Hymny brewiarzowe o świętych

Kult świętych sięga początków Kościoła, rozwijał się w ciągu wieków i jest żywy także w naszych czasach.  Kalendarz świętych zasadniczo ukształtował się w średniowieczu, ale zawsze dochodziły do niego wspomnienia nowych świętych, co obserwujemy także dziś. Kościół czuwał, aby wspomnienia świętych nie przesłaniały celebrowanych misteriów Chrystusa i stąd podejmowane reformy. Liturgiczne wspomnienia świętych wymagały odpowiednich modlitw liturgicznych, tak mszalnych, jak i brewiarzowych. Wspomnienia większych świętych otrzymały teksty własne, wspomnienia innych, coraz liczniejszych świętych odwoływały się do tekstów wspólnych. Tak pozostało do dziś z tym, że każdy święty posiada własną kolektę mszalną powracającą w liturgii godzin. W obecnym kalendarzu mamy następującą hierarchię dni poświęconych świętym: uroczystość, święto, wspomnienie obowiązkowe i wspomnienie dowolne. Uroczystości i święta mają zwykle teksty własne, chociaż nie zawsze, wszystkie zaś wspomnienia odwołują się do tekstów wspólnych. Dotyczy to także hymnów, którym tutaj poświęcimy uwagę. Polskie wydanie Liturgii godzin zasadniczo zawiera hymny wydania łacińskiego, ale znajdujemy pewne różnice. Nadto w naszej Liturgii godzin dodano hymny nowe, które ubogacają codzienną modlitwę Kościoła.

Apostołowie

Kościół od najdawniejszych czasów otaczał czcią Apostołów, których na początku wybrał sam Chrystus. Kościół był i jest świadom, że został zbudowany na fundamencie Apostołów, że jest Kościołem apostolskim. Apostołowie zajmują pierwsze miejsce wśród świętych także dlatego, że wszyscy, oprócz Jana, ponieśli śmierć męczeńską dla Pana. Stopniowo pojawiły się święta ku ich czci i przyjmowały się w całym Kościele.

Wspomnienie Piotra i Pawła, Apostołów Rzymu, sięga połowy III wieku i jest obchodzone do dziś w całym Kościele. Hymny uroczystości sławią męczeńską śmierć obu Apostołów, nawiązują do ich miejsca w Kościele i zanoszą prośby za cały Kościół. Hymn nieszporów pierwszych wspomina dzień, w którym razem koronę męczeństwa otrzymali Piotr i Paweł. Mamy w tych słowach nawiązanie do czcigodnej tradycji, chociaż wiemy, że ich śmierć dla Pana nie nastąpiła w tym samym roku. Łącząc ich w liturgii, chciano ukazać jedność obu w głoszeniu Ewangelii, w ofierze życia dla Chrystusa i równość w chwale. Piotr — Odźwierny raju umiera na krzyżu, zaś Paweł — Apostoł pogan został ścięty mieczem. Hymn wspomina Rzym ozdobiony chwałą ich śmierci, ich zasługami przewyższający wszelkie piękno świata. Prosi o umocnienie naszej wiary i nadziei. Hymn godziny czytań znów wspomina Piotra i Pawła, którzy przelali własną krew i dlatego Chrystus ich namaścił na wodzów swojego Kościoła. W niebie są jak dwa oliwne drzewa, jak dwa płonące świeczniki; mogą swym słowem uwolnić grzeszników, otworzyć podwoje raju. Hymn jutrzni w swej drugiej części koncentruje się na osobie Piotra: Szymon umiera na krzyżu odwróconym, tak jak przepowiedział mu Mistrz. Z tej męczeńskiej śmierci Piotra płynie wielkość i godność Rzymu. Dlatego tu ludzie spotykają się z mieszkańcami nieba, Rzym jest stolicą narodów, tu jest tron nauczyciela świata. Dodajmy, że tak było przez wieki i tak jest dziś. Hymn nieszporów podejmuje podobne tematy. Dziś Piotr umarł na krzyżu, Paweł został ścięty: obaj zostali uwieńczeni chwałą. Piotra prosimy o rozwiązanie swym słowem pęt naszych grzechów, Pawła — o oświecenie naszych myśli i wzniesienie naszych serc ku górze. Powracają słowa o szczęśliwym Rzymie uświęconym męczeństwem Apostołów.

