Komentarze do Pawła na Zachodzie - Orygenes-Rufin i inni

Ks. Arkadiusz Baron

ŁACIŃSKIE KOMENTARZE DO LISTU DO TYTUSA (AMBROZJASTER, HIERONIM, PELAGIUSZ) NA TLE RECEPCJI MYŚLI PAWŁOWEJ W STAROŻYTNOŚCI

Studium porównawcze

Copyright © Wydawnictwo WAM 2003

Orygenes-Rufin i inni

Idzie tu między innymi o łaciński przekład komentarza Orygenesa do listu do Rzymian⁽¹⁶¹⁾ doknany przez Rufina z Akwilei (ur. 345, zm. 410/411)⁽¹⁶²⁾ . Powstał on w latach 405-406⁽¹⁶³⁾, i trzeba stwierdzić, że jest dziełem Orygenesa oraz częściowo Rufina. Dlatego przyjmuje się w literaturze patrystycznej określenie, że jego autorem jest Orygenes-Rufin. O problemie autorstwa tego przekładu wspomina w swojej przedmowie⁽¹⁶⁴⁾ oraz w zakończeniu sam tłumacz⁽¹⁶⁵⁾. Komentowanie Pawłowych listów podjął jeszcze w starożytności Julian z Eklanu. Skomentował List do Rzymian, ale niestety jego komentarz się nie zachował⁽¹⁶⁶⁾. Przy okazji wypada wspomnieć o przeróbkach Pseudo-Hieronimowych oraz Kasjodora⁽¹⁶⁷⁾. Warto jeszcze nadmienić o późniejszych komentarzach do listów Pawłowych przypisywanych Wirgiliuszowi z Irlandii (zm. 784). Są to: Pauca in epistolas beati Pauli apostoli excerpta (VIII wiek) oraz Expositio epistolae Pauli apostoli in Hebreos (VII/VIII wiek) w dwóch recenzjach A i B⁽¹⁶⁸⁾.

Przypisy

161.  Por. Caroline P. Hammond Bammel, Der Römerbriefkommentar des Origenes: kritische Ausgabe der Übersetzung Rufins. Buch 1-3 (Vetus Latina: Die Reste der altlateinischen Bibel. Aus der Geschichte der lateinischen Bibel, 16, Freiburg, Herder, 1990. Tekst łaciński Rufinowego Listu do Rzymian - por. Bammel, Der Römerbrieftext des Rufin und seine Origenes-Übersetzung (Vetus Latina: Die Reste der altlateinischen Bibel. Aus der Geschichte der lateinischen Bibel, 10, Freiburg, Herder, 1985.

162.  Jego życie, dzieła własne, przekłady z greckiego na łacinę dzieł Orygenesa, Bazylego Wielkiego, Grzegorza z Nazjanzu, Pamfila z Cezarei, Sekstusa, Euzebiusza z Cezarei, Ewagriusza z Pontu, znaczenie Rufina oraz fragmenty dzieł - por. A. Bober, Antologia patrystyczna, Kraków 1965, 184-211.

163.  Por. Caroline P. Hammond Bammel, The Last Ten Years of Rufins's Life and the Date of his Move South from Aquileia, Journal of Theological Studies, NS 28 (1977) 403-406; E. Stanula, Wstęp, w: Orygenes, RzKom, PSP 57/1, 17; Th. De Bruyn, Introduction, w: Pelagius's Commentary on St Paul's Epistle to the Romans, Oxford 1998, 1 nota 2. A. Bober, Antologia patrystyczna, Kraków 1965, 186 podaje rok 404.

164.  Przedmowa Rufina, tłum. St. Kalinkowski, PSP 57/1, 43: «dodajesz, abym skrócił to dzieło, obejmujące piętnaście tomów i w greckim oryginale zawierające około czterdziestu tysięcy wersetów; chcesz, żebym w miarę możliwości ograniczył je do średnich rozmiarów» (Rufin przełożył je w 10 księgach). A. Bober, Antologia patrystyczna, Kraków 1965, 186 pisze: «Na życzenie Herakliusza, jednego ze swoich przyjaciół, [Rufin] skrócił je [RzKom] prawie o połowę i, gdzie było trzeba, uzupełnił chcąc nadać dziełu logiczny tok myśli (integram consequentiam dare)».

165.  W Epilogu do Komentarza Rufin pisze: «przy przekładzie Komentarza do Listu do Rzymian z powodów podanych w Przedmowie wysiłek nasz był niezmierny i nieopisany. Podjęcie tego trudu sprawiło mi dużą przyjemność. Oby tylko [...] złośliwe umysły nie odpłaciły mi obelgami za starania [...] Otóż w ich oczach dopuszczamy się nowego rodzaju przewiny. Mówią mi bowiem: Ponieważ te pisma zawierają wiele twojej pracy, podpisz je własnym imieniem [...], podobnie jak u autorów świeckich książka podpisywana bywa imieniem tłumacza, a nie autora greckiego oryginału. Ja jednak większą wagę przywiązuję do swego sumienia niż do imienia, przeto jeśli nawet wydaje się, że coś dodałem od siebie i uzupełniłem luki, nie uważam za słuszne, abym miał ukraść tytuł tego, kto położył fundamenty pod dzieło i dostarczył materiału do wznoszenia konstrukcji» (cytuję za E. Stanula, Wstęp, w: PSP 57/1, 17-18). Trzeba dodać, że był to czas gorącej kontrowersji o Orygenesa.

166.  Por. M. Simonetti, Między dosłownością a alegorią, MT 26, 254.

167.  Por. moje Spór o Pawła, spór o człowieka czy spór o Boga?, ŹMT 15, 58-60.

168.  Por. Patrologia IV. I Padri latini (secoli V - VIII), Institutum Patristicum Augustinianum, Marietti 1996, 468-469. Tekst recenzji A w PLS 4, 1627-1653; H. Zimmer, Pelagius in Irland, Berlin 1901, 420-448. Recenzja B - por. Patrologia IV, 469. Opracowania: C. Stancliffe, Early «Irish» Biblical Exegesis, SP 12 (TU 115) Berlin 1975, 361-370 (strony 362-363).

opr. mg/ab