Teraz raduję się w cierpieniach za was i dopełniam braki udręk Chrystusa w ciele moim dla (dobra) Jego Ciała, którym jest Kościół.
Kol 1,24

Tekst Kol 1,24 zajmuje bardzo ważne miejsce w epistolarnej spuściźnie chrześcijańskiej. Ze względu na tajemnicze dopełnianie braków udręk Chrystusa, oraz dzięki zawartej tu głębi myśli teologicznej
i trudnościom interpretacyjnym, wiersz ten niejako prowokował teologów każdej epoki do nowych rozważań.

Kontekst problemu postawionego w pierwszej części tematu stanowią jakby dwa złożone i obszerne zagadnienia:

tajemnicy - pojętej jako „wydarzenie zbawcze w procesie objawienia Bożego dokonanego na krzyżu”¹.

tajemnicy - pojętej jako Kościół - wydarzenie - miejsce kosmiczno - soteriologiczne.

Ramy niniejszej pracy będą jednak znacznie węższe. Cel zostanie ograniczony do przedstawienia i próby odczytania globalnego orędzia tekstu przedstawionego w Kol 1,24 w wizji greckich Ojców i wczesnych pisarzy Kościoła, takich jak; Jan Chryzostom, Teodor z Mopswestii, Teodoret
z Cyru, Severian Gabala.

Oprócz wymienionych egzegetów rozważania na temat Kol 1,24 nie są raczej spotykane w pismach ojców apostolskich i wielkich apologetów Wschodu. Natomiast wypowiedzi zachowane dają nam niezbyt kompletny obraz o wyobrażeniu i interpretacji cierpienia zadośćczyniącego w owych czasach, choć o znaczeniu cierpienia i śmierci męczeńskiej mówiono
z pewnością często ².

Najważniejszym źródłem wykorzystanym w niniejszej pracy będą polskie i greckie teksty Pisma św. Nowego Testamentu.

Dla osiągnięcia celu pracy zostaną podjęte następujące etapy:

1. Punktem wyjścia będzie określenie dla wiersza Kol 1,24 granic całości, czyli perykopy w jakiej funkcjonuje, oraz kontekstów; bliższego
   i dalszego, w którym tekst mógł i powinien być interpretowany. Zostanie dokonany także przekład Kol 1,24, połączony z krytyką i analizą struktury tegoż tekstu.

2. W drugiej części zostanie przedstawiona interpretacja poszczególnych słów i zwrotów zawartych w Kol 1,24 dokonana przez Szkołę Antiocheńską.

3. Przedmiotem trzeciej części będzie próba zinterpretowania analiz wczesnych Pisarzy Wschodu w skali globalnej. Jako, że Pisarze greccy korzystali z istniejących już pism Szkoły Antiocheńskiej - w tejże interpretacji zostanie również uwzględniona (jakby pośrednio) nauka Ojców.

W pracy zostaną zastosowane niektóre elementy metody historyczno-krytycznej, oraz analitycznej. Nacisk położony na zobrazowanie zjawisk gramatyczno-leksykalnych umożliwi analizę literacką z uwzględnieniem całego kontekstu Kol 1,24. Do tak przygotowanego tekstu zostanie niejako „włączona” analiza ojców i pisarzy greckich, co pozwoli dostrzec ponadczasowy aspekt przesłania skierowanego przez autora do odbiorców jemu współczesnych i późniejszych.

Charakterystyka tekstu Kol 1,24

„Teraz raduję się w cierpieniach za was i ze swej strony w moim ciele dopełniam braki udręk Chrystusa, dla dobra Jego Ciała, którym jest Kościół” (Kol 1,24).

Na samym początku tekstu uderza precyzyjna, bezpośrednia relacja: Apostoł - adresaci.

Jednakże w nauce ojców i pisarzy Wschodu dostrzec będzie można relację pośrednią: Apostoł - Ojcowie - słuchacze.

Ojcowie i pisarze są jednocześnie przekazicielami i interpretatorami nauki Apostoła. W tej sytuacji konieczna jest orientacja w strukturach lingwistycznych, co ułatwi odpowiedź na pytanie o znaczenie i aspekt cierpień Apostoła.

Informacje te pozwolą przede wszystkim zauważyć jak ojcowie i pisarze Wschodu zsyntetyzowali orędzie tekstu z Kol 1,24 i jaki - ich zdaniem - efekt chciał wywołać w adresatach Autor listu.

Granice perykopy zawierającej Kol 1,24

Kryterium podziału całego Listu do Kolosan na mniejsze jednostki tematyczne określają wiersze podsumowujące jedną tematykę
a wyznaczające następną. Wiersze te zawierają zachętę do wypełnienia próśb i poleceń wypływających z przedstawionej już nauki Apostoła. Owa zachęta jest jednak ściśle powiązana z koniecznością przedstawienia adresatom innego związanego z nią zagadnienia - argumentu.