Święto Jana Apostoła posiada dwa hymny. W godzinie czytań mamy nowy hymn polski, który kreśli obraz umiłowanego ucznia obdarzonego łaską przenikania tajemnicy Pana. Jan, poznając Słowo, patrzył na tajemnicę początku wszechrzeczy. Dotykał własnymi rękami Boga Wcielonego, Chrystus raczył go przygarnąć do swego serca. Jan widział w niebie majestat Baranka, Kościół zbawiony i słyszał hymny nieba. Podobnie w hymnie jutrzni widzimy Jana blisko Chrystusa. Jan poznał tajemnicę wcielenia, stał się uczniem umiłowanym, był z Jezusem na Taborze i w Ogrójcu. Oglądał Baranka w majestacie nieba i Kościół na godach Baranka. Jan stał się z woli Jezusa synem Maryi, zatem prosimy, aby i nas uczynił Jej synami.

Święta poszczególnych Apostołów mają zawsze własny hymn jutrzni, który nawiązuje do ich postaci. W święto Andrzeja patrzymy na Apostoła-rybaka, rodzonego brata Piotra, tak jak Piotr umierającego na krzyżu; bardziej są oni złączeni przez krzyż niż matczyne łono. Andrzej doznaje szczególnej czci w Kościele Wschodnim i stąd prośba, aby dał wszystkim Kościołom zejść się w Piotrowej owczarni. W święto Tomasza Apostoła hymn ukazuje Tomasza wątpiącego i dotykającego ran Chrystusa, wyznającego z drżeniem swoją wiarę. Prosimy Tomasza, aby dopomógł zbłąkanym wśród świata odnaleźć nadzieję wzgardzoną przez mędrców. Podobnie hymny innych świąt przywołują postacie wspomnianych Apostołów.

Teksty wspólne o Apostołach zawierają dwa hymny. Hymn nieszporny wzywa niebo i ziemię do radosnego wysławiania Apostołów. Dalej nawiązuje do słów Ewangelii o Apostołach i kieruje do nich stosowne prośby. Nazywa ich prawdziwymi światłami ziemi, przypomina, iż będą według słów Chrystusa sądzić ziemię; właśnie do nich zanosimy nasze prośby. Swoim słowem mogą oni otworzyć lub zamknąć podwoje; prosimy ich o uwolnienie od więzów przewiny. Rozkazom Apostołów podlega wszelkie cierpienie i zdrowie — to znów nawiązanie do słów Chrystusa, stąd prośba za słabymi i o wzrastanie w cnotach. A także nawiązanie do dnia ostatecznego: prośba, aby Chrystus powracający dopuścił nas do społeczności zbawionych. Hymn godziny czytań wychwala Apostołów zasiadających na dwunastu tronach w niebie, którzy są zarazem fundamentem Świętego Miasta w niebie oglądanego przez Jana w Apokalipsie. Cały Kościół wysławia Apostołów za ich nauczanie i ofiarę krwi. Wie, że powrócą oni z Chrystusem, gdy świat dobiegnie kresu. I dlatego prosi, aby zasiane przez nich ziarno wydało wieczny plon.

Męczennicy

Kult męczenników leżu u początku kultu świętych. Kościół czcił i czci dziś męczenników, bo oddali oni życie za Chrystusa, stali się Jego świadkami w najgłębszym tego słowa znaczeniu, przeżyli najpełniej udział w tajemnicy paschalnej Zbawiciela, swoje życie złożyli dobrowolnie w ofierze. W hymnach znajdujemy wszystkie te myśli wyrażone w sposób poetycki. Męczennicy powszechnie znani mają hymny własne, we wspomnienia innych sięgamy do tekstów wspólnych.

