Łacińskie komentarze do Listu do Tytusa (Ambrozjaster, Hieronim, Pelagiusz) na tle recepcji myśli pawłowej w starożytności

Ogólne założenia i cele oraz spis treści

Łacińskie komentarze do Listu do Tytusa (Ambrozjaster, Hieronim, Pelagiusz) na tle recepcji myśli pawłowej w starożytności

Ks. Arkadiusz Baron

ŁACIŃSKIE KOMENTARZE DO LISTU DO TYTUSA (AMBROZJASTER, HIERONIM, PELAGIUSZ) NA TLE RECEPCJI MYŚLI PAWŁOWEJ W STAROŻYTNOŚCI

Studium porównawcze

Copyright © Wydawnictwo WAM 2003



SPIS TREŚCI
I. UWAGI WSTĘPNE 9
1. 1. Ogólne założenia i cele 9
1. 2. Przedmiot badań 11
1. 3. Starożytna egzegeza biblijna, a teologia dzisiaj 12
II. CHRONOLOGIA ŁACIŃSKICH KOMENTARZY DO LISTÓW PAWŁOWYCH 14
2. 1. Recepcja myśli Pawłowej 14
2. 2. Komentarze do Pawła na Wschodzie 18
2. 3. Komentarze do Pawła na Zachodzie 22
2. 3. 1. Mariusz Wiktoryn 22
2. 3. 2. Ambrozjaster 26
2. 3. 3. Św. Hieronim ze Strydonu (347-419/420) 29
2. 3. 4. Św. Augustyn 35
2. 3. 5. Anonim, autor komentarza z Budapesztu 41
2. 3. 6. Pelagiusz 43
2. 3. 7. Orygenes-Rufin i inni 46
III. KOMENTARZ DO LISTU DO TYTUSA AMBROZJASTRA 48
3. 1. Metoda Komentarza do Listu do Tytusa 48
3. 2. Droga prawdy 51
3. 2. 1. Nauka Boża, czyli zbawcza inicjatywa Boga 51
3. 2. 2. Udział człowieka w dziele zbawienia 53
3. 3. Droga fałszu 55
3. 3. 1. Głosiciele fałszywej nauki 55
3. 3. 2. Sposoby i cele rozgłaszania fałszu religijnego 56
3. 3. 3. Żydowskie i judeochrześcijańskie błędy w rozumieniu Prawa 57
3. 4. Moralna postawa chrześcijan 58
3. 4. 1. Obowiązki wszystkich wierzących 58
3. 4. 2. Obowiązki duchownych 59
3. 4. 3. Obowiązki poszczególnych stanów 60
IV. KOMENTARZ DO LISTU DO TYTUSA HIERONIMA 61
4. 1. Metoda Komentarza Listu do Tytusa 61
4. 1. 1. Treść wstępu 61
4. 1. 2. Podejście do tekstu listu i wykorzystanie źródeł 62
4. 1. 3. Dygresje 63
4. 2. Bóg-Zbawiciel 65
4. 2. 1. Istota i przymioty Boga 65
4. 2. 2. Chrystologia i soteriologia 66
4. 2. 3. Człowiek wobec tajemnicy zbawienia 68
4. 3. Wymagania moralności chrześcijańskiej 70
4. 3. 1. Zasady ogólne dotyczące wszystkich wiernych 70
4. 3. 2. Zasady dotyczące biskupa 73
4. 3. 3. Zasady dotyczące poszczególnych stanów 79
V. WYJAŚNIENIE LISTU DO TYTUSA PELAGIUSZA 81
5. 1. Metoda Wyjaśnienia Listu do Tytusa 81
5. 2. Boża pedagogia zbawienia 83
5. 3. Człowiek wobec Dobrej Nowiny 84
5. 4. Ideał życia chrześcijańskiego 85
5. 4. 1. Zasady dotyczące wszystkich wiernych 85
5. 4. 3. Wskazówki dla poszczególnych stanów wiernych 88
VI. PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE W KOMENTARZACH DO LISTU DO TYTUSA AMBROZJASTRA, HIERONIMA I PELAGIUSZA 90
6. 1. Sposób komentowania 90
6. 1. 1. Podobieństwa 90
6. 2. Poglądy teologiczne 92
6. 2. 2. Rozbieżność interpretacji 93
6. 3. Wnioski 97
VII. UWAGI BIBLIOGRAFICZNE 100
7. 0. Uwagi wstępne 100
7. 1. Komentarz Ambrozjastra 101
7. 2. Komentarz Hieronima 102
7. 3. Wyjaśnienie Pelagiusza 105
SKRÓTY I SYMBOLE 107

1. 1. Ogólne założenia i cele

List św. Pawła do Tytusa, choć krótki, stanowi streszczenie myśli Pawłowej i podejmuje wątki odpowiadające niemalże wszystkim dyscyplinom teologicznym. Porusza kwestie mianowania władzy w Kościele, doktryny wiary ortodoksyjnej i heterodoksyjnej, wątki judaistyczne, wskazania dla różnych stanów ludzi w Kościele (starsi, młodzieńcy, małżonkowie, niewolnicy bądź służący, którym dzisiaj zapewne odpowiadają ludzie żyjący w zależności zawodowej od innych), skrót soteriologii wraz z problemem usprawiedliwienia oraz ogólne wskazania i pouczenia dla wiernych i przełożonych.