W oparciu o to spostrzeżenie, w całym Liście do Kolosan można wyodrębnić kilka takich miejsc, są to: 1,12 - 14; 1,21 - 23; 2,1 - 5; 3,1 - 4; 4,2 - 6. Wiersze te stanowią swoisty szkielet strukturalny listu³.

Na podstawie tegoż kryterium została wyodrębniona perykopa Kol 1,24 - 2,5 składająca się na sekwencję Kol 1,12 - 2,15 ukazującą misterium Chrystusa⁴.

Potwierdzeniem powyższego kryterium literackiego jest dostrzegalna zmiana tematyki i słownictwa części poprzedzającej i następującej po Kol 1,24 - 2,5.

Tematem tekstu poprzedzającego (Kol 1,12-23) jest ukazanie prawdy
o Odkupicielu (1,15-20)⁵, oraz nowa rzeczywistość ery łaski zapoczątkowanej w śmierci Chrystusa, która pojednała oddalonych od Boga, celem doprowadzenia ich do doskonałości (1,21-22)⁶. Jednak osiągnięcie tej doskonałości jest uwarunkowane postawą wierności Ewangelii (1,23 a). Werset 1,23 b stanowi bezpośredni pomost między Kol 1,21 - 23 a Kol 1,24 - 2,5⁷.

Tekst zawarty w Kol 1,24 - 2,5 ukazuje rzeczywistość w której św. Paweł odkrywa możliwość udziału w misterium Chrystusa w sposób specyficzny: nie poprzez aktywne działanie, lecz poprzez słowo, kierowane do wiernych na piśmie. Jako cel swojej posługi Apostoł ukazuje pełne wniknięcie adresatów w Bożą tajemnicę - Chrystusa, w którym znajdą doskonałość (2,1 - 3)⁸. Paweł wykazuje znajomość dobrego stanu wiary Kolosan (2,5) wspominając jednak wcześniej o jej zagrożeniach sygnalizuje zamiar zmiany tematu.

Werset 2,6 rozpoczyna nową perykopę na co wskazuje (zapowiedziana już) odmienna problematyka. Za pomocą kontrastu między mądrością Bożą
a filozofią ludzką wyakcentowana została prawda o Chrystusie, jako centrum życia chrześcijanina (Kol 2,8 - 9)⁹.

Warto zastanowić się czy fragmenty Kol 1,24-29 oraz Kol 2,1-5 funkcjonują jako części należące do jednej perykopy. W Kol 2,1-5 został precyzyjnie określony cel apostolskiej posługi św. Pawła: umocnienie
i czystość doktrynalna wiary w Kolosach. Mógłby to być konkretny przykład do przedstawionego wcześniej (Kol 1,24-29) szczególnego posłannictwa Apostoła wobec wszystkich ludzi¹⁰.

A) KONTEKST DALSZY DO KOL 1,24

Wiersz Kol 1,24 zawiera rozwinętą i dojrzałą naukę dotyczącą struktury Ciała Chrystusa, pod którą grunt został przygotowany o wiele wcześniej (1 Kor 12,12-27)¹¹.

Temat ten pojawia się w kontekście misterium:¹² tajemnicy Boga - Chrystusa (Kol 1,27) dokonującego dzieła zbawienia za pośrednictwem Kościoła¹³, którego On jest Głową (Ef 1,10.22; 4,25; Kol 1,18). Ta tajemnica to treść odwiecznego planu Boga (Ef 1,3-14; 2,4-7; 3,10 n). Ów plan jest realizowany również w wymiarze ludzkim, gdyż „Kościół żyje tą tajemnicą, czerpie z niej bez wytchnienia...”¹⁴.

Jeśli chodzi o wiersz Kol 1,24 to Kościół należy tu ujmować
w perspektywie kosmicznej¹⁵, gdyż Jego Głowa jest Przyczyną sprawczą wszechrzeczy (Kol 1,16 n; Ef 1,22), celem całego stworzenia (Ef 1,21)¹⁶
a także Kimś większym od aniołów (Kol 1,16; 2,10; Ef 1,12).

Kościół będący Ciałem Chrystusa stanowi Jego Pełnię, podczas gdy wszelkie władze i panowania są poddane pod Jego stopy (Ef 1,20 - 23).¹⁷

Relację Chrystusa do Kościoła określa bezgraniczne umiłowanie wybranych (2 Kor 8,9; J 13,1), On jest Zbawcą Ciała (Ef 5,23) czyli Kościoła. Daje moc do uświęcenia Kościoła i do doprowadzenia go do doskonałości (Ef 5,26-27; Kol 1,28-29). Chrystus zapewnia także jedność całemu ciału (Kol 2,19; 3,15). Szczytowy punkt owego misterium Chrystusa zawiera się w odniesieniu relacji Chrystus - Kościół do więzi małżonków, co św. Paweł nazywa wielką tajemnicą, mająca swe źródło u progu stworzenia człowieka (Ef 5,31-32; 2 Kor 11,2 n)¹⁸.