Święto św. Wawrzyńca posiada trzy hymny własne. W godzinie czytań widzimy diakona Wawrzyńca, który cierpiał dla Boga mękę na kracie ognistej. Sławimy go jako opiekuna ubogich, w których widział samego Pana. Stał się ziarnem rzuconym w ziemię, które wydało stokrotny owoc. Hymn jutrzni podkreśla godność diakońską Wawrzyńca, był jednym z siedmiu sług ołtarza w Rzymie. Zajaśniał wiarą, miłosierdziem i męstwem. Był wojownikiem bez miecza, wrogie żelazo kraty zwrócił przeciw szatanowi, sprawcy wszelkiego zła. W nieszporach Wawrzyniec znów jawi się jako opiekun ubogich i ogniem palony męczennik, który mocą ducha zwalczył lęk przed płomieniami. Prosimy Świętego Męczennika, aby nas wyzwolił z żaru pokus i wzmocnił w wierze.

Wspomnienie św. Agnieszki ma dwa hymny. Hymn godziny czytań wychwala Agnieszkę za to, że w męczeństwie przemogła słabość kobiecą, gdyż była przepełniona Bożą miłością. Ponad życie przeniosła dziewictwo ofiarowane Chrystusowi, a w momencie męczeńskiej śmierci łączy się z Oblubieńcem. Hymn jutrzni odwołuje się do przekazu o jej męczeńskiej śmierci: do zamążpójścia za młoda (miała dwanaście lat), ale dojrzała do męki. Zmuszana do złożenia ofiary bożkom, kreśli znak Chrystusa. Własną krwią chce zgasić pogański ogień.

W uroczystość św. Wojciecha wszystkie hymny sławią naszego Patrona. Hymn nieszporów przypomina, że Czesi, Polacy i Węgrzy jednoczą się dziś we wspólnej modlitwie do Wojciecha. Hymn godziny czytań ukazuje Wojciecha jako głosiciela Ewangelii poganom. Nazywa go pasterzem owiec, które go nie chciały. Odszedł od nich, składając za nie swe życie w ofierze. Ziarno upadło w ziemię i przyniosło owoc. W jutrzni powraca wychwalanie Wojciecha, który zasiał ziarno cierpieniem, a które wzeszło mocą jego krwi.

Wspomnijmy jeszcze uroczystość św. Stanisława, także Patrona Polski. Hymn nieszporów zaczyna się od znanych słów: Raduj się, Polsko, Ojczyzno. Dalsze zwrotki nawiązują do okoliczności jego śmierci. Kraków na koniec nazwany jest szczęśliwym Krakowem, bo jest strażnikiem jego relikwii. Hymn godziny czytań wzywa całą Polskę do wysławiania dobrego pasterza, który swe życie oddał dla dobra owiec. Przez swoją śmierć stał się znakiem jedności i opiekunem Ojczyzny. Podobne myśli znajdujemy w jutrzni: wesel się, Ojczyzno, Pasterz sprawiedliwy oddał życie; wesel się Krakowie.

Teksty wspólne o męczennikach zawierają wiele hymnów ogólnych w treści, bo przeznaczone są na wspomnienie męczenników różnych czasów i oddających swe życie w jakże różnych okolicznościach. Najpierw mamy teksty wspólne o wielu męczennikach. Hymn godziny czytań wysławia Chrystusa — Króla wyznawców i nagrodę męczenników. Potem przechodzi do próśb zanoszonych za pośrednictwem męczenników. Hymn jutrzni sławi zwycięstwo męczenników nad cierpieniem i śmiercią, porównuje ich męczarnie z męką Chrystusa. Oddając swe życie, wyznali, że Bóg jest dobrem najwyższym i przywróci im życie. Prosimy, aby ich męka umocniła wiarę Kościoła. Dodajmy, że jest to nasz nowy hymn polski. Hymn nieszporny jest ten sam dla męczenników i męczennic. Wzywa do wysławiania czynów i zasług męczenników. Wspomina, że świat ich odrzucił, ale oni wzgardzili światem, idąc za Chrystusem. Znosili w cichości udręki, cierpliwie przyjęli mękę. Chrystus przygotował dla nich wspaniałą nagrodę w niebie.

