Lektorium

Ks. Bogusław Nadolski Ambona - stół słowa Bożego ISBN: 978-83-927267-2-2 wyd.: Wydawnictwo PETRUS 2008

Wybrane fragmenty Słowo wstępne Ambona - miejsce odczytywania słowa Bożego w liturgii Początki ambony Nazwy ambony Funkcja ambony Lektorium Kazalnica Symbolika ambony Kształt i dekoracja ambony

Lektorium

Pod koniec XII w. powstaje tzw. lektorium, w katedrach, kościołach kolegiackich, monastycznych i parafialnych, przy których była kapituła- rodzaj kamiennej balustrady (cancelli) oddzielającej chór duchownych (poszerzone prezbiterium, przestrzeń zazwyczaj oddzielona od nawy głównej niewielkim podwyższeniem, balustradą i łukiem tęczowym) od nawy dla świeckich. W języku francuskim nazywany jubé od łacińskiego słowa jubeo, a konkretnie zwrotu: jube domne benedicere- racz panie (ojcze) pobłogosławić- śpiewanego właśnie z tego miejsca, przed proklamacją Ewangelii czy innych czytań.

Lektorium spotyka się przy tych kościołach, przy których pracowało wielu duchownych, w kościele parafialnym zwykle go nie było. Niekiedy umieszczano także nazywano galerie nad głównym portalem, wówczas stosowano nazwę gloria, dlatego, że każdego roku wykonywano na nim śpiew Gloria, laus et honor Deo przy powrocie procesji w niedzielę palmową. Zachowały się np. we Francji trzy takie w Reims w katedrze, w Saint Remi i Saint Denis.

U podstaw stawiania lektorium leżały tendencje poszerzenia prezbiterium, czynienia liturgii bardziej uroczysta, okazałą, czemu sprzyjało pomnożenie duchownych w klasztorach, jak i wspólnotach kapłańskich żyjących według reguły świętego Augustyna. Długo trwająca Liturgii Godzin, postępująca klerykalizacja liturgii stwarzały trudności rozumienia liturgii i duchowości zakonników i kanoników przez wiernych. Stąd następuje oddzielenie. Lektorium rozwija się w XIII.

W tym samym czasie następuje rozwój ikonostasu na Wschodzie, nie przyjmuje się jednak zależności powstania lektorium od ikonostasu, lektorium nie jest ikonostasem, czy zasłanianiem ołtarza.

W kościołach monastycznych i katedrach lectorium oddzielał duchowieństwo- zakonników od chrześcijan świeckich, w tym celu by ci pierwsi mogli bez przeszkód sprawować liturgie Godzin i liturgie swojej wspólnoty. Tworzył „kościół w kościele”. W centrum lektorium umieszczano krucyfiks, zwany tryumfalnym krzyżem i stojące obok postaci Najświętszej Maryi i św. Jana Ewangelisty (J 19, 25). Przed lektorium pośrodku umieszczano ludowy ołtarz, niekiedy z cyborium, z lektorium wygłaszano kazania, błogosławiono palmy, świece, ale także ogłaszano ekskomuniki, zakazy, służył także ukazywaniu relikwii. Lektorium cieszyło się przywilejem azylu. Z tego miejsca przedstawiano także dostojników kościelnych.

Lettner od łać. Lectorium, lectner, lecter, francuskie jubé, flandryjskie doxal, oznaczał najpierw miejsce, na którym znajdował się lekcjonarz- lectionarium- księga do czytania w czasie liturgii, odczytywano lekcję, ewangelie, a także celebrans głosił kazanie. Na początku Lettner nie był związany z przepowiadaniem, służył do czytania słowa Bożego, stąd nazwa lektorium; do wykonywania przez chór śpiewów, często z organami, doksologii, stad określenie doxale, gloria- z powodu wykonywania na niej śpiewu „Gloria, laus et honor Deo”- po powrocie procesji w niedzielę Palmową. Do lektorium prowadziły schody.

Księga do odczytywania słowa Bożego leżała na parapecie, lub na pulpicie, który przedstawiony był, jako orzeł- stąd określenie aquilinum, łać. aquila= orzeł. Durand napisał w Rationale diivinorum officiorum 4,24:”Ewangelię czyta się, jak to jest w zwyczaju, na orle”

Z upływem lat wznoszono lektorium nie tyle ze względów praktycznych, ile dla podkreślenia architektonicznego waloru kościoła. Bywało, że sponsorzy polecali wznoszenie lektorium dla upamiętnienia ich wkładu w budowę kościoła.

Wówczas, ale nie tylko w tym wypadku, lectorium było bogato rzeźbione, szczególnie od strony widoku wiernych, przedstawiał wielki chrystologiczny program wychowania religijnego, szczególnie bogate artystycznie lektoria pochodzą z okresu gotyku. Znajdowały się sceny z historii zbawienia, zwłaszcza zdarzenia z życia Jezusa Chrystusa, Jego męki, jak również obrazy Chrystusa, jako Sędziego. W ozdabianiu winni znajdować się 12 apostołów asystujących Chrystusowi, stąd nazwa „Apostolgang”- droga apostołów. Na niektórych umieszczano swoistą katechezę eucharystyczną. Poczynając od ofiary Abla, Abrahama, Melchizedeka, umieszczenia miedzianego węża na palu w nawiązaniu do wydarzenia z wędrówki narodu Wybranego przez pustynię-„a jak Mojżesz wywyższył węza na pustyni, tak potrzeba by wywyższono Syna Człowieczego”(J 3,14), z Ostatniej Wieczerzy i na ukrzyżowaniu kończąc.

Należałoby omówić poszczególne zachowane lectoria, zadanie to należy do historyków sztuki.

Pojawienie się Reformacji spowodowało traktowanie Lektorium za przeszkodę.

Lektorium- Lettner zniknął w okresie baroku, zachowały się jedynie w niektórych kościołach.

Pod wpływem mnożenia Mszy tzw. prywatnych utrwala się zwyczaj, potwierdzony przez Sobór Trydencki, odczytywania Pisma świętego od ołtarza

opr. aw/aw