Krótkość listu pozwala na szybsze i bardziej wszechstronne porównanie jego komentarzy. Każdy z nich stanowi nadanie treści słowom objawionym i daje możliwość wglądu w ich rozumienie przez danego komentatora. Uświadamiamy sobie przecież, że mamy tekst biblijny, ale nie mamy jego treści. Treść rodzi się w chwili czytania, gdy kolejnym słowom zostaje nadane konkretne znaczenie, zależne najogólniej od kultury i używanego przez osobę czytającą języka. Treść więc jest osobista i niepowtarzalna, ale niestety także i ona w przypadku zapisania jej w formie komentarza zostaje zakodowana w martwej literze, której nową z kolei treść nada nowy czytelnik.

Zgadza się to ze starożytnym porzekadłem łacińskim: «cokolwiek się przyjmuje, przyjmuje się na sposób przyjmującego» (quidquid recipitur ad modum recipientis recipitur), a nie dającego. A skoro tak, to odczytany przez nas tekst w jakiejś mierze staje się nasz: dotyczy to oczywiście nadawanej mu przez nas treści.

Niestety dotyczy to także Biblii. Jej martwej literze czytelnik nadaje treść zależną od języka jakim się posługuje. Idzie tu nie tylko o różne języki, ale o różne znaczenia, jakie konkretnemu pojęciu danego języka nadają różni ludzie, gdyż przyjmuje się na sposób przyjącego, a nie dającego. Różnice znaczeń dotyczą przede wszystkim pojęć abstrakcyjnych. Czy można znaleźć ludzi, którzy by nadawali identyczne znaczenie takim pojęciom, jak dobroć, sprawiedliwość, miłość czy przebaczenie?

Dlatego treść, jaką nadawali słowom objawienia, w tym również słowom Listu do Tytusa, jego starożytni łacińscy czytelnicy, stanowi jedno z ogniw świadectwa przyjmowania daru Bożego Objawienia. Dodajmy: przyjmowania na sposób przyjmującego. I to właśnie nas interesuje. Zakodowali je w martwej literze swych komentarzy, przekazywanej z pokolenia na pokolenie aż do naszych czasów.

Jednym z warunków poprawnego rozkodowania zawartych w nim znaczeń jest przebadanie drogi, jaką przemierzył każdy z tych tekstów: co w nich zostało zmienione, dodane lub wyrażone w inny sposób. Tym zajmuje się krytyka tekstu i badanie istniejących w nim wzajemnych powiązań.

Trudniejsze może się okazać przebadanie, jak zmieniał się język i znaczenie nadawane w nim słowom dziedziczonym z przeszłości. Uświadomienie sobie tego w przypadku lektury tekstów starożytnych wydaje mi się rzeczą konieczną, a szczególnie dotyczy to tekstów łacińskich. Język łaciński, jak każdy inny, ulegał zmianom, ale dotarł do nas jako język praktycznie martwy.

Wypada jeszcze uściślić, że termin komentarze łacińskie rozumiemy w sensie pisania po łacinie. Nie idzie więc tylko o łaciński tekst, ale o ludzi którzy pisali tworząc po łacinie. Nie będą nas w tej chwili interesować komentarze powstałe w innych językach, na przykład w greckim, a następnie dokładnie przetłumaczone na język łaciński. Komentarze greckie, jak się dowiemy, są liczniejsze i ciekawsze, ale zostawimy je sobie na później.

Nasze studium dotyczy wielu różnych autorów i dlatego uwagi bibliograficzne podajemy w odnośnych przypisach, nie powtarzając ich już w osobnej bibliografii, która zajęłaby dodatkowych wiele stron i dla przejrzystości musiałaby być podzielona na tyle sekcji, ile komentarzy omawia rozdział II. Uznałem to za zbędne powtórzenie, tym bardziej że szczegółowe i obszerne bibliografie można łatwo znaleźć w monografiach i wydaniach tekstów poszczególnych autorów. Z podobnych powodów ograniczyłem uwagi bibliograficzne do rzeczy ważnych i względnie nowych (zob. sekcję 7).

opr. mg/ab

« 1 »
oceń artykuł Pobieranie..

reklama

reklama

reklama