Insygnia biskupa

Mitra — to uroczyste i liturgiczne nakrycie głowy biskupa. Składa się z dwóch trójkątów połączonych opaską, z dwiema wiszącymi z tyłu taśmami. W czasach starożytnych używano mitry jako nakrycia głowy w pogańskim kulcie bogini Kybele i Mitry. W IX i X wieku używali jej tylko papieże, ale jako stroju nieliturgicznego. Jako liturgiczne nakrycie głowy mitra wspomniana jest w XI wieku, a jej powszechne wejście do celebracji liturgicznych datuje się na wiek XII. Jako strój liturgiczny mitra posiadała różne formy i zdobienia i tak np. w okresie baroku biskup mógł używać w liturgii na przemian aż trzech rodzajów mitry  w zależności od ozdób: „mitra pretiosa, auriphyrygiata, simplex”. Obecnie biskup może używać tylko jednej mitry, ozdobnej albo zwykłej w zależności od rodzaju celebracji liturgicznej. Modlitwa towarzysząca kiedyś wkładaniu mitry nazywała ją hełmem zbawienia, a symbolika średniowieczna w dwóch jej rogach widziała symbol Starego i Nowego Testamentu.

Pastorał — laska używana przez biskupa w czasie liturgii. Pastorał, nazywany także „baculus”, jest najstarszym znakiem siły i władzy. W starożytności laski używali pasterze. Była ona ich znakiem rozpoznawczym. Laska mierząca od 1,20 do 2 m, zakończona na górze kulą lub jakąś symboliczną figurą, albo po prostu zakrzywiona, była wyposażeniem człowieka wolnego. Była znakiem przewodzącej i władczej potęgi, a dzięki temu i mocy, która wspiera i chroni. W Piśmie świętym mówi się o lasce w ręku Boga (Ps 23, 4), berle w rękach króla (Ps 45, 7). Była także znakiem mocy prorockiej (2 Krl 4, 29). Mojżesz trzymał w rękach „laskę Boga” (Wj 4, 20). Sztuka starożytnego Kościoła często przedstawia Chrystusa z laską w ręku. On zwyciężając śmierć, panuje nad całym stworzeniem jako Pan i Władca. Chrystus jest Wychowawcą, Pasterzem i Królem trzymającym w swym ręku laskę, którą prowadzi, uzdrawia, ale także i karze.

Jako pierwszy pastorału używał opat św. Kolumban (+ 615), a potem inni opaci zakonni. Potem używali go biskupi jako znak władzy sprawowanej nad określonym terytorium. Przekazanie władzy kościelnej biskupowi dokonywało się także przez wręczenie pastorału. Do liturgicznych insygniów biskupa pastorał zalicza się od XI wieku. Nie nosił go jednak biskup, lecz jeden z asystujących mu duchownych. Od XIII wieku papież, jako biskup Rzymu, używał prostego pastorału, zakończonego krzyżem równoramiennym. W symbolicznym znaczeniu, górna, zakrzywiona część pastorału oznacza pasterska troskę biskupa o powierzonych mu wiernych. Biskup to dobry pasterz, który prowadzi swoje owce ku dobru i broni je przed złem. Środkowa część pastorału oznacza podporę oraz służbę Kościołowi lokalnemu i umacnianie jego wiary. Dolna część pastorału. Ostro zakończona symbolizuje pasterską troskę wyrażającą się w napominaniu i karceniu.

Pierścień — to znak urzędu, „pieczęci”. Od najdawniejszych czasów pierścienie wkładane na palec miały znaczenie symboliczne. Były rozpowszechnione jako ozdoba i jako pieczęć. W starożytnej Grecji pierścień mógł nosić tylko człowiek wolny. Dla Rzymian był oznaką godności i przynależności do określonego stanu. W Piśmie świętym pierścień jest znakiem udzielenia władzy, zabezpieczenia tajemnicy oraz oznaką synostwa. Kolista forma pierścienia, nie mająca ani początku ani końca symbolizuje wieczność. Noszenie pierścienia jest także znakiem wierności.

O pierścieniu biskupim albo pasterskim mówi się w chrześcijaństwie starożytnym jako o sygnecie. Z racji jego praktycznego zastosowania stał się oznaką urzędu i godności biskupa. Po raz pierwszy o noszeniu pierścienia przez biskupów w Hiszpanii w VII wieku pisze św. Izydor z Sewilii. Potem używali go biskupi we Francji i od XI wieku w całym Kościele. Pierścień jest znakiem wiary biskupa i jego zaślubin z Kościołem diecezjalnym. Modlitwa błogosławieństwa pierścienia nazywa go „znakiem najświętszej wiary”.

Pierścień rybaka przysługuje tylko papieżowi. Służy do pieczętowania każdej bulli papieskiej i nosi wizerunek św. Piotra, który wciąga do łodzi sieć z rybami. Ten znak urzędu wręcza się papieżowi w chwili przyjęcia przez niego wyboru, i niszczy się go po jego śmierci.

Pektorał — ozdobny krzyż noszony przez biskupa. Od połowy XII wieku przepisy przewidywały noszenie przez biskupa krzyża na piersi. Od 1570 roku noszenie krzyża stało się obowiązkowe w czasie Mszy świętej. Natomiast noszenie go na co dzień przyjęło się od XVII wieku Zwyczaj umieszczania krzyża na piersiach związany jest z tradycją Kościoła Wschodniego. Tam wszyscy duchowni nosili na piersiach małe, ozdobne puszki z relikwiami świętych męczenników.

Paliusz — jest to biała wełniana taśma z materiału, szeroka około siedem centymetrów, z sześcioma krzyżykami, opadająca z przodu i z tyłu wokół szyi. Wywodzi się z insygniów urzędników cesarskich, którzy w dniach wykonywania szczególnych funkcji wkładali tak zwane „pallia discolora”. Pierwotnie, od V wieku nosili go tylko papieże, a od wieku VIII także arcybiskupi metropolici. W Kościele Wschodnim paliusz noszą wszyscy biskupi. Arcybiskupi otrzymują paliusz z rąk papieża jako znak ich arcybiskupiej władzy, która ma być wykonywana na wzór Chrystusa — Dobrego Pasterza.

Tekst pochodzi z książki ks. prof. Dariusza Kwiatkowskiego, Zaczerpnąć ze źródła wody życia. W świecie liturgicznych znaków, Kalisz 2007

opr. mg/mg