W strukturze Ciała Chrystusa każdy członek ma do wypełnienia indywidualne zadanie, mające na celu dobro ogółu (1 Kor 12,17-30; Ef 4,11-12). Często jest ono związane z cierpieniem, jak w przypadku Apostoła (Dz 9,16; Ef 3,13).

B) KONTEKST BLIŻSZY DO KOL 1,24

Związek logiczny Kol 1,24 z kontekstem perykopy Kol 1,24 jest bardzo przejrzysty. Tematem wiersza 24 jest określenie celu trudu Apostoła, przedstawionego niejako w dwóch aspektach: personalnym
i „ideologicznym”. Zawarta jest tu swojego rodzaju teza, wyjaśniona
i uzasadniona w wierszach następnych:

1) Określenie podmiotu trudu Apostoła

W wierszu 24 jest to Kościół - ogół wiernych. Wiersz 28 konkretyzuje to sformułowanie mówiąc o wysiłkach apostołów prowadzących do doskonałości każdego człowieka. Natomiast Kol 2,1 kontynuje tą tematykę zawężając Kościół do kręgu dokładnie wskazanych osób: do adresatów. Ponadto czasowniki użyte w praesens wskazują na ciągłość sytuacji¹⁹.

2) Temat tajemnicy

W wierszu 24 jest powiedziane, że Ciało Chrystusa to Kościół. Ciągu logicznego można więc upatrywać w wierszu 27, gdzie ten sam Chrystus stanowi Centrum Bożej tajemnicy. Dalszy tok myśli jest zawarty w Kol 1,27, gdzie autor dąży do pogłębienia świadomości u tych, którzy już zaczęli tę tajemnicę rozpoznawać²⁰.

3) Temat dążenia do pełni.

W wierszu 24 został zapoczątkowany terminem antanaplero (dopełniam), kontynuację znajduje w wierszu 25, gdzie użyto słowa plerosai (wypełnić), oraz w Kol 2,2 pleroforia (pełnia). Zależności logiczne tych terminów stają się przejrzyste na gruncie interpretacji tekstu.

Kol 1,24 nie tylko otwiera nową perykopę, lecz stanowi również swoistą - mocno „skondensowaną” - tezę, rozwiniętą i w pewnym sensie zinterpretowaną w dalszych wierszach. Stąd też warto przyjrzeć się całemu tekstowi, aby można było uchwycić miejsca, w których pisownia, zabarwienie znaczeniowe poszczególnych słów, bądź formy gramatyczne mogłyby rzutować na interpretację teologiczną wiersza Kol 1,24.

Struktura perykopy Kol 1,24

W perykopie Kol 1,24 można wyróżnić pięć jednostek składowych, jeśli chodzi o treść tekstu i elementy syntaktyczne. Jednostki te stanowią pięć powiązanych ze sobą części logicznych. Dla dostrzeżenia jedności perykopy wystarczy zanalizować działanie i relacje osób wymienionych
w poszczególnych częściach perykopy.

W wierszach 24 i 25 nacisk jest położony na dynamikę działań Pawła. Wiersze 26 i 27 przedstawiają zainicjowaną przez Boga istotę - powód owych wysiłków Apostoła, natomiast wiersze 28 i 29 są wskazaniem, iż opisane działanie Pawła jest tożsame z realizacją inicjatywy Bożej. Jednostka 2,1 - 3 zawiera uzasadnienie wcześniejszych wyznań Apostoła dotyczących jego położenia i działania. Wiersze 2,4 - 5 wzmacniają
i potwierdzają treść zawartą w poprzedniej jednostce. Są również podsumowaniem i zakończeniem wypowiedzi Apostoła, dotyczącej bezpośredniej trójrelacji: Chrystus - Paweł - Adresaci.

Struktura całej perykopy okaże się bardziej przejrzysta, jeśli poszczególne jej części zostaną przedstawione graficznie, z zaznaczeniem różnych form gramatycznych występujących w tekście.

W ten sposób możliwe będzie dostrzeżenie relacji zachodzących pomiędzy poszczególnymi słowami i formami gramatycznymi, które nie pozostają bez echa na gruncie interpretacji teologicznej.

Okoliczności powstania Listu do Kolosan

A) AUTOR I ADRESACI

W czasie pisania Listu św. Paweł przebywa w więzieniu: Kol 1,24; 4,3.10.18. Obecni są przy Pawle: Arystarch, Marek (4,10), Jezus Justus (4,11), Łukasz i Demas (4,14).

List powstał ok. roku 61 - 63 najprawdopodobniej w czasie pierwszego uwięzienia rzymskiego²¹. Przemawia za tym „duża swoboda z jaką Paweł może działać apostolsko, co odpowiada danym z Dz 28,16.30 n, jak również obecność Łukasza i Demasa, potwierdzona też przez Dzieje Apostolskie”²².

