Racje, motywy, kryteria i inne punkty odniesienia katechezy dorosłych

Przekład - ks. dr hab. Kazimierz Misiaszek SDB

Racje, motywy, kryteria i inne punkty odniesienia katechezy dorosłych

19. "Bo któż z was, chcąc zbudować wieżę, nie usiądzie wpierw i nie oblicza wydatków, czy ma na wykończenie?" (Łk 14, 28).

To upomnienie Mistrza, aby zdobywać ewangeliczną mądrość, potrzebną w każdym działaniu na rzecz królestwa Bożego, jest apelem skierowanym zarazem do nas o poznanie i przyjęcie fundamentalnych racji na rzecz obecności i rozwoju katechezy dorosłych, której potrzebę i znaczenie tak bardzo dzisiaj się odczuwa.

Racje i motywy

20. W refleksji teologiczno-pastoralnej przedstawia się różne i zarazem komplementarne racje i motywy na rzecz katechezy dorosłych: niektóre z nich odwołują się do wiary dorosłego, inne do pełnionych przez niego zadań w społeczeństwie i wspólnocie kościelnej, inne wreszcie – o charakterze najgłębszych uzasadnień – przywołują uwielbienie Boga i dobro Kościoła.

21. Osoby dorosłe w Kościele, to jest wszyscy chrześcijanie, kobiety i mężczyźni, świeccy i duchowni, zakonnicy i zakonnice mają prawo i obowiązek uczestnictwa w katechezie (zob. CT, cz. V; KPK 217, 774nn; ChL 34). Te prawa i obowiązki mają swoje najgłębsze źródło nie tyle w służbie, do której wypełnienia jest powołany każdy dorosły chrześcijanin, ile w "ziarnie" wiary, która jest w człowieku i którą ma on rozwijać wraz z wiekiem i nabywanym stopniem odpowiedzialności: "Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak dziecko. Kiedy zaś stałem się mężem, wyzbyłem się tego, co dziecięce" (1 Kor 13, 11). Dorosły bowiem może wypełnić swoje chrześcijańskie obowiązki wobec bliźnich, do czego jest powołany poprzez chrzest, tylko wówczas, gdy będzie dojrzały w swojej wierze.

Trzeba jednak zaznaczyć, że w wielu wspólnotach zbyt łatwo zrezygnowano z formacji dorosłych lub jest ona realizowana tylko okazyjnie, a nierzadko w sposób infantylny, przez co dorośli nie znajdują dla siebie potrzebnego wsparcia. Sytuacja ta doprowadziła do braku równowagi, która wyraża się w tym, że katecheza młodzieży i dorosłych nie jest przedmiotem stałej troski wspólnoty tak, jak jest nią katecheza dzieci.

22. Racje osobiste, uzasadniające podjęcie formacji, muszą się łączyć w sposób konieczny z tymi, które odnoszą się do ról społecznych, jakie dorosły ma podejmować w swoim życiu. Dzieli on ze wszystkimi wierzącymi, ale w sposób dla siebie odpowiedni i zarazem najbardziej pełny, zadanie świadczenia o Ewangelii słowami i czynami: w środowisku rodzinnym dorośli, ponieważ są rodzicami, stają się z natury i łaski pierwszymi i niezbędnymi katechetami swoich dzieci; w relacji do młodego pokolenia, które zwykle konfrontuje swoją wiarę z wiarą dorosłych, spełniają fundamentalną rolę wzorów; w kontekście społecznym, zarówno szkolnym, zawodowym, cywilnym, ekonomicznym, jak politycznym i kulturowym, oraz w świecie pracy czy jakimkolwiek innym, w którym ma miejsce odpowiedzialność i władza, często tylko dorosły wierzący jest w stanie być zaczynem królestwa, świadkiem nowości i piękna Ewangelii, woli przemiany i wyzwolenia, zgodnie z nauczaniem Jezusa Chrystusa.

