Łacińskie komentarze do Listu do Tytusa (Ambrozjaster, Hieronim, Pelagiusz) na tle recepcji myśli pawłowej w starożytności

Ogólne założenia i cele oraz spis treści

Ks. Arkadiusz Baron

ŁACIŃSKIE KOMENTARZE DO LISTU DO TYTUSA (AMBROZJASTER, HIERONIM, PELAGIUSZ) NA TLE RECEPCJI MYŚLI PAWŁOWEJ W STAROŻYTNOŚCI

Studium porównawcze

SPIS TREŚCI
I. UWAGI WSTĘPNE	9
1. 1. Ogólne założenia i cele	9
1. 2. Przedmiot badań	11
1. 3. Starożytna egzegeza biblijna, a teologia dzisiaj	12
II. CHRONOLOGIA ŁACIŃSKICH KOMENTARZY DO LISTÓW PAWŁOWYCH	14
2. 1. Recepcja myśli Pawłowej	14
2. 2. Komentarze do Pawła na Wschodzie	18
2. 3. Komentarze do Pawła na Zachodzie	22
2. 3. 1. Mariusz Wiktoryn	22
2. 3. 2. Ambrozjaster	26
2. 3. 3. Św. Hieronim ze Strydonu (347-419/420)	29
2. 3. 4. Św. Augustyn	35
2. 3. 5. Anonim, autor komentarza z Budapesztu	41
2. 3. 6. Pelagiusz	43
2. 3. 7. Orygenes-Rufin i inni	46
III. KOMENTARZ DO LISTU DO TYTUSA AMBROZJASTRA	48
3. 1. Metoda Komentarza do Listu do Tytusa	48
3. 2. Droga prawdy	51
3. 2. 1. Nauka Boża, czyli zbawcza inicjatywa Boga	51
3. 2. 2. Udział człowieka w dziele zbawienia	53
3. 3. Droga fałszu	55
3. 3. 1. Głosiciele fałszywej nauki	55
3. 3. 2. Sposoby i cele rozgłaszania fałszu religijnego	56
3. 3. 3. Żydowskie i judeochrześcijańskie błędy w rozumieniu Prawa	57
3. 4. Moralna postawa chrześcijan	58
3. 4. 1. Obowiązki wszystkich wierzących	58
3. 4. 2. Obowiązki duchownych	59
3. 4. 3. Obowiązki poszczególnych stanów	60
IV. KOMENTARZ DO LISTU DO TYTUSA HIERONIMA	61
4. 1. Metoda Komentarza Listu do Tytusa	61
4. 1. 1. Treść wstępu	61
4. 1. 2. Podejście do tekstu listu i wykorzystanie źródeł	62
4. 1. 3. Dygresje	63
4. 2. Bóg-Zbawiciel	65
4. 2. 1. Istota i przymioty Boga	65
4. 2. 2. Chrystologia i soteriologia	66
4. 2. 3. Człowiek wobec tajemnicy zbawienia	68
4. 3. Wymagania moralności chrześcijańskiej	70
4. 3. 1. Zasady ogólne dotyczące wszystkich wiernych	70
4. 3. 2. Zasady dotyczące biskupa	73
4. 3. 3. Zasady dotyczące poszczególnych stanów	79
V. WYJAŚNIENIE LISTU DO TYTUSA PELAGIUSZA	81
5. 1. Metoda Wyjaśnienia Listu do Tytusa	81
5. 2. Boża pedagogia zbawienia	83
5. 3. Człowiek wobec Dobrej Nowiny	84
5. 4. Ideał życia chrześcijańskiego	85
5. 4. 1. Zasady dotyczące wszystkich wiernych	85
5. 4. 3. Wskazówki dla poszczególnych stanów wiernych	88
VI. PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE W KOMENTARZACH DO LISTU DO TYTUSA AMBROZJASTRA, HIERONIMA I PELAGIUSZA	90
6. 1. Sposób komentowania	90
6. 1. 1. Podobieństwa	90
6. 2. Poglądy teologiczne	92
6. 2. 2. Rozbieżność interpretacji	93
6. 3. Wnioski	97
VII. UWAGI BIBLIOGRAFICZNE	100
7. 0. Uwagi wstępne	100
7. 1. Komentarz Ambrozjastra	101
7. 2. Komentarz Hieronima	102
7. 3. Wyjaśnienie Pelagiusza	105
SKRÓTY I SYMBOLE	107

1. 1. Ogólne założenia i cele

List św. Pawła do Tytusa, choć krótki, stanowi streszczenie myśli Pawłowej i podejmuje wątki odpowiadające niemalże wszystkim dyscyplinom teologicznym. Porusza kwestie mianowania władzy w Kościele, doktryny wiary ortodoksyjnej i heterodoksyjnej, wątki judaistyczne, wskazania dla różnych stanów ludzi w Kościele (starsi, młodzieńcy, małżonkowie, niewolnicy bądź służący, którym dzisiaj zapewne odpowiadają ludzie żyjący w zależności zawodowej od innych), skrót soteriologii wraz z problemem usprawiedliwienia oraz ogólne wskazania i pouczenia dla wiernych i przełożonych.