Kościół w Kolosach nie pochodził bezpośrednio od Pawła. Więź stanowiła osoba Epafrasa, ucznia Pawła, pochodzącego z Kolosów (Kol 1,7;4,12), który głosił im Ewangelię.

Społeczność Kolosów złożona była głównie z Greków, Frygijczyków, oraz z niewielkiej ilości Żydów. Chrześcijanie koloseńscy wywodzili się
w większości z pogan (Kol 1,21.27; 2,13).

B) „SIEDLISKO ŻYCIOWE”

List do Kolosan jest najprawdopodobniej odpowiedzią na prośbę Epafrasa o ratunek dla autentycznej wiary młodego Kościoła w Kolosach (Kol 2,6 - 7)²³.

Mentalność Kolosan cechował synkretyzm wierzeń i obyczajów pogańskich²⁴. Nawróconym na chrześcijaństwo stale zagrażały różnorakie niebezpieczeństwa w postaci błędów hellenistyczno - gnostyckich
i judaistycznych. Paweł wymienia w Liście takie zagrożenia, jak:

- obrzezanie (2,11-13)

- Prawo Mojżeszowe (2,14)

- przepisy co do jedzenia i picia (2,16 a; 21-23)

- obrzędy związane z szabatem, dniami nowiu i innych świąt (2,16 b)

- kult aniołów (2,18)

-przesadną ascezę (2,23)

- „filozofię będącą czczym oszustwem” (2,8)²⁵.

C) WSPÓŁCZESNE OPINIE DOTYCZĄCE AUTORSTWA LISTU

Chociaż za autora Listu do Kolosan uważa się św. Pawła, od XIX w. autorstwo Pawłowe zostaje poddane w wątpliwość²⁶. Za tą tezą ma przemawiać brak najbardziej charakterystycznych dla Pawła terminów apokalypsis,diakonos, dokimadzein, koinomia, nomos, pisteuein, soteria,²⁷, oraz partykuł obecnych w listach niedyskutowanych.

Sądzi się także, iż List do Kolosan jest pismem Deutero-Pawłowym, napisanym po śmierci Pawła ok. 70-80 roku przez kogoś, kto znał naukę Apostoła. List jest więc uważany za wytwór szkoły Pawłowej, ulokowanej najprawdopodobniej w Efezie²⁸.

Jednakże Tradycja przemawia za autorstwem Pawła. Znajomość tego listu wykazują Ojcowie Apostolscy (św. Ignacy Antiocheński, św. Polikarp, św. Ireneusz, Klemens Aleksandryjski). Ponadto pochodzący z III w. papirus P⁴⁶ zawierający Corpus Paulinum ma w swoim zbiorze także List do Kolosan.²⁹

Interpretacja tekstu Kol 1,24 w świetle nauki Ojców i wczesnych pisarzy Kościoła

Cierpienie jawi się jako rzeczywistość niewyrażalna
i nieprzekazywalna. Tym samym „nic tak jak ono nie domaga się w swej przedmiotowej rzeczywistości podjęcia refleksji, ujęcia w kształt wyrazistego problemu, postawienia pytań i szukania odpowiedzi...”³⁰.

Tego zadania podjęli się Egzegeci z Antiochii. Ojcowie wypracowali własną metodę egzegetyczną - literalną³¹, z pomocą której odczytali charakter, wymiar i przestrzeń faktu cierpienia zasygnalizowanego w Kol 1,24. Zinterpretowali tekst w oparciu o jedyne źródło - Biblię³².

Wszelkie wyjaśnienia zawarte w rozważaniach Ojców antiocheńskich miały na celu doprowadzenie do rozumienia słów biblijnych - czyli do zaktualizowania ich i zastosowania do własnej sytuacji egzystencjalnej³³.

Rozumienie radości w cierpieniu

Cierpienie „posiada swoje korzenie teologiczne i antropologiczne
w tajemnicy grzechu i dlatego jest twórczym czynnikiem Chrystusowego Odkupienia”³⁴.

Jednakże świadomość faktu, że każdy może wnieść swój osobisty wkład
w dzieło Odkupienia powinna napawać radością każdego chrześcijanina.

Radość w cierpieniach to charakterystyczny rys życia uczestników cierpień Chrystusa (2 Kor 1,5;6,10;7,4; Flp 2,17 n;1 Tes 1,6)³⁵.

Tematykę owej radości porusza Teodor z Mopswestii, pisząc:

„I tak się cieszę także w moim cierpieniu dla was; gdy Chrystus przedtem dla waszego dobra cierpiał, aby przez swoje zmartwychwstanie wam swoje ciało ofiarować, ja uzupełniam to, czego Jego udrękom za was jeszcze brakuje³⁶.