W takich sytuacjach wiarygodność dawanego świadectwa wymaga od dorosłego osobistej interioryzacji tego, co potem będzie czynił na rzecz drugich, jak również nabywania umiejętności przekonującego działania.

23. Powyższe zadanie misyjne posiada niezwykłą wagę przede wszystkim w odniesieniu do wspólnoty chrześcijańskiej, która jest powołana, aby być dojrzałą w wierze. Należy jednak pamiętać, że w wykonywaniu tego zadania istotne jest współuczestnictwo wszystkich: dzieci, młodzieży, dorosłych, osób w podeszłym wieku, jak również istnienie środowiska pełnego harmonii i wzajemnego zrozumienia.

W tego rodzaju komunii wymaga się od dorosłych pełnego zaangażowania w posługę katechetyczną i duszpasterską na rzecz braci i sióstr w wierze, młodych i starszych, w wykonywaniu której winni być świadomi zróżnicowania sytuacji i problemów, które też nie zawsze są łatwe. Dostrzega się więc, jakiego stopnia kompetencji – a więc uprzedniej formacji – wymaga się od dorosłych w dzisiejszym złożonym świecie, który jest równocześnie otwarty i nieufny w odniesieniu do Ewangelii Jezusa Chrystusa.

24. Zaangażowanie na rzecz katechezy dorosłych winno uwzględniać także inne motywy o charakterze społeczno-religijnym, psychologicznym i pedagogiczno-pastoralnym. Wszystkie one łączą się ze sobą i czerpią siły z racji najbardziej podstawowej i radykalnej, właściwej porządkowi wiary, jaką jest uwielbienie Boga, budowanie królestwa, dobro Kościoła. Tylko bowiem człowiek, a szczególnie człowiek dojrzały, jest w stanie najbardziej uwielbić Boga; królestwo Boże rozwija się jak ziarno w glebie przede wszystkim poprzez pracowitość swoich dorosłych członków; sam natomiast Kościół, i każda forma katechezy, ubogaca się dojrzałością i mądrością osób dorosłych, co także przyczynia się do utrwalenia prawdy w życiu Ludu Bożego. Taki zresztą jasny przykład dawali ludzie dorośli, kobiety i mężczyźni, którzy współpracowali z Bogiem, tworząc historię zbawienia zarówno w jej początkach, jak i obecnie, w czasach Kościoła.

25. Mówiąc syntetycznie, aby Dobra Nowina mogła przeniknąć wszystkie wymiary życia człowieka, trzeba dać każdemu chrześcijaninowi możliwość stawania się świadomym podmiotem w tym procesie. Sam natomiast proces rozwoju wiary winien posiadać charakter spójny, harmonijny i komplementarny, a udział w nim być warunkowany stopniem nabywanej odpowiedzialności. Z pewnością na pierwszym miejscu dotyczy to osób dorosłych, dlatego należy koniecznie przypomnieć, że wspólnota dopóty nie może samej siebie uważać za prawdziwie chrześcijańską, dopóki nie będzie w niej obecna katecheza obejmująca wszystkich, z jednoczesnym uznaniem katechezy dorosłych jako centralnej, która też winna być pełna i skuteczna.

Podstawowe kryteria

Z przytoczonych racji i motywów nie jest trudno wydobyć kryteria budowania katechezy dorosłych tak, aby była ona odpowiednia i skuteczna. Wskażemy na pięć, które wydają się być szczególnie ważne. Nie będziemy zajmować się kryteriami regulującymi praktykę katechetyczną, gdyż będą one przedmiotem analizy w części trzeciej.

26. Katecheza dorosłych ma być w najwyższym stopniu wrażliwa na mężczyznę i kobietę jako osoby dorosłe, w zdecydowanej większości osoby świeckie, uwzględniając uwarunkowania ich stanu jako ludzi dorosłych. Oznacza to, że uwagę swą kieruje ku ich problemom i doświadczeniom, docenia obecne w nich samych bogactwo duchowe i kulturowe, także w pełni szanuje istniejące różnice oraz pobudza do aktywnej współpracy w budowaniu katechezy, która ich dotyczy.

