Symbolika (XVI)

Słowem „paramenty” (łac. paramenta znaczy — szaty ozdobne) określamy szaty liturgiczne, jak ornaty, stuły, alby, komże, kapy itp. Dawniej paramentami nazywano wszelkie sprzęty stosowane w liturgii Kościoła.

Dalmatyka była pierwotnie szatą świecką, znaną od II wieku w Rzymie i Dalmacji (od tej krainy nazwa szaty), noszoną zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety. Od wieku IV stała się szatą liturgiczną noszoną przez papieża i jego rzymskich diakonów. W IX wieku dalmatyka jest szatą liturgiczną diakonów całego Kościoła zachodniego. Dalmatykę nakładali biskupi pod ornat w czasie pontyfikalnych celebr, a także prezbiterzy im usługujący (oprócz diakonów). Pierwotnie dalmatyka była sporządzana z białej tkaniny (len, wełna, jedwab) i ozdobiona dwoma purpurowymi pasami biegnącymi od ramion z przodu i tyłu ku dołowi, i sięgała do stóp oraz miała kształt litery T z otworem na głowę. Od IX wieku w Kościele powszechnym, a od wieku XIV także w Rzymie przybrała formę szaty krótszej z rozciętymi bokami i ramionami. Wraz z wprowadzeniem praktyki kolorów szat liturgicznych zaczęto sporządzać dalmatyki w odpowiednich barwach, jak ornaty. Dalmatyka ma bogatą symbolikę, mianowicie jest znakiem więzi biskupa z diakonem, a równocześnie symbolem zwierzchności biskupa; jest znakiem zbawienia, sprawiedliwości i radości (T. Głogowski). Obecnie dalmatyka jest właściwym strojem diakona, a także mogą ja nakładać podczas uroczystej liturgii papieskiej kardynałowie - diakoni usługujący biskupowi rzymskiemu.

Kapa początkowo była świecką szatą noszoną przez królów i książąt, wywodzi się z greckiego i rzymskiego płaszcza z kapturem chroniącego przed deszczem. Od X wieku kapa stała się oficjalnym strojem liturgicznym. Miała też bogatą symbolikę: otwarcie z przodu oznaczało, że dla sługi Chrystusa, otwartego na Trójcę Świętą, niebo jest otwarte jako nagroda; długość kapy do stóp symbolizowała wytrwałość do końca życia, kaptur — przyszłą chwałę i radość, frędzle przyszywane niegdyś u dołu kapy przypominały o troskach i pracach ziemskiego życia (M. Straszewicz). Obecnie kapa jest jednakowa dla wszystkich celebransów i ma kolory dostosowane, jak i ornaty, do poszczególnych obchodów liturgicznych (OWMR 341). Kapę nakładają biskupi i prezbiterzy w czasie procesji, nabożeństw eucharystycznych, Liturgii Godzin; mogą ją nakładać także diakoni, gdy celebrują nabożeństwa eucharystyczne, słowa Bożego, Liturgię Godzin.

Mitra (infuła) jako liturgiczne nakrycie głowy jest stosowana od wieku XI, upowszechniła się w wieku XII. Mitra ma swoją długą historię, stosowana była w pogańskim kulcie bogini Kybele i Mitry, a także przez kapłanów żydowskich. Od czasów baroku mitra stała się nieodmiennym atrybutem liturgicznego stroju biskupa. Symbolika widzi w niej chełm zbawienia. W średniowieczu w dwóch jej rogach dopatrywano symboliki dwóch Testamentów: Starego i Nowego.

Paliusz jest taśmą materiału z sześcioma krzyżykami, opadającą z przodu i z tyłu wokół szyi. Wywodzi się on z insygniów starożytnych urzędników cesarskich, którzy nakładali go w czasie wypełniania swoich urzędowych funkcji. Paliusz stosowany jest w Kościele od wieku V/VI. W kościele wschodnim noszą go wszyscy biskupi (od V w.), natomiast w Kościele zachodnim noszą go arcybiskupi metropolici na znak piastowanej przez siebie władzy. Papież używa paliusza podczas liturgii w całym Kościele zachodnim jako Patriarcha Zachodu, natomiast metropolici w swojej archidiecezji i diecezjach sufraganalnych, czyli im podległych. Był niegdyś zwyczaj, że przywilejem paliusza byli obdarzani biskupi niebędący metropolitami. Tak było między innymi w diecezji krakowskiej i warmińskiej. Obecnie ten zwyczaj nie istnieje. Powstał zwyczaj, że siostry zakonne, mieszkające obok bazyliki św. Agnieszki w Rzymie, pielęgnują baranki (imię Agnieszka wywodzi się od łac. słowa: „agnus” — baranek), z których wełny wykonuje się paliusze. Co roku papież wręcza paliusze nowo mianowanym metropolitom w uroczystość św. Apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca).

Racjonał jest specjalnym, bardziej ozdobnym paliuszem (szerszym niż zwykle) noszonym przez niektórych metropolitów lub uprzywilejowanych biskupów. Taki racjonał jest przechowywany w katedrze wawelskiej i niekiedy używany przez metropolitę krakowskiego.

Pierścień jest znakiem urzędu, tzw. „pieczęci”. Był stosowany w liturgii na terenie Galii od wieku IX. Pierścień jest znakiem wiary biskupa i jego zaślubin z Kościołem lokalnym, diecezjalnym. „Ceremoniał biskupi” nakazuje stałe noszenie pierścienia, także poza liturgią. Pierścień mogą nosić jako część stroju chórowego kanonicy poszczególnych kapituł. Nie wolno jednak im go używać podczas Mszy Świętej i innej liturgii, np. sakramentów lub sakramentaliów.

Pektorał (krzyż). Od wieku XII prawo kościelne nakazywało go nosić biskupowi jako znak wierności Chrystusowi. Papież Pius V nakazał biskupom (1570) obowiązkowo nosić pektorał podczas Mszy Świętej, w wieku XVII upowszechniło się noszenie krzyża przez biskupów na co dzień, także poza liturgią.

Pastorał uważany jest za najstarszy znak siły. Nawiązuje do biblijnej laski pasterskiej. To właśnie pasterz laską wskazywał swoim owocom zielone pastwiska, a jednocześnie bronił je przed drapieżnym wilkami. Najwcześniej pastorał był stosowany w klasztorach (pastorał opata), nawiązywał on w swojej symbolice do laski proroka Eliasza i przypominał krzyż. Z czasem stał się pastorał znakiem władzy jurysdykcyjnej biskupa. Przekazanie pastorału biskupowi oznaczało równocześnie przekazanie mu władzy nad powierzoną jego pieczy diecezją. Pastorał zaczęto stosować w liturgii od wieku XI. W pastorale upatrywano symbol wiary interpretowanej, tłumaczonej przez biskupa, znak prezentowania przez niego dóbr niebieskich, a także symbol odradzającej mocy (T. Sinka, B. Nadolski). Papież Paweł VI rozpoczął używanie podczas liturgii pastorału w formie krzyża, co jest kontynuowane przez obecnego papieża Jana Pawła II (cdn).

opr. aw/aw