Źródłem radości jest tu dla Pawła udział w misterium Chrystusa, który Apostoł poczytuje sobie za zaszczyt (2 Tm 1,12; 1 Kor 9,15-16; 15,31). Radość jest spowodowana również świadomością skutków uzupełniania tegoż misterium (Rz 5,3-5;8,18;2 Kor 4,10;4,17-18).

O radości pośród cierpień wypowiada się również Severian Gabala:

Raduję się w moim cierpieniu dla was. Dlaczego dla was? Ponieważ On cierpiał, aby obwieścić wam orędzie radości³⁷.

Opisana tu istota radości „zwraca uwagę na postawę w cierpieniu, która - jako wewnętrzna asymilacja do postawy Chrystusowej - tworzy przejście między cierpieniem a radością” (2 Kor 6,10)³⁸.

Refleksje egzegetów z Antiochii prowadzą do wniosku, iż w nauce św. Pawła cierpienie znoszone przez autentycznych chrześcijan „może być zrozumiane wyłącznie jako funkcja radości”³⁹.

Istota dopełniania

Ojcowie antiocheńscy zauważają, że Odkupienie - chociaż dokonało się raz na zawsze to stale „potrzebuje tego tajemniczego dopełniania ofiarą dźwigania tak wielkiego ciężaru, którym jest zło i ból ludzkości⁴⁰.

Słowo - antanaplero - jest tłumaczone przez wszystkich Ojców
w sensie: uzupełnić, wynagrodzić, wypełnić. Na szczególne znaczenie znaczenie przedrostka  - egzegeci Szkoły Antiocheńskiej nie zwracają większej uwagi. Żaden egzegeta nie ogranicza słowa  do samego tylko Pawła⁴¹.

Według Jana Chryzostoma do czasownika antanaplero należy grupa słów en te sarki mou. Teodoret z Cyru próbuje natomiast wyjaśnić znaczenie tego słowa w połączeniu z ta hysterema ton thlipseon.

Interpretując znaczenie słowa antanaplero Jan Chryzostom zauważa, iż roszczenia Pawła do stawiania swoich cierpień obok Chrystusowych mogłyby być odczytane jako przejaw zarozumialstwa. Wielki Antiocheńczyk wyjaśnia więc ów problem:

„...te słowa nie są wyrazem pychy, ale silnej więzi, miłości Chrystusa, ponieważ Apostoł chce swoje cierpienie widzieć nie jako własne, ale jako Chrystusowe i to mówi, aby Kolosanie połączyli się z Chrystusem”⁴².

Jan Chryzostom sugeruje tu, iż sprawą warunkującą rzeczywistość dopełniania jest fakt zjednoczenia z Chrystusem. Ta decyzja może jednak nastąpić wyłącznie na drodze poznania odkupieńczej miłości Chrystusa przez wiarę, oraz umiejętności odpowiedzenia na tę miłość (Flp 3,8-11; Ga 2,20)⁴³.

Skoro jednak Apostoł łączy się przez niewidzialne więzy z całym Ciałem Chrystusa⁴⁴, to jest w pełni upoważniony do traktowania swoich cierpień jako Chrystusowych (1 Kor 12,26)⁴⁵.

Teodor z Mopswestii zauważa dodatkowo, że bez dopełniania ze strony Pawła - wynajętego sługi głoszenie orędzia Chrystusowego byłoby wręcz niemożliwe⁴⁶. Antiocheńczyk sugeruje, iż przykład życia Apostoła był nieodzownym dopełnieniem świadectwa o autentyczności głoszonego słowa⁴⁷. Istota poselstwa apostolskiego wręcz tkwi w akceptacji dopełniania rozumianego jako cierpienie dla zbawienia innych (Flp 1,17-20; 2,17; 3,8-12). Takie bowiem cierpienie stanowiło „nieodłączną część egzystencji Chrystusa i Jego misji zbawczej (Mk 8,34 n; Mt 10,38 n = Łk 14,27)⁴⁸ ”.

Dopełnianie nie jest „czynnością” zastrzeżoną tylko dla apostołów. Teodor z Mopswestii ukazuje posługę Pawła jako przykład i zachętę do tego;

„...aby (Kolosanie) wierzyli z sercem gotowym do przyłączenia się”⁴⁹

Z tej interpretacji wynika, iż dopełnianie, do którego zachęca Paweł polega nie tyle na natychmiastowym poddaniu się cierpieniom dla Chrystusa, ile na „stałej gotowości podporządkowania własnego ja wierze, sprawiedliwości
i prawdzie” (Kol 1,23 a)⁵⁰.

Refleksje Antiocheńczyków nader wyraźnie orzekają o powszechności owego dopełniania. Treści teologiczne w interpretacjach słowa antanaplerosprowadzają się do konkluzji, iż „odkupieńcze cierpienie Chrystusa jest otwarte na każde cierpienie człowieka. O ile człowiek staje się uczestnikiem cierpień Chrystusa (...) na swój sposób dopełnia to cierpienie, przez które Chrystus dokonał Odkupienia świata”⁵¹.

