Giovanni Battista Montini (Papież Paweł VI)

Giovanni Battista Montini, drugie dziecko Giorgia i Giuditty Alghisi, urodził się 26 września 1897 r. w Concesio, małej miejscowości w prowincji Brescii. Wychowywał się w rodzinie katolickiej, bardzo zaangażowanej w sferze politycznej i społecznej; w latach 1903- -1915 uczęszczał do szkoły podstawowej, gimnazjum i częściowo liceum w Collegio Cesare Arici, prowadzonym w Brescii przez jezuitów, a dokończył kształcenie stopnia średniego w tamtejszym liceum państwowym w 1916 r.

Jesienią tego samego roku wstąpił do seminarium w Brescii, a cztery lata później, 29 maja 1920 r. otrzymał w katedrze święcenia kapłańskie z rąk bpa Giacinta Gaggii. Po lecie przeprowadził się do Rzymu, gdzie studiował filozofię na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim oraz literaturę i języki na uniwersytecie państwowym; w 1922 r. ukończył prawo kanoniczne, a w 1924 r. — prawo cywilne. W tym czasie, w wyniku spotkania z substytutem w Sekretariacie Stanu Giuseppe Pizzardem w październiku 1921 r., został skierowany do służby dyplomatycznej i przez parę miesięcy w 1923 r. pracował jako sekretarz w nuncjaturze apostolskiej w Warszawie.

24 października 1924 r. rozpoczął pracę w Sekretariacie Stanu, a rok później został w nim mianowany minutantem. W tym okresie intensywnie uczestniczył w działalności katolickiej młodzieży uniwersyteckiej, zrzeszonej w FUCI, której był krajowym asystentem kościelnym od 1925 r. do 1933 r. Na początku 1930 r. Sekretarzem Stanu został mianowany kard. Eugenio Pacelli, którego stopniowo stał się jednym z najbliższych współpracowników, a w 1937 r. powierzono mu funkcję substytuta w Sekretariacie Stanu. Urząd ten sprawował również wtedy, kiedy następcą Pacellego — który został wybrany na papieża w 1939 r., i przybrał imię Pius XII — został kard. Luigi Maglione, zmarły w 1944 r. Osiem lat później, w 1952r., został prosekretarzem do spraw ogólnych w Sekretariacie Stanu.

To on przygotował zarys niezwykle bolesnego, jednak daremnego apelu o pokój, który papież Pacelli wygłosił przez radio 24 sierpnia 1939 r., tuż przed konfliktem światowym: «Nic nie jest stracone, gdy panuje pokój! Wszystko można stracić przez wojnę».

1 listopada 1954 r. nieoczekiwanie został mianowany arcybiskupem Mediolanu, gdzie odbył ingres 6 stycznia 1955 r. Kierując Kościołem mediolańskim, zaangażował się głęboko w sferę duszpasterską, szczególną uwagę poświęcając problemom świata pracy, migracji i peryferiom, gdzie z jego inicjatywy zbudowano ponad sto nowych kościołów. W dniach 5-24 listopada 1957 r. przeprowadził szeroko zakrojoną «Misję dla Mediolanu», podpisując przy tej okazji znamienne «zaproszenie», skierowane do «braci dalekich».

Był pierwszym kardynałem, który otrzymał purpurę z rąk Jana XXIII — 15 grudnia 1958 r.; uczestniczył w Soborze Watykańskim II, na którym otwarcie popierał linię reformatorską. Po śmierci Roncallego został wybrany na papieża, 21 czerwca 1963 r., i przyjął imię Paweł, z wyraźnym odniesieniem do Apostoła ewangelizatora.

W pierwszych posunięciach pontyfikatu na wszelkie sposoby zaznaczał pragnienie kontynuacji pontyfikatu poprzednika,w szczególności poprzez decyzję o wznowieniu Vaticanum II, który ponownie został otwarty 29 września 1963 r. Poprowadził prace soborowe, rozważnie pośrednicząc, popierając i powściągając reformatorską większość, aż do ich zakończenia 8 grudnia 1965 r., które poprzedziło obustronne odwołanie ekskomunik, które w 1054 r. nałożyły na siebie wzajemnie Rzym i Konstantynopol.