Krótkość listu pozwala na szybsze i bardziej wszechstronne porównanie jego komentarzy. Każdy z nich stanowi nadanie treści słowom objawionym i daje możliwość wglądu w ich rozumienie przez danego komentatora. Uświadamiamy sobie przecież, że mamy tekst biblijny, ale nie mamy jego treści. Treść rodzi się w chwili czytania, gdy kolejnym słowom zostaje nadane konkretne znaczenie, zależne najogólniej od kultury i używanego przez osobę czytającą języka. Treść więc jest osobista i niepowtarzalna, ale niestety także i ona w przypadku zapisania jej w formie komentarza zostaje zakodowana w martwej literze, której nową z kolei treść nada nowy czytelnik.

Zgadza się to ze starożytnym porzekadłem łacińskim: «cokolwiek się przyjmuje, przyjmuje się na sposób przyjmującego» (quidquid recipitur ad modum recipientis recipitur), a nie dającego. A skoro tak, to odczytany przez nas tekst w jakiejś mierze staje się nasz: dotyczy to oczywiście nadawanej mu przez nas treści.

Niestety dotyczy to także Biblii. Jej martwej literze czytelnik nadaje treść zależną od języka jakim się posługuje. Idzie tu nie tylko o różne języki, ale o różne znaczenia, jakie konkretnemu pojęciu danego języka nadają różni ludzie, gdyż przyjmuje się na sposób przyjącego, a nie dającego. Różnice znaczeń dotyczą przede wszystkim pojęć abstrakcyjnych. Czy można znaleźć ludzi, którzy by nadawali identyczne znaczenie takim pojęciom, jak dobroć, sprawiedliwość, miłość czy przebaczenie?

Dlatego treść, jaką nadawali słowom objawienia, w tym również słowom Listu do Tytusa, jego starożytni łacińscy czytelnicy, stanowi jedno z ogniw świadectwa przyjmowania daru Bożego Objawienia. Dodajmy: przyjmowania na sposób przyjmującego. I to właśnie nas interesuje. Zakodowali je w martwej literze swych komentarzy, przekazywanej z pokolenia na pokolenie aż do naszych czasów.

Jednym z warunków poprawnego rozkodowania zawartych w nim znaczeń jest przebadanie drogi, jaką przemierzył każdy z tych tekstów: co w nich zostało zmienione, dodane lub wyrażone w inny sposób. Tym zajmuje się krytyka tekstu i badanie istniejących w nim wzajemnych powiązań.

Trudniejsze może się okazać przebadanie, jak zmieniał się język i znaczenie nadawane w nim słowom dziedziczonym z przeszłości. Uświadomienie sobie tego w przypadku lektury tekstów starożytnych wydaje mi się rzeczą konieczną, a szczególnie dotyczy to tekstów łacińskich. Język łaciński, jak każdy inny, ulegał zmianom, ale dotarł do nas jako język praktycznie martwy.

Wypada jeszcze uściślić, że termin komentarze łacińskie rozumiemy w sensie pisania po łacinie. Nie idzie więc tylko o łaciński tekst, ale o ludzi którzy pisali tworząc po łacinie. Nie będą nas w tej chwili interesować komentarze powstałe w innych językach, na przykład w greckim, a następnie dokładnie przetłumaczone na język łaciński. Komentarze greckie, jak się dowiemy, są liczniejsze i ciekawsze, ale zostawimy je sobie na później.

Nasze studium dotyczy wielu różnych autorów i dlatego uwagi bibliograficzne podajemy w odnośnych przypisach, nie powtarzając ich już w osobnej bibliografii, która zajęłaby dodatkowych wiele stron i dla przejrzystości musiałaby być podzielona na tyle sekcji, ile komentarzy omawia rozdział II. Uznałem to za zbędne powtórzenie, tym bardziej że szczegółowe i obszerne bibliografie można łatwo znaleźć w monografiach i wydaniach tekstów poszczególnych autorów. Z podobnych powodów ograniczyłem uwagi bibliograficzne do rzeczy ważnych i względnie nowych (zob. sekcję 7).

opr. mg/ab

« ‹ 1 › »

oceń artykuł