Interpretacja braków

Uzupełnianie braków nie jest w nauce Ojców wyrównaniem cierpienia samego w sobie, lecz miłości z jaką jest niesione. A co ważniejsze istotą uzupełniania braków nie jest cierpienie, ale trwanie we wspólnocie i w miłości z Bogiem. Ojcowie nie rozumieją cierpienia opisanego w Kol 1,24 jako „mechanizmu” wyrównywania naruszonych Bożych praw, ale jako znak - decyzję „miłości do końca” (J 13,1)⁵².

Termin hysterema jest przez Chryzostoma, Severiana i Teodoreta tłumaczony jako: niedostatek, brakująca reszta i to co jeszcze pozostało . Braki są zawsze tłumaczone w ścisłej korelacji z terminem antanaplero W ten sposób zostaje uchwycona subtelna gra kontrastów; pełnia - brak, co ma duże znaczenie dla interpretacji⁵³.

Jan Chryzostom wyjaśnia termin hysterema przez słowa:

„hysteremata eipen, hina dendze oti oude to pan peponthenai”

Według egzegety z Antiochii, Paweł używa tego terminu, aby wyrazić, iż: Chrystus jeszcze nie wszystko przecierpiał, ale reszta trwa. Chryzostom tak jak Autor Listu do Kolosan jest świadomy braków i wszelkich niedomagań w Kościele. Pisząc, że reszta (cierpień Chrystusa) trwa sugeruje myśl dotyczącą wzrostu Kościoła w doskonałości (por. też Ef 4,14.17-32)⁵⁴.

Sięgając do kontekstu, w jakim została zawarta refleksja Chryzostoma zauważmy, iż o brakach udręk Chrystusa można myśleć i mówić tylko
w zakresie i wymiarze Kościoła - Ciała Chrystusa, które wciąż się rozwija w przestrzeni i czasie⁵⁵.

Kościół nieustannie dążący do doskonałości wzrostem naznaczonym przez Boga (Kol 2,19), sam wykańcza w pewnym sensie pełnię Chrystusa. Braki wskazują tu pewien paradoksalny aspekt pełni: dynamiczny rozwój⁵⁶.

Teodor z Mopswestii pisze, iż braki są tym, co do cierpień Chrystusa jeszcze przynależy i nie koniecznie samo musi być cierpieniem Chrystusa.⁵⁷ Teodor sugeruje, że wszelkie braki mogą być uzupełniane przez cały Kościół, aż do czasu, w którym w s z y s c y wierni osiągną Pełnię - miarę człowieka doskonałego (Kol 1,28; Ef 5,27)⁵⁸.

Teodoret z Cyru dopatruje się w terminie  brakującego głoszenia Ewangelii u pogan⁵⁹. Braki zostały tu odczytane w opozycji do znaczenia pełni - pojmowanej jako głoszenie Ewangelii Żydom i poganom, (a nawet szczególnie poganom Rz 11,25). Ten aspekt pełni został zapowiedziany przez proroków ( Iz 2,2-4; 45,20.22; 60,18-21; Mi 4,1-5; Za 9,7; 14,16; Ez 36,36). Całe dzieło Pawłowej ewangelizacji pogan jest więc rozumiane jako uzupełnianie braków, dążące do realizacji zbawczego planu Boga (Ef 3,8-9)⁶⁰.

Severian Gabala pojmuje braki jako udręki fizyczne, doznawane przez Kościół od wrogów, które niejako „pozostały do wycierpienia”. Severian podkreśla, że te cierpienia z pewnością do Chrystusa przynależą, gdyż On jest Głową Ciała - Kościoła⁶¹. Sens wypowiedzi Severiana Gabali mógł być następujący:

Jeśli chrześcijanie „podobnie jak ich Mistrz okazują maksimum cierpliwości w znoszeniu prześladowań (2 Tes 1,4-5) i podobnie jak On proszą Boga o wybaczenie dla swoich oprawców (Dz 7,60)”⁶² wtedy istotnie uzupełniają braki udręk Chrystusa.

Istnieje tu bowiem coś więcej niż zwykły paralelizm sytuacji. Jest to dowodem, że cierpiący nie należą do świata lecz mają udział w misterium Chrystusa (Gal 4,28-29)⁶³. Braki w wypowiedzi Severiana mogą być jednak zrozumiane dosłownie; jako uchylenie się od świadectwa wiary tych, którzy mieli obowiązek świadczenia o Chrystusie nawet za cenę cierpień i wielkich ofiar⁶⁴.

Zwrot ...ton thlipseon tou Christou”

Ojcowie z Antiochii stawiając nowe pytania i wskazując możliwości pełniejszego rozumienia cierpienia Boga i człowieka uznają, iż Paweł Apostoł wskazuje Kolosanom drogę, którą trzeba iść.

