Liturgia poświęcenia kościoła i ołtarza (VI)

Lepiej jest, gdy poświęca się kościół, w którym nie była jeszcze sprawowana liturgia. Jeśli jednak tak się zdarzy, że trzeba byłoby poświęcić kościół, w którym już sprawowana jest służba Boża, to musi być w tej świątyni jeszcze niepoświęcony ołtarz, bowiem przepisy liturgiczne nie pozwalają na poświęcenie kościoła bez poświęcenia ołtarza. Poświęcenie ołtarza jest zawsze główną częścią całego obrzędu. Także dobrze będzie, gdy w kościele znajdzie się coś nowego, co można poświęcić, ewentualnie, gdy cały kościół został odrestaurowany lub zmienił swój charakter, np. z filialnego stał się parafialnym.

Obrzędy poświęcenia są niemalże identyczne, jak w kościele, w którym jeszcze nie było sprawowanej służby Bożej ("W służbie Miłosierdzia", 3/2007, s. 11). Opuszcza się obrzęd otwarcia drzwi, może być przekazanie kościoła Biskupowi, ewentualnie pominięte. Po poświęceniu wody pokrapia się nią lud na pamiątkę chrztu i ołtarz, jeżeli jest nowy. Nie pokrapia się ścian kościoła, ponieważ pokropienie ma charakter oczyszczenia, a tu przecież sprawuje się już liturgię. Liturgię słowa celebruje się jak zwykle, opuszcza się obrzęd związany z pierwszą proklamacją Słowa Bożego. W miejsce czytania z proroka Nehemiasza i związanego z nim psalmu 18 B wybiera się inne czytanie wraz z odpowiednim psalmem (OPKiO s. 82-83).

Obrzędy poświęcenia ołtarza

Teologia ołtarza

Ołtarz chrześcijański zawsze cieszył się wielką godnością, bowiem w starożytności chrześcijańskiej twierdzono, że "Chrystus stał się żertwą, kapłanem i ołtarzem własnej ofiary". W Liście do Hebrajczyków, w którym ukazano wyższość ofiary Chrystusa nad ofiarami Starego Przymierza, nasz Zbawiciel jest ukazany jako Arcykapłan i żywy Ołtarz niebieskiej świątyni (Hbr 4,14;13,10). W Księdze Apokalipsy czytamy natomiast, że Pan Jezus jest Barankiem zabitym, a Jego Ofiarę Anioł przenosi na ołtarz w niebie (Ap 5,6).

Bardzo ciekawe jest stwierdzenie, że skoro Chrystus jest prawdziwym ołtarzem, to my, Jego uczniowie, jesteśmy porównani do duchowych ołtarzy, na których mamy składać ofiarę naszego życia zgodnego z wyznawaną wiarą i Bożymi przykazaniami. Rytuał podaje piękne wypowiedzi ojców Kościoła dotyczące problematyki ołtarza. Otóż św. biskup Ignacy Antiocheński (+107), prowadzony do Rzymu z terenu dzisiejszej Turcji na śmierć przez wrzucenie do dzikich zwierząt, prosił chrześcijan w Rzymie, aby go nie próbowali ratować: "Jedynie na to mi pozwólcie, bym mógł ofiarować się Bogu, dopóki ołtarz jest gotowy". Siebie więc św. Ignacy przyrównuje do ołtarza. Inny święty męczennik, uczeń św. Jana Apostoła i Ewangelisty, Polikarp (+155), biskup Smyrny na terenie dzisiejszej Turcji, wzywa wdowy do pobożnego życia, ponieważ są one "ołtarzem Boga. Papież św. Grzegorz Wielki (+604) nauczając o ołtarzu mówi: "Czym jest ołtarz Boży, jeśli nie duchem dobrze żyjących?... Słusznie więc serce sprawiedliwych zwie się ołtarzem Boga". Według kapłana Orygenesa (+ ok. 250) wierni, którzy modlą się, zanoszą do Boga swoje błagania i składają dary swoich próśb, są sami żywymi kamieniami, z których Pan Jezus buduje ołtarz Kościoła (OPKiO s. 116-117).

Ojcowie Soboru Watykańskiego II stwierdzili, że nasz Zbawiciel w Wielki Czwartek zostawił nam Eucharystię jako swoją pamiątkę, ofiarę i ucztę (KL 47). Ofiara Chrystusa złożona na ołtarzu krzyża jest uobecniana przez posługę kapłana, reprezentującego Zbawiciela, podczas każdej Mszy Świętej i celebrujący kapłan zaprasza w imieniu Pana Jezusa zgromadzonych wiernych na ucztę eucharystyczną. Tak więc ołtarz jest miejscem ofiary i uczty.