Częściej używane są teksty wspólne o jednym męczenniku lub męczennicy. W godzinie czytań hymn o męczenniku wysławia ten święty dzień zwycięstwa nad ciemnością, dzień spotkania z Panem. Prosi, aby męczennik, stojąc przed Chrystusem, orędował za nami. Hymn o dziewicy i męczennicy wielbi Chrystusa za ozdobienie dziewicy palmą męczeństwa. Wychwala jej mądrość, męstwo, wyznanie wiary i przyjęcie udręk. Wzgardziła władcą ciemności, posiadła wieczną nagrodę. Hymn o kobiecie męczennicy jest ten sam, co o męczenniku. W jutrzni podobnie mamy trzy hymny. Hymn o męczenniku ukazuje go jako naśladowcę Chrystusa zwyciężającego swoich wrogów. Wzywamy jego wstawiennictwa, aby miłość Chrystusowa wyzwoliła nas z kajdan grzechu. Hymn o dziewicy męczennicy zwraca się do Chrystusa — źródła czystości i dawcy siły w męczeństwie. Sławi dziewicę pełną odwagi, jej mężne wyznanie wiary, złożenie życia w ofierze. Odtąd staje się ona przykładem, jak zwyciężać lęk i świat. Hymn o kobiecie męczennicy sławi Boga, który jest światłem każdego ludzkiego serca. W tym Bożym świetle idziemy do wieczności. Wspominaną męczennicę Bóg wiódł drogą cierpienia, w jej męce ukazał potęgę swojej miłości. Męczennica śmiercią wyznała, że Bóg jest dobrem najwyższym. Hymn nieszporów o męczennikach zwraca się do Boga — nagrody swych bojowników. Męczennik wyznał wiarę, a przelewając krew, stał się podobnym do Mistrza. Wzniósł się ponad radości świata, poszedł odważnie na mękę. Hymn o dziewicy i męczennicy zwraca się do Jezusa — Syna Dziewicy i prosi, aby usłyszał hymn ku czci mężnej dziewicy. Oddana Panu, opanowała słabości, zwyciężyła świat, odważnie przyjęła mękę i cierpienia, przez przelaną krew osiągnęła wieczność.

Pasterze

Kult świętych, ale nie męczenników zrodził się w Kościele po ustaniu prześladowań. Wśród wiernych pojawiają się ludzie, którzy w nowych warunkach prowadzą życie głęboko oddane Bogu, przypominające dawną ofiarę z życia składaną przez męczenników. Zatem zaczęto oddawać cześć tym wyjątkowym wyznawcom wiary, którzy — jak powiedział św. Hieronim — przeszli przez codzienne męczeństwo. Wśród tych ludzi byli też biskupi, papieże, a z biegiem czasu także kapłani; dziś czcimy ich jako pasterzy. Żyli na przestrzeni wielu wieków, pasterzowali w różnych czasach, w dawnych i nam współczesnych. Wielu z nich zostało męczennikami. Niektóre wspomnienia pasterzy mają własne hymny, nawiązujące do ich życia, duchowości i działania, ale zwykle posługujemy się hymnami zamieszczonymi w tekstach wspólnych o pasterzach. Jednak słowa hymnów wypowiadane przy tylu wspomnieniach zawsze nabierają innego odcienia, bo za każdym razem odnoszą się do innego świętego pasterza, człowieka swoich czasów.