Według nauki Ojców o fakcie współcierpienia człowieka z Bogiem decyduje zawsze miłość człowieka - osoby do Boga. Człowiek - osoba to ktoś, kto jest zdolny zatracić siebie dla Boga (por. Ga 2,20; 2 Kor 4,10) aby przez wzajemny dar odnaleźć siebie w Nim. Wtedy cierpienie Boga
i człowieka może zaistnieć jako zjednoczone i w pewnym sensie utożsamione. Chociaż Bóg nie cierpi tak samo jak człowiek - to „w sposób niepojęty cierpienie Boga odpowiada tej rzeczywistości, którą tu na ziemi nazywamy cierpieniem”⁶⁵.

Genetivus tou Christou rozumie Chryzostom jako gen. subiectivus. Słowem Christos jest bowiem opisana osoba Jezusa Chrystusa, toteż zwrot thlipseis tou Christou oddaje - według Chryzostoma - opresje znoszone przez Chrystusa. Antiocheńczyk ma na myśli nie tylko żal, którego Chrystus doznał w swoim życiu na ziemi, lecz także cierpienia Apostołów przynależące do Chrystusa, gdyż oni ze względu na Jego imię cierpią⁶⁶.

Z opinią Chryzostoma zgadza się całkowicie Severian Gabala. Podkreśla on jednak, iż zwrot ton thlipseon tou Christou określa tylko te cierpienia, które Kościół i Apostołowie znoszą z powodu Chrystusa. Severian także poszerza nieco naukę Chryzostoma. Wprowadza refleksję o Kościele jako „mistycznym” Ciele Chrystusa, aby niejako „skoordynować” teologiczne znaczenie cierpień dla Chrystusa i cierpień z powodu Chrystusa⁶⁷. Te myśli zostają tu wzbogacone o nowy aspekt: cierpienia razem z Chrystusem (Rz 6,5.8).

Skoro Paweł i Kolosanie uczestniczą w ziemskim trudzie Chrystusa, to - jak wynika z wywodu Severiana - jest to wymowne świadectwo ich więzi
z Panem⁶⁸. „Paweł tak dalece przeżywa esse in Christo w cierpieniu, że może powiedzieć o sobie: nosimy nieustannie w ciele naszym konanie Chrystusa, aby życie Jezusa objawiło się w naszym ciele” (2 Kor 4,10)⁶⁹. Cierpienia Chrystusa - w interpretacji Severiana - oznaczają więc „cierpienia pochodzące od Chrystusa i udzielane przez Niego Apostołowi, jak też cierpienia, których podmiotem jest Chrystus”.⁷⁰ Jeśli bowiem „chrześcijanin świadczy o Chrystusie to właściwie już nie on żyje, lecz żyje w nim Chrystus (Ga 2,20). Dlatego nie ulega wątpliwości to, że „cierpienia chrześcijanina są cierpieniami Chrystusa” (2 Kor 1,5)⁷¹. Co więcej „cierpienia te pozwalają chrześcijanom uczestniczyć w dziele Odkupienia, które dokonało się przez cierpienia i śmierć Chrystusa⁷².

Wypowiedź Severiana sugeruje również konieczność upodobnienia się do śmierci Chrystusa (Flp 3,10) tych, którzy chcą stanowić autentyczne członki Kościoła. Dopiero taka „tanatomorfoza” upoważnia do łączenia swoich cierpień z Chrystusowymi (Ga 6,14). Dzięki temu cierpienie Pawła „ma podobny charakter i celowość jak cierpienie Chrystusa: (...) posiada silny akcent proegzystencjalny, służy (...) zbudowaniu Ciała Chrystusowego (Kol 1,24)⁷³.

Teodor z Mopswestii i Teodoret z Cyru pod pojęciem udręki Chrystusa rozumieją tylko te cierpienia, które Jezus przeżył w swoim ziemskim życiu⁷⁴. Jednak z interpretacji braków u Teodoreta można wywnioskować, iż cierpienia Chrystusa, ponieważ nie zostały (w pewnym sensie) definitywnie wyczerpane są również udziałem Apostołów i Kościoła (na zasadzie kontynuacji)⁷⁵.

„...dla dobra Jego Ciała, którym jest Kościół”

W wyjaśnieniu tych słów Ojcowie sięgają (choć nie bezpośrednio
i nie „do końca”) do szerszego kontekstu wiersza Kol 1,24. Wyrażenie dla dobra Jego Ciała ma podobnie dynamiczny charakter jak:

„wszystko (...) dla Niego zostało stworzone(Kol 1,16)

i zechciał Bóg (...) aby przez Niego

znów pojednać wszystko ze sobą (Kol 1,20)”.