Chrześcijanie, w razie konieczności, mogą brać udział w Eucharystii w różnych miejscach, jednakże od starożytności istniał zwyczaj, tam gdzie to było możliwe, że budowano stałe ołtarze do celebrowania Wieczerzy Pańskiej. Jak już wspomniałem, ołtarz można nazwać miejscem, stołem ofiary i uczty eucharystycznej. To na nim aż do ponownego przyjścia Chrystusa w sposób mistyczny uobecnia się ofiara złożona w Wielki Piątek na krzyżu. Przy ołtarzu gromadzą się chrześcijanie, uczniowie Pana, aby składać Bogu dziękczynienie i spożywać Ciało i Krew Pańską. Ponieważ przy ołtarzu czcimy żywą pamiątkę naszego Pana (wydarzenia z życia Pana Jezusa podczas Mszy Świętej wspominane są wśród nas uobecniane, obecne) i jest nam rozdzielana Eucharystia, stąd też pisarze starożytnego Kościoła, postrzegali w ołtarzu znak samego Chrystusa. Dlatego też trafne jest stwierdzenie, że "Ołtarz jest Chrystusem" (OPKiO s. 118).

Z ołtarzem łączy się kult męczenników, bowiem w ołtarzu składa się (dzisiaj dowolnie) ich relikwie. Jednakże cała godność ołtarza wywodzi się z faktu, że jest on stołem Pana. Stąd też relikwie męczenników nie dodają chwały ołtarzowi, lecz to ołtarz podkreśla godność męczenników oraz innych świętych. Ofiara męczenników bierze swój początek z ofiary Chrystusa. Kościół uważa, że wypada nad grobami świętych wznosić ołtarze albo ich relikwie składać w ołtarzach, bo jak mówił św. Ambroży (+397), biskup Mediolanu: aby "zwycięskie ofiary znalazły się w tym miejscu, gdzie Chrystus jest ofiarą. Lecz On, który za wszystkich cierpiał, na ołtarzu, oni pod ołtarzem, gdyż Jego męka zostali odkupieni".

Budowa ołtarza

We Wprowadzeniu do "Mszału rzymskiego" czytamy, że wypada, aby w każdym kościele był stały ołtarz, to znaczy tak zbudowany, że łączy się ściśle z posadzką i nie można go przesuwać. W innych miejscach przeznaczonych do sprawowania liturgii mogą być przenośne ołtarze lub stałe.

W nowo zbudowanych kościołach powinien być tylko jeden ołtarz, podkreślający jednego naszego Zbawiciela, Jezusa Chrystusa, a także jedną ofiarę eucharystyczną naszego Kościoła. W kaplicy danego kościoła oddzielonej od nawy, w której jest stały ołtarz, można zbudować inny ołtarz. W tej kaplicy mogłoby być tabernakulum i tu można byłoby celebrować Mszę Świętą przy mniejszej ilości osób, np. w dni powszednie, w okresie zimowym itp. Rytuał bardzo wyraźnie podkreśla, że należy zaniechać budowy większej ilości ołtarzy tylko w celu przyozdobienia kościoła (OPKiO s. 119).

Budowany po Vaticanum II ołtarz ma być wolno stojący, to znaczy taki, który można podczas celebry swobodnie obejść. Należy go usytuować w takim miejscu prezbiterium, aby był widoczny dla zgromadzonych wiernych i rzeczywiście stanowił centrum świątyni.

Zgodnie z tradycją sięgającą starożytności chrześcijańskiej i symboliką biblijną odnosząca się do ołtarza, przynajmniej jego mensa powinna być wykonana z naturalnego kamienia. Podstawa mensy ołtarzowej (ewentualnie kolumny) mogą być wykonane z jakiegokolwiek materiału, jednakże ma to być materiał godny i trwały.

Ołtarz zawsze ma być poświęcony Bogu w Trójcy Świętej Jedynemu, chociaż stawiano kiedyś ołtarze ku uczczeniu świętego lub świętych. Dlatego św. Augustyn (+430), biskup Hippony, mówi: "Ołtarze wznosimy nie męczennikowi, lecz samemu Bogu męczenników, chociaż na grobach męczenników".

Rytuał wyraźnie podkreśla, że w nowych kościołach nie wolno nad ołtarzem umieszczać ani figur, ani obrazów świętych.

Nie wolno też na mensie ołtarza umieszczać relikwiarza z relikwiami, gdy je wystawia się dla uczczenia przez wiernych. Relikwiarz ma stać poza ołtarzem (OPKiO s. 120).

Jak wspomniałem wyżej, można w mensie ołtarza umieścić relikwie. Należy jednak zadbać o ich autentyczność. Rytuał podkreśla, że lepiej poświęcić ołtarz bez relikwii, niż składać w nim relikwie niepewnego pochodzenia (cdn).

opr. aw/aw