Recenzja - Wprowadzenie do liturgii

Recenzja ksiązki ks. Bogusława Nadolskiego TCHr

Liturgista UKSW

RECENZJA - WPROWADZENIE DO LITURGII

Wydawnictwo Jezuitów WAM w Krakowie opublikowało nową książkę, pierwszą w nowym roku, której autorem jest znany i ceniony w Polsce i za granicą teolog liturgii, Ks. prof. dr hab. Bogusław Nadolski. Wybitny profesor, wykładowca Wydziału Teologicznego UKSW w Warszawie organizujący doroczne, naukowe sympozja liturgiczne na tymże Wydziale. Niemały dorobek naukowy świadczy o nieustannym twórczym zaangażowaniu. W Polsce z podręcznika „Liturgika” wydanego w czterech tomach przez Pallottinum w Poznaniu korzystają alumni wszystkich seminariów duchownych i studenci wydziałów teologicznych.

W Wydawnictwie WAM ukazała się też jego książka pt. „Msza Święta” (Kraków 2003 ss. 115).

Po przedstawieniu Autora powróćmy do publikacji. Obejmuje ona pięć rozbudowanych w treści rozdziałów. Zgłębiają one liturgię w różnych jej aspektach. Rozdział I — Liturgia: Znaczenia i rozwój terminu; Rozdział II — Misterium chrześcijańskiej liturgii; Rozdział III — Liturgia a inne formy samourzeczywistnienia się Kościoła; Rozdział IV — Miejsce liturgii a prawda teologiczna. Wewnętrzny związek pomiędzy teologią i liturgią; Rozdział V — Liturgika jako główna dyscyplina teologiczna. Tom rozpoczyna wprowadzenie i wykaz skrótów, a zamyka dokładna prezentacja ksiąg liturgicznych. Na końcu zamieszczony jest bardzo przydatny indeks osób.

Z lektury wynika, że autor chce ukazać przede wszystkim teologiczne wątki liturgii, korzystając z biblijnych i historycznych odniesień. Czytelnik dostrzega drogę logicznego prowadzenia poprzez usystematyzowany materiał. Najpierw wyjaśnia pojęcia i przybliża liturgię w świetle nauczania Kościoła, nie pomijając nawiązania do refleksji przedsoborowych, soborowych i posoborowych. Nawiązuje także do Katechizmu Kościoła Katolickiego i z jego podpowiedzi czerpie novum „Misterium chrześcijańskiej liturgii”, któremu poświęca najwięcej uwagi (aż 160 stron).

W pracy wykorzystana jest literatura przedmiotowa w kilku językach. Styl książki wymagający uwagi ożywia odwoływanie się Autora do innych publikacji, a nawet poezji, co stanowi ulubiony teren zainteresowań Autora.

Recenzent chciałby podkreślić przede wszystkim novum pracy.

Niewątpliwie należy do nich ukazanie źródła w immanentnym życiu osób Trójcy Świętej. Liturgia jest płaszczyzną personalistycznej komunikacji Boga z człowiekiem i człowieka z Bogiem. W konsekwencji Liturgia jest światem osób, światem tworzącym człowieka poprzez personalne relacje. W konsekwencji Autor rozumie liturgię jako środowisko osobotwórcze, a więc niezbywalne dla człowieka wszystkich epok.

Kolejnym novum jest ujęcie funkcji słowa Bożego, Autor mówi o jego posłudze objawienia, zwiastowania, pouczania, uświęcania, o funkcji parakletycznej, doksologicznej, a także o jego poetyckim traktowaniu. Powołuje się na znany wiersz Romana Brandstaettera pt. „Biblio, ojczyzno moja”.

„Na tobie uczyłem się żyć,

Na Tobie uczyłem się czytać, (...) pisać, ...mysleć, ...prawdy, ...prosić o odpuszczenie grzechów, ...kochać, ...mądrości, ...przebaczenia, ...pokory,

Na Tobie uczyłem się modlić” (s. 97 n).

Autor podkreśla także eklezjalny charakter liturgii, bowiem liturgia tworzy Kościół, a Kościół tworzy liturgię. Głębokie teologiczne rozważania Autor popiera przykładami zaczerpniętymi z treści samej liturgii; mówi o słowie Bożym, o znakach i symbolach, o zgromadzeniu liturgicznym i udziale wiernych. Nie zabrakło odniesień do liturgii kosmicznej i inkulturacji liturgicznej a także do tajemnicy czasu i przestrzeni.

