy. Powinien on przygotowywać i pomagać w organizowaniu pielgrzymek do sanktuariów i innych miejsc kultu, a w sposób szczególny do tych, które znajdują się na terytorium regionu i związane są integralnie z dziejami Kościoła lokalnego. Ważne są tu czynności ukierunkowane na angażowanie nie tylko wychowawców, ale i rodziców. Wśród tak wyodrębnionych grup nie może zabraknąć zespołu, którego zadaniem jest ochrona regionalnego dziedzictwa kulturowego. Ten zespół stanowi bowiem istotną pomoc w podejmowaniu inicjatyw zmierzających do ochrony regionalnego dziedzictwa kulturowego, ujmowanego w wielości jego form i płaszczyzn, a więc zarówno w ochronie dóbr materialny, jak i duchowych. Tym samym do zadań zespołu należy: organizowanie spotkań umożliwiających poznanie własnego dziedzictwa kulturowego, pomoc w zaznajomieniu zainteresowanych różnorodną wiedzą o własnym regionie, w tym także o Kościele lokalnym i parafii oraz kształtowanie poczucia tożsamości regionalnej jako fundamencie tworzenia postaw o dużej wrażliwości moralnej, otwartych, poszukujących uniwersalnych wartości w najbliższym otoczeniu i dokonujących ich interioryzacji.

Tak wyodrębnione zespoły wskazują nie tylko na kształt podejmowanej przez katechetę współpracy z kręgami środowiska wychowawczego, ale pozwalają dostrzec, że w pracy tych zespołów mogą aktywnie uczestniczyć zarówno rodzice, katecheci, kapłani, siostry zakonne, jak i inni wychowawcy - nauczyciele. Katecheta spełnia tu jedynie funkcje koordynatora i doradcy. Co więcej, te formy współpracy umożliwiają nawiązanie bliskich kontaktów zarówno między rodzicami i katechetami oraz innymi wychowawcami, jak i samymi rodzicami. Wiążą się zatem z kolejną formą współdziałania, jaką są spotkania okolicznościowe, zorganizowane z okazji uroczystości szkolnych, klasowych lub parafialnych. Tego rodzaju spotkania organizują katecheci przy współudziale innych wychowawców i pomocy uczniów oraz rodziców. Mogą być one inicjowane zarówno w szkole, jak i w budynku parafialnym. Dogodną sposobnością do przygotowania tego rodzaju spotkań są święta i rocznice ważniejszych wydarzeń w regionie i Kościele lokalnym. Można zorganizować, np. spotkanie z okazji początku lub zakończenia roku szkolnego, święta patrona parafii i diecezji, z okazji powitania lub pożegnania kapłanów pracujących w danej parafii czy celebrowanych przez nich jubileuszy świeceń kapłańskich.

Wśród form współpracy katechety z nauczycielami w zakresie realizacji ścieżki edukacyjnej: Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie ważne miejsce zajmuje udostępnianie przez katechetę innym wychowawcom publikacji popularno-naukowych z zakresu socjologii religii i teologii. Tak wyodrębniona literatura stanowi formę pośrednią, umożliwiającą dokształcanie wychowawców, zwłaszcza w zakresie religijnym i pedagogicznym, a przez to także sprzyja uwrażliwianiu na wartości tkwiące w regionie, pomaga w odkrywaniu znaczenia dóbr kulturowych w życiu każdego człowieka i związków występujących pomiędzy kulturą regionalną a wiarą oraz wskazuje na sens zachowywania regionalnych tradycji związanych z rokiem liturgicznym. W praktyce katechetycznej to udostępnianie powinno mieć miejsce w różnej formie, dostosowanej do konkretnego kręgu adresatów. Ważne jest jednak najpierw uświadomienie wychowawcom potrzeby korzystania w sposób permanentny z dobrej i fachowej literatury, by w tym kontekście zaproponować listę lektur dostępnych w sprzedaży, ciągle ją uaktualniając oraz zareklamować proponowane publikacje. Warto także we współpracy z parafią i księgarnią katolicką rozprowadzać najlepsze publikacje wśród zainteresowanych nauczycieli. Obok tego, ważną rolę mogą tu spełnić właściwie zorganizowane i sprawnie funkcjonujące "kąciki książki" znajdujące się w szkolnej sali katechetycznej, biblioteki szkolne i parafialne, punkty kolportażu prasy i książek katolickich, księgarnie i prenumerata czasopism. Katecheta powinien wskazywać nauczycielom możliwości korzystania z księgozbioru bibliotek parafialnych ^[ 24 ] i troszczyć się o to, by księgozbiór szkolnej biblioteki był wzbogacany o publikacje religijne. W ten sposób bowiem nauczyciele mają ułatwiony dostęp do literatury z zakresu pedagogiki katolickiej, socjologii religii, teologii, a przez to mogą dokształcać się, rozszerzać horyzonty swojego myślenia i zdobywać odpowiednie kompetencje, co ułatwia nawiązanie dialogu i podejmowanie współdziałania w zakresie integralnego wychowania dzieci i młodzieży.

Z powyższej analizy podstawowych form współpracy katechety z nauczycielami w zakresie realizacji ścieżki edukacyjnej: Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie wynika, że istnieje możliwość stosowania w praktyce katechetycznej zróżnicowanych form, wspierających integralne wychowanie dzieci i młodzieży. Każda z tych form stanowi niejako zewnętrzne ramy współdziałania podejmowanego przez katechetę wraz z innymi wychowawcami, odpowiedzialnymi za edukację młodego pokolenia i umożliwia nie tylko podejmowanie współpracy w zakresie edukacji regionalnej, ale i w innych płaszczyznach integralnego wychowania. Wszystko to wspomaga proces wszechstronnego i harmonijnego rozwoju katechizowanych. Wymaga jednak dostosowania do konkretnego środowiska, które w sposób istotny warunkuje jakość współdziałania podejmowanego przez poszczególnych wychowawców, odpowiedzialnych za integralną edukację dzieci i młodzieży.

Anna Zellma - dr katechetyki, wykładowca na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

opr. ab/ab