Trudno byłoby przypuszczać, że to zbawcze dla dobra (...) Kościoła nie ma żadnego związku z dążeniem do zjednoczenia wszystkiego w Chrystusie jako Głowie (Ef 1,10; por. też Kol 1,18). Ta dążność bowiem „stanowi treść zbawczego planu Bożego, którego ekonomia urzeczywistnia się w czasie” - teraz - w Kościele⁷⁶.

Słowa hyper tou somatos autou  opisuje Chryzostom: z powodu Chrystusa (di auton), na korzyść Chrystusa (haridzomai to Christo), na Jego miejscu ( ant autou).Hyperw Kol 1,24 oznacza więc według Chryzostoma; z powodu, na korzyść, zamiast. Różnorodność znaczeń tego słowa nie sprawia Chryzostomowi trudności, ponieważ konsekwentnie trzyma się interpretacji antanaplero (jako dokonania czegoś w zamian, w zleceniu⁷⁷.

Jan Chryzostom posługuje się wierszem Kol 1,24 w homilii na temat 2 Listu do Koryntian, pisząc:

„...nam została powierzona służba jednania. Dla Chrystusa pełnimy urząd ambasadorski, przez nas także Bóg udziela napomnienia (5,20). To samo mówi Apostoł tutaj (w Kol 1,24): dla Niego ja cierpię, aby Chrystus (Kolosan) do siebie przyciągnął”⁷⁸.

Precyzyjnie zostaje tu określony cel i przedmiot cierpień Pawła: aby Chrystus Kolosan do siebie przyciągnął. Owo przyciągnięcie - jak można wnioskować - oznacza życie wiernych z Chrystusem. Jedność z Chrystusem jawi się tu jako dobro dla Kościoła, o które walczy Apostoł. Jedność bowiem „zapewnia Ciału życie Chrystusa, krążące w całym ciele,
w poszczególnych jego członkach” ⁷⁹ a także wzrost (Kol 2,19).

Chryzostom nie koncentruje się na wyjaśnieniu związku zwrotu: hyper tou somatos autou ze słowami ho estin he ekklesia . W wyrażeniu soma autou nie dostrzega Chryzostom stosownego określenia dla Kościoła, gdyż myśli w pierwszej kolejności o fizycznym ciele Chrystusa w którym Chrystus cierpiał na ziemi. Niemniej jednak Chrystus - według Chryzostoma - cierpi jeszcze teraz „w swoim własnym ciele”, ponieważ Paweł (i inni) jako ambasador Chrystusa cierpi dla Kościoła i w Kościele. Tym samym reprezentuje on w pewnym stopniu rozjaśnione blaskiem ciało Chrystusa (2 Kor 1,5-6)⁸⁰.

Interpretacja Chryzostoma, uwydatnia zatem specyfikę Kościoła z listów więziennych. Kościół jest już obecnie w pewnej części uwielbionym Ciałem Chrystusa⁸¹. Nie utożsamia się jednak definitywnie z Chrystusem osobowym, będącym już teraz Pełnią. „Mimo nieustannej więzi
z Chrystusem, Kościół jest czymś od Niego odrębnym. Jest raczej przedmiotem Jego miłości, która wyraża się (...) nieustannie przez to, że On Kościół ożywia, oczyszcza i uświęca”⁸².

Możliwe, że taka lub podobna wizja Kościoła - Ciała Chrystusa była istotą refleksji Chryzostoma. Antiocheńczyk wskazuje ponadto na powiązanie terminów hyper tou somatos autou i antanaplero w myśli teologicznej. Nie podejmuje jednak interpretacji tej zależności⁸³.

Teodoret z Cyru wychodząc od słów: dla Jego Ciała z sensu dla Kościoła wyprowadza fakt, że Paweł podobnie jak Chrystus wielorakie cierpienia znosił za Kościół. Ale ponieważ Apostoł wiedział, że po to żyje, mógł cierpienia znosić z radością⁸⁴.

Rozważania Teodoreta sugerują, iż podobieństwo Pawła do Chrystusa opiera się na umiejętności poświęcenia swojego życia a zwłaszcza cierpienia i śmierci w całości dla Boga i dla ludzi a nigdy dla siebie ( Ef 5,2; Rz 4,25; 8,32; 1 Kor 11,23; Ga 1,4; 2,20; Ef 5,25; 1 Tm2,6; Tt 2,14)⁸⁵. Ponadto podobieństwo do Chrystusa w cierpieniu, będące celem wysiłków św. Pawła jest - według Teodoreta - źródłem radości Apostoła ( Gal 4,19)⁸⁶.

W cierpieniu może zatem dokonywać się oczyszczenie, pokuta, ekspiacja. Tym samym w teraz trwającym cierpieniu rozpoczyna się to co należy już do przyszłej doby. A czeka nas „harmonia mająca swe źródło w krzyżu,
a nie w nieuzasadnionym braku zadośćuczynienia”. Będzie to definitywne zwycięstwo Boga współcierpiącego: ⁸⁷

Przypisy:

---

opr. mg/mg