27. Zakłada się – jako drugie kryterium – iż katecheza dorosłych w pełni uznaje i docenia wyrażone przez Sobór Watykański II wskazanie, że "właściwością specyficzną laików jest ich charakter świecki", co oznacza, że mają oni "szukać królestwa Bożego zajmując się sprawami świeckimi i kierując nimi po myśli Bożej" (KK 31). W związku z tym należy przypomnieć, co proponuje się świeckim chrześcijanom w adhortacji apostolskiej Evangelii nuntiandi, a co zostało również podjęte w Christifideles laici: "Polem właściwym dla ich ewangelizacyjnej aktywności jest szeroka i bardzo złożona dziedzina polityki, życia społecznego, gospodarki, dalej, dziedzina kultury, nauki i sztuki, stosunków międzynarodowych, środków przekazu społecznego; do tego dochodzą niektóre dziedziny szczególnie otwarte na ewangelizację, jak miłość, rodzina, wychowanie dzieci i młodzieży, praca zawodowa, cierpienia ludzkie. Im więcej będzie ludzi świeckich owianych duchem ewangelicznym, odpowiedzialnych za te sprawy oraz wyraźnie im oddanych, i im kompetentniej zdołają je wspierać oraz świadomi będą obowiązku zaangażowania wszystkich swoich sił chrześcijańskich – które często zostają ukryte – tym więcej wszystkie te sprawy będą służyć budowaniu królestwa Bożego i przynoszeniu zbawienia w Jezusie Chrystusie; nie tracąc czegokolwiek ani nie uszczuplając aktywności humanistycznej, owszem, otwierając się często na pewne dziedziny wyższego rzędu" (EN 70; zob. ChL 23).

28. Jednym z najważniejszych kryteriów procesu katechezy dorosłych, niestety dość często pomijanym, jest udział całej wspólnoty w przyjmowaniu i wspieraniu dorosłego. Dorosły bowiem dojrzewa w swojej wierze nie tyle w wyniku uczenia się pojęć, ile poprzez pełny udział we wspólnocie chrześcijańskiej, w której życiu uczestniczy zarówno dając, jak i otrzymując.

29. Katecheza dorosłych może w pełni realizować się w poszczególnych wspólnotach tylko wówczas, gdy jest traktowana jako integralna część całościowego programu duszpasterskiego, w którym wyznacza się jej odrębne i specyficzne miejsce, nie zapominając wszakże, że ma również podejmować wszystkie aspekty życia i misji danej wspólnoty chrześcijańskiej. Wynikają stąd dwa fundamentalne dla niej ukierunkowania:

– katecheza dorosłych, choć jest procesem o charakterze autonomicznym, ściśle łączy się z formacją liturgiczną i wychowywaniem do postawy służby czy miłości;

– katecheza dorosłych jest procesem, który nie wyklucza ani nie lekceważy innych form katechezy, ale jest z nimi integralnie powiązana, ukazując się jako droga dojrzałości chrześcijańskiej, która odwołuje się i czerpie z wcześniejszych okresów formacji. Z racji takiego jej postrzegania, a więc jako procesu zmierzającego do rozwoju i dojrzałości wiary całej wspólnoty, słusznie uważa się ją za pierwszorzędną.

30. W końcu, biorąc pod uwagę przykład Jezusa, który "w wielu (...) przypowieściach głosił [ludziom] naukę, o ile mogli ją rozumieć" (Mk 4, 33), należy także – czy przede wszystkim – przypomnieć o odpowiedzialności Kościołów partykularnych zarówno za utrzymywanie jedności całego Ludu Bożego, u podstaw której znajduje się prawda o jedynym orędziu ewangelicznym, przepowiadanym w sposób autentyczny i integralny, jak i za dokonywanie analiz własnej sytuacji i takiego przepowiadania orędzia zbawienia, aby uwzględniało ono potrzeby ludzi.

