Czytamy Stary Testament: Proces relektur wewnątrz Pięcioksięgu

Ks. Wojciech Pikor

Czytamy Stary Testament

ĆWICZENIA DO WYKŁADÓW Z BIBLISTYKI

Seria: Dzieło Biblijne. Biblia - katecheza - życie

JEDNOŚĆ 2007

1. Proces relektur wewnątrz Pięcioksięgu

Cel

· spojrzenie na zjawisko powtarzających się w Pięcioksięgu narracji i teksów prawniczych z perspektywy zasad rządzących kompozycją tekstów w starożytności

· zwrócenie uwagi na czynniki warunkujące relektury tekstów biblijnych

Literatura dla zainteresowanych

J. Lemański, Pięcioksiąg dzisiaj (StBib 4), Wydawnictwo Jedność, Kielce 2002, s. 70-92

Problematyka spotkania

Pięcioksiąg jest owocem wielowiekowej pracy wielu autorów i redaktorów. Od czasu powstania hipotezy dokumentów (źródeł) pojawił się cały szereg teorii tłumaczących powstanie pierwszej części Biblii. W dużej mierze była to modyfikacja hipotezy czterech źródeł, ale też zaproponowano nowe rozwiązania, jak np. hipotezę fragmentów (bloków, cykli) opowiadań czy też hipotezę suplementów (rozszerzania) tekstu podstawowego.

W trakcie tych ćwiczeń ukazana zostanie jeszcze jedna perspektywa spojrzenia na dublety, sprzeczności i nieścisłości zauważalne w Pięcioksięgu. Zamiast tłumaczyć je pochodzeniem z różnych tradycji, źródeł i autorów, zostanie podjęta próba usytuowania ich wewnątrz progresywnie postępujących relektur. Nie ma to stanowić argumentu za istnieniem tekstu podstawowego (Grundschrift), który zostałby poddany procesowi reinterpretacji. Raczej przyjmując logikę towarzyszącą przekazowi ustnemu i pisanemu, należałoby zwrócić uwagę na cele, jakie chciał osiągnąć wobec swoich słuchaczy (czytelników) redaktor, dokonujący określonej modyfikacji tekstu istniejącego wcześniej.

Analiza wybranych tekstów z Pięcioksięgu zostanie skonfrontowana z prawami rządzącymi tekstami w starożytności, jakie zdaniem J.L. Ska stałyby za złożoną, repetycyjną i polifoniczną kompozycją Tory⁶. Są to następujące reguły:

a) zasada starożytności (precedencji)

To prawo stanowi, iż tekst starszy ma większe znaczenie niż młodszy, przez co pozostaje nieusuwalny. W ten sposób ostatni redaktor zachowując starsze teksty, miał na celu wykazanie wobec obcych narodów pierwszeństwa tradycji dotyczących ważnych instytucji starożytnego Izraela.

b) zasada konserwacji

Jest ona konsekwencją pierwszej. Jeśli to, co starsze ma tak dużą wartość, winno zostać zachowane. Należy respektować starożytne tradycje i przepisy, nawet gdy zostały zniesione lub udoskonalone. Służy temu ich konserwacja, która ich nie eliminuje, lecz reinterpretuje.

c) zasada kontynuacji i aktualności

Nawiązując do poprzedniej reguły, zasada ta podkreśla, iż konserwacji podlegają te ze starożytnych tekstów, które mają znaczenie dla obecnego czasu. Zainteresowanie przeszłymi tradycjami czy prawami nie ma charakteru archeologicznego (zachowuje się coś, by to oglądać, podziwiać), lecz ma walor egzystencjalny: mają one we właściwy sposób odpowiadać na aktualną sytuację.

d) zasada ekonomii

W starożytności pismo było luksusem. Stąd też pisało się wtedy, gdy umożliwiała to sytuacja ekonomiczna, a przy tym zapisywało się tylko to, co było konieczne. W efekcie teksty miały charakter szkicu, który miał pomóc w opowiadaniu (pamiętaniu) danego zdarzenia lub być punktem odniesienia dla podejmowanych decyzji prawnych.

Przebieg spotkania

Podane poniżej teksty przeanalizuj pod kątem postawionych im pytań. Do każdej grupy tekstów odnieś zasady zaproponowane przez J.L. Ska.

1. Potrójne opowiadanie o siostrze/żonie: Rdz 12,10-20; 20,1-18; 26,1-11

Jak przedstawia się wspólny trzem narracjom schemat opowiadania? Na ile można mówić o trzech różnych wydarzeniach, a na ile o jednym, opowiedzianym trzykrotnie?

Jakie cele stawia sobie narrator w każdym z tych trzech opowiadań?

2. Podwójne opowiadanie o Meriba: Wj 17,1-7; Lb 20,1-13

Jak przedstawia się wspólny schemat narracyjny w tych dwóch tekstach?

Jakie przesłanki przemawiają za uznaniem tych narracji za relacje o dwóch różnych zdarzeniach?

Jeśli przyjąć, że mamy do czynienia z tym samym wydarzeniem, jakie cele przyświecały narratorowi w modyfikacji swego opowiadania?

3. Prawo o pożyczce: Wj 22,24; Kpł 25,35-36; Pwt 23,20-21

W jakim punkcie te trzy sformułowania prawne są zgodne? Jakie obowiązki spoczywają na pożyczającym?

Które sformułowanie wydaje się być najstarsze i dlaczego? W jakiej kolejności mogły powstawać te przepisy i oddziaływać na siebie?

(...)

opr. mg/mg