Hymn godziny czytań zaczyna się od wyznania, że Chrystus jest zwierzchnikiem i głową wszystkich pasterzy swego Kościoła. Wszyscy pasterze przez sakrament święceń mają udział w pasterskiej funkcji Chrystusa, ustanowieni są przez Pana. Zatem wspominając świętego pasterza, składamy hołd Chrystusowi. Druga zwrotka bierze pod uwagę porządek pasterskiej posługi w Kościele, jest więc zmienna. Wspomina papieża, następcę Piotra, obdarzonego władzą nad całą ludzkością, aby ją przywiódł do jednej owczarni. Mówi o biskupie napełnionym Duchem, aby walczył o prawdę i karmił lud Chrystusową nauką. Kapłana wybrał Chrystus, aby jako uczestnik Jego kapłaństwa wiernie Mu służył i darzył lud opieką. Każdy pasterz jest przewodnikiem i wzorem dla wiernych, opiekunem ubogich, ojcem roztropnym i — jak niegdyś święty Paweł Apostoł — wszystkim dla wszystkich. W jednej zwrotce jest nakreślony obraz dobrego pasterza wszystkich czasów. Hymn o wielu pasterzach również przypomina, że sławiąc świętych pasterzy, sławimy samego Chrystusa — Najwyższego Kapłana. Święci pasterze otrzymali moc Ducha, aby byli ojcami wielu, przykładem i nauką wskazywali drogę. Wysławiamy ich, bo nic nie zdołało ich zachwiać w przekazywaniu prawdy. Życiem pełnym pracy dla Chrystusa zyskał nagrodę wieczną od Pana.

Hymn jutrzni o jednym pasterzu zaczyna się od wysławiania wspomnianego świętego. Druga zwrotka jest zróżnicowana. Sławimy papieża, który zasiadł na tronie Piotrowym, był mistrzem i wodzem Pańskiej owczarni, wiernymi kluczami Chrystusa otwierał niebo. Biskup także stał się mistrzem dla ludu, który roztropnie prowadził do życia wiecznego. Kapłan kształtował lud przez przykład życia i we wszystkim starał się podobać Panu. Przychodzi prośba o obmycie z grzechów i prowadzenie do wieczności. W polskiej Liturgii godzin dodano trzy nowe hymny na wspomnienie papieża, biskupa i kapłana. Hymn o papieżu wskazuje na jego wybranie: Bóg postawił go nad wszystkimi ludami. Jako słaby człowiek został napełniony mocą, posłusznie szedł tam, gdzie Pan go postawił. Zwalczał zło, głosił narodom Dobrą Nowinę. Prosimy, aby papież otworzył nam niebo kluczami Chrystusa. Hymn o biskupie ukazuje świętego pasterza jako znak miłości Boga do ludzi. Biskup strzegł powierzonej mu owczarni, bo chciał ją świętą oddać Ojcu. Hymn o kapłanie to mały traktat teologiczny. Chrystus w dłoniach kapłana złożył moc swoich sakramentów, przez kapłana Jezus jest obecny wśród swojego ludu. Przez jego posługę do końca świata będzie trwała uczta miłości i będzie głoszona Ewangelia. Potem przychodzi prośba o umocnienie ducha wiernych żniwiarzy ciągle posyłanych przez Pana. Hymn o wielu pasterzach ukazuje ich jako miłujących swoją owczarnię i zawsze gotowych na przyjście Pana.

Hymn nieszporów, znów oddając cześć świętemu pasterzowi, sławi Bożą potęgę, wspomina Chrystusa Najwyższego Kapłana, który uczynił świętego sługą zbawienia. Zwrotka czwarta jest zmienna. Wspomina papieża rządzącego owczarnia Piotrową, biskupa ustanowionego pasterza, kapłana ustanowionego zwierzchnika ludu. Prosimy świętego pasterza, aby był patronem Kościoła i jego owcom upraszał miłość. Hymn o wielu pasterzach jest nową polską kompozycją, sławiącą kapłanów i kapłańską posługę. Nieustannie powraca słowo błogosławione: serca, oczy, ręce, dłonie, usta, stopy. Błogosławieni, którzy własne życie złożyli w darze dla Kościoła. Błogosławieni słudzy odkupieni i pasterze ludu.

Dokończenie (cz. II) w „MŚ” 12/2015

opr. ab/ab