Profesor przypomina, że liturgia dokonuje się w świecie „Pana jest ziemia i wszystko co ją napełnia” (Ps 21, 4; 1 Kor 10, 26). „Człowiek jest katalizatorem tej liturgii, jej kapłanem” — pisze Autor. Mówiąc, że całe stworzenie chwali Boga przez usta człowieka, powołuje się na IV Modlitwę Eucharystyczną. Przywołuje też Drugą, z udziałem dzieci, gdy mówi o wielbieniu Boga za piękny świat, za słońce i gwiazdy (s. 135). W centrum liturgii kosmicznej jest Chrystus, w którym dokonana rekapitulacja ma charakter kosmiczny. Sam zaś kosmos jest miejscem sprawowania liturgii, która antycypuje liturgię eschatyczną — niebiańska. (s. 136).

Ważną dziedziną prezentowaną przez Autora jest ukazanie liturgii jako podstawowej funkcji samo urzeczywistniania się Kościoła, jej ustosunkowania się do tradycyjnych form: martyria, diakonia, i leiturgia. Chciałbym także podkreślić rozważania o związku liturgii z kulturą. Charakterystyczne jest stwierdzenie „kultura jest językiem liturgii”. Odwołując się do pierwszych wieków stwierdza: „Musi uderzyć fakt, że Kościół w pierwszych wiekach stał się wielki jako kontrast dla poziomu moralnego późnoantycznego społeczeństwa. Ważna była nie tyle adaptacja do pogańskiej pobożności i życiowych przyzwyczajeń, ile prezentowanie swoich wymagań, nowej moralności i ich realizacja. Kościół może wskazać na pewne sukcesy w tym względzie (niewolnictwo, prawo dla człowieka, życie rodzinne)” (s. 220).

Trzeba także zauważyć podniesiony w pracy związek Liturgii z transecendentaliami: prawdą, pięknem, dobrem, a także temat tak ważki i bardzo aktualny dla współczesnego człowieka jakim jest duchowość liturgiczna, do której tworzenia zachęcał ostatnio Jan Paweł II w liście z okazji 40 lecia Konstytucji o Liturgii.

Ostatnim ważnym tematem prezentowanego tomu jest spojrzenie na liturgię jako na główną dyscyplinę w teologii. Na liturgię należy patrzeć, tak w aspekcie historycznym jak i teologicznym. Można tu odnaleźć wiele cennego materiału historycznego dotyczącego pierwszych wieków (Didache, Tradycja Apostolska, Konstytucje Apostolskie i inne). Cenne jest zestawienie i omówienie źródłowych ksiąg liturgii odnowionej po Soborze Watykańskim II. Nie zabrakło również prezentacji ksiąg liturgii wschodnich i Kościołów reformowanych. Autor zwraca też uwagę na szacunek dla ksiąg liturgicznych, gdyż we właściwy sobie sposób stanowią sacrum.

W pracy ks. B. Nadolskiego nie brakuje problemów. Niewątpliwie należą do nich tzw. teologia liturgiczna — kontestowana, jak i zalecana. Stosunkowo szeroko potraktowany problem języka z podaniem najnowszej, obszernej literatury mógłby być bardziej „sprowadzony na ziemię”, podobnie trzeba powiedzieć o związku liturgia i transcendentalia. Będziemy czekać na kolejne opracowania.

Recenzentowi trudno się oderwać się od tej lektury, chciałoby się nieustannie do niej wracać, a to ze względu, że tyle w niej nowych myśli i ujęć liturgii. Znane treści pojawiły się tu w nowej formie. Tej lekturze można zawdzięczać głębsze spojrzenie na liturgię, odkrywanie jej teologicznego sensu, można także dostrzec rację zaistnienia odnowy liturgicznej po Soborze Watykańskim II, która nie tyle polegała na odświeżaniu obrzędów ile na zgłębianiu teologicznym — interioryzacji liturgii.

Książka, którą czytelnik otrzymuje do rąk, jest cennym dziełem teologicznym — naukowym, do wykorzystania przez studentów nie tylko teologii, jako podręcznik, a także w celach pastoralnych, w pracy z ruchem Światło Życie. Duszpasterz znajdzie w niej odnowienie syntetycznego spojrzenia na liturgię promującą jej sprawowanie.

ks. Jan Decyk