Mądrość, która rodzi się z doświadczenia, modlitwy i uważnej analizy sytuacji, ma kierować poczynaniami katechetów, aby doszło do równowagi między koniecznymi przystosowaniami a wiernym zachowaniem całego dziedzictwa katechezy.

Punkty odniesienia

31. Jednoznaczne określenie kategorii "dorosły" nie wydaje się możliwe głównie z powodu wielości tworzących ją elementów, co sprawia, że mamy do czynienia z różnym, ale i komplementarnym jej rozumieniem.

W formułowaniu w miarę pełnej definicji dorosłego z pewnością należy sięgać do zdobyczy nauk psychologicznych, socjologicznych i pedagogicznych, jednakże z równoczesnym ścisłym ich odnoszeniem do życia, w którym ważną rolę odgrywają czynniki etniczne, kulturowe czy religijne danego środowiska. W sposób szczególny należy brać pod uwagę relacje międzypokoleniowe, gdyż zawierają one bogactwo wzajemnych odniesień i wpływów, jakkolwiek z drugiej strony nie są pozbawione sprzeczności.

Wszystkie te czynniki, jak również wielość określeń człowieka dorosłego oraz zróżnicowane społeczne uwarunkowania, w których żyje, są niezbędnymi punktami odniesienia dla rozumienia "tajemnicy dorosłego", a także dla właściwego ukierunkowania działalności duszpasterskiej, która go dotyczy.

32. Nie jest też łatwo – z punktu widzenia praktycznego – podać jednoznacznie brzmiące określenie katechezy dorosłych, za której wartością i koniecznością istnienia przemawiają choćby niektóre wyżej podane racje i kryteria. Istnieją bowiem różne sposoby rozumienia praktyki tak co do jej zakresu, intensywności, jak i do czasu trwania.

Biorąc pod uwagę katechetyczne dokumenty Kościoła, katecheza jest zawsze rozumiana jako element całościowego procesu ewangelizacji (zob. EN 17; CT 18). Jeżeli natomiast chodzi o katechezę dorosłych, wyrażałaby się ona w pierwszym, podstawowym, integralnym i systematycznym pogłębianiu otrzymanej w chrzcie świetym wiary, której rozwój dokonuje się w ciągu całego życia osoby, w perspektywie osiągania pełnej dojrzałości w Chrystusie (zob. Ef 4, 13).

Katecheza dorosłych musi więc być odrębna, choć nigdy nie może być odłączona od innych form działalności Kościoła:

– jest różna od pierwszego głoszenia, tj. od przepowiadania Ewangelii tym, którzy nigdy jej nie słyszeli, jak i od ponownej ewangelizacji tych, którzy o niej zapomnieli;

– odróżnia się także od formalnego kształcenia religijnego (Formal Religious Education), które, jako proces systematyczny i wyspecjalizowany, wykracza poza podawanie fundamentalnych elementów wiary;

– nie wyczerpuje się w tych nieformalnych spotkaniach wspomagających rozwój wiary w Boga, które są fragmentaryczne i przypadkowe w codziennym życiu dorosłych.

Równocześnie katecheza dorosłych pozostaje ściśle związana ze wszystkimi innymi działaniami podejmującymi rozwój wiary:

– przedłuża głoszenie centralnego orędzia chrześcijaństwa (kerygmat), uwypuklając je i "tłumacząc" na język kultury danego środowiska;

– przedstawia treści wiary katolickiej, ukazując fundamentalne artykuły Credo w ich ścisłym związku z doświadczeniem życiowym osób, przez co wychowuje do autentycznej mentalności wiary;

– wprowadza w sposób wyraźny i organiczny, choć także elementarny, na drogę wiary, wyrażanej i podtrzymywanej równocześnie przez słuchanie słowa Bożego, jego celebrację (liturgia), posługę miłości (diakonia) i przez żywe świadectwo, które dorosły daje w różnych sytuacjach swojego życia.

opr. ab/ab