W trakcie trwania Soboru odbył także trzy pierwsze z dziewięciu podróży swojego pontyfikatu, w których odwiedził pięć kontynentów (na terenie Włoch złożył dziesięć wizyt): w 1964 r. udał się do Ziemi Świętej, a następnie do Indii, natomiast w 1965 r. do Nowego Jorku, gdzie wygłosił historyczne przemówienie wobec Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych. W tym samym roku rozpoczął dogłębne modyfikowanie struktur centralnego zarządzania Kościołem, tworząc nowe organy — do spraw dialogu z niechrześcijanami i niewierzącymi, ustanawiając Synod Biskupów — który za jego pontyfikatu odbył cztery zgromadzenia zwyczajne i jedno nadzwyczajne w latach 1967-1977 — i przeprowadzając reformę Świętego Oficjum.

Jego pragnienie dialogu w łonie Kościoła, z różnymi wyznaniami i religiami oraz ze światem znalazło istotny wyraz w pierwszej encyklice Ecclesiam suam z 1964 r., po której nastąpiło sześć kolejnych; wśród nich należy wspomnieć Populorum progressio z 1967 r., na temat rozwoju ludów, która miała bardzo szeroki oddźwięk, oraz Humanae vitae z 1968 r., poświęconą kwestii metod kontroli narodzin, która wzbudziła liczne polemiki, także w wielu środowiskach katolickich. Inne znaczące dokumenty tego pontyfikatu to list apostolski Octogesima adveniens z 1971 r., ze względu na pluralizm form zaangażowania politycznego i społecznego katolików, oraz adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi z 1975 r., poświęcona ewangelizacji współczesnego świata.

Podjąwszy niełatwe zadanie wprowadzania w życie i zastosowania wskazań wypracowanych na Soborze, nadał szybsze tempo dialogowi ekumenicznemu dzięki spotkaniom i ważnym inicjatywom. Impuls odnowicielski w zakresie zarządzania Kościołem wyraził się później w reformie Kurii w 1967 r., dworu papieskiego w 1968 r. oraz konklawe w 1970 r. i w 1975 r. Również w dziedzinie liturgii prowadził cierpliwą mediację na rzecz odnowy zalecanej przez Vaticanum II, nie uniknął jednak krytyk ze strony bardziej postępowych środowisk kościelnych i upartego sprzeciwu konserwatystów, wśród których był francuski arcybiskup Marcel Lefebvre, w 1976 r. zawieszony a divinis.

Kreując 144 purpuratów, z których większość nie była Włochami, w ciągu sześciu konsystorzy znacznie zmienił kształt Kolegium Kardynalskiego, uwydatniając jego charakter przedstawicielstwa powszechnego. W czasie swojego pontyfikatu rozwinął ponadto w znacznej mierze działalność dyplomatyczną i politykę międzynarodową Stolicy Apostolskiej, angażując się na wszelkie sposoby na rzecz pokoju — także poprzez ustanowienie specjalnego Światowego Dnia, który od 1968r. jest obchodzony rokrocznie 1 stycznia — i prowadząc nadal dialog z krajami komunistycznymi Europy Środkowej i Wschodniej (tzw. Ostpolitik), zapoczątkowany przez Jana XXIII.

W 1970 r. na mocy bezprecedensowej decyzji ogłosił doktorami Kościoła dwie kobiety, św. Teresę z Avili i św. Katarzynę ze Sieny. A w 1975 r. — po nadzwyczajnym jubileuszu, obchodzonym w 1966 r. z okazji zakończenia Vaticanum II, i Roku Wiary, świętowanym na przełomie 1967 i 1968 r., z okazji 1900-lecia męczeńskiej śmierci świętych Piotra i Pawła — ogłosił i celebrował Rok Święty.

Końcową fazę pontyfikatu naznaczyło w sposób dramatyczny porwanie i zabicie jego przyjaciela Alda Mora, w sprawie którego w kwietniu 1978 r. skierował apel do «ludzi z Czerwonych Brygad», domagając się bezskutecznie jego uwolnienia. 29 czerwca tego samego roku obchodził w Bazylice św. Piotra 15. rocznicę wyboru. Zmarł wieczorem 6 sierpnia w rezydencji w Castel Gandolfo, niemal niespodziewanie, po jednym dniu spędzonym w łóżku. Po uroczystościach pogrzebowych, które odbyły się 12 sierpnia na placu św. Piotra, został pochowany w Bazylice Watykańskiej.

11 maja 1993 r. został wszczęty w diecezji rzymskiej proces kanonizacyjny. 9 maja br. Papież Franciszek upoważnił Kongregację Spraw Kanonizacyjnych do promulgowania dekretu dotyczącego cudu przypisywanego jego wstawiennictwu.

opr. mg/mg