Historia Kościoła w datach - III wiek

Roland Fröhlich

Historia Kościoła w datach.

Wybrane zagadnienia

Wydawnictwo Jedność 2006
ISBN: 83-7442-027-8
Redakcja i informacje dotyczące Kościoła w Polsce — Ryszard Skrzyniarz

Wiek III

Walka o przeżycie

A.      Kościół a społeczeństwo i państwo

Chrześcijanie stają się dostrzegalnymi mieszkańcami każdej rzymskiej metropolii. Już nie chodzi o „zabobony małych ludzi”; również uczeni dzielą się na dwa obozy — za i przeciw — i podejmują utrzymaną na wysokim poziomie dyskusję z wypowiedziami chrześcijan na temat wiary. Równocześnie wydaje się, iż państwo czuje, że jego fundamenty są zagrożone i zaczynają się chwiać tradycyjne w nim zwyczaje. Rozpoczyna się epoka zorganizowanych przez państwo, zagrażających życiu prześladowań. Chrześcijanie zawdzięczają swoje ocalenie szeregowi historycznych „przypadków” oraz własnej gotowości na śmierć, która wspólnie ze świadectwem ich wiary okazuje się w końcu mocniejszym argumentem.

■ 201 r. — Cesarz Septymiusz Sewer wydaje zakaz przechodzenia na religię żydowską. Rok później za czyn karalny uważane było także przyjmowanie chrześcijaństwa.

202 r. (lub 203 r.) — W amfiteatrze w Kartaginie umierają dwie młode matki — św. Felicyta i św. Perpetua. O czasie spędzonym przez nie w więzieniu informuje opis, sporządzony częściowo przez samą św. Perpetuę.

■ 212 r. — Cesarz Karakalla przyznaje wszystkim mieszkańcom cesarstwa obywatelstwo rzymskie. Wojna przeciw Alamanom, Gotom i Partom.

■ 215 r. — Prawnik Ulpianus zestawił edykty poprzednich cesarzy wydane przeciwko chrześcijanom.

■ Ok. 232 r. — Wpływ chrześcijaństwa dociera także na dwór cesarski — Julia Mamea, matka imperatora Sewerusa Aleksandra, zaprasza do Antiochii Orygenesa, aby ten głosił wykłady.

■ Od 242 r. — W Persji, jako „apostoł prawdziwego Boga”, głosi kazania Mani (ur. 216 r. w Babilonii). Według niego dzięki powstrzymywaniu się od wypowiadania nieczystych słów, wykonywania pospolitej pracy i zawarcia małżeństwa oraz przyjmowania nieczystych potraw (wina i mięsa) wierny może uwolnić mieszkające w nim światło. Manicheizm opiera się na nauce o dwóch wiecznych i nie pojednanych światach światła i ciemności (materii). Obecny świat powstał na skutek pomieszania się tych dwóch światów. Celem historii jest uwolnienie światła. Jezus pouczał ludzi na temat ich początku i celu, a Mani jest zapowiedzianym przez Niego Parakletą.

■ Od 244 r. — Plotyn (ur. w Egipcie) nauczał w Rzymie. Wspólnie ze swoim nauczycielem Amoniuszem Sakkasem jest on twórcą neoplatonizmu: mnogość wywodzi się z Pierwszego, z Jedni i urzeczywistnia się w stopniowym oddalaniu się od Jedni poprzez obszary ducha, duszy świata i materii. Zadaniem człowieka (pojedynczej duszy umiejscowionej w duszy świata) jest odwrócenie się od świata zmysłowego i zwrócenie się w kierunku obszaru ducha (nous), aby dzięki niemu powrócić do Jedni.

■ 248 r. — Za rządów cesarza Filipa Araba Rzym obchodzi uroczystości 1000-lecia założenia miasta. Najazdy Karpów i Kwadów na rzymskie obszary nadgraniczne.

■ 249—251 — Cesarz Decjusz przeprowadza wewnętrzną reformę cesarstwa, polegającą na ożywieniu kultu cesarzy i dotyczącą oddawania czci bogom. Edykt wydany przez cesarza zobowiązuje każdego chrześcijanina do złożenia ofiary, po którym wydane mu zostanie stosowne zaświadczenie. Odmówienie składania ofiar przez wielu chrześcijan uruchamia falę straceń, która zostaje zahamowana przez walki obronne przeciwko Gotom i śmierć cesarza.

■ 257 r. — Cesarz Walerian zabrania odprawiania mszy chrześcijańskich oraz odwiedzania katakumb (miejsc pochówków). Duchowni odmawiający złożenia ofiary zostają straceni, a świeccy ukarani konfiskatą mienia, wygnaniem i przymusowymi robotami.

■ 260 r. — Cesarz Galien wydaje Edykt Tolerancyjny, na mocy którego chrześcijanom zwrócone zostaje mienie należące do wspólnot. Następuje 40-letni okres spokojnego życia (z wyjątkami za rządów cesarza Aureliana).

■ Ok. 270 r. — Filozof Porfiriusz z Tyru (ur. ok. 232 r. w Tyrze, w Syrii), uczeń Plotyna, napisał 15 ksiąg Przeciw Chrześcijanom i przeciwstawił ich wierze filozofię religii wywodzącą się z ducha neoplatonizmu.

■ 274 r. — Cesarz Aurelian, propagując oddawanie czci bogu Sol Invictus (niezwyciężonemu słońcu), stara się wprowadzić kult boga obejmujący całe cesarstwo. Aurelian, nazywając się Dominus et Deus (Pan i Bóg), domagał się sprawowania religijnego kultu swojej osoby. Istniejący od czasów cesarza Augusta pryncypat (cesarz jako pierwszy obywatel) zamienia się coraz bardziej w dominat (cesarz jako najwyższy władca państwa).

■ 284—305 — W osobie cesarza Dioklecjana łączą się: wojskowy umysł, talent organizacyjny i osobista skromność. Dioklecjan przeprowadza rozległą reorganizację państwa.

293 r. — Podział cesarstwa na wschodni i zachodni okręg administracyjny. Każdemu z dwóch Augustów (na Wschodzie — Dioklecjan z siedzibą w Nikomedii, a na Zachodzie — Maksymian z siedzibą w Mediolanie) zostaje podporządkowany cezar, który jednocześnie ma być ich następcą: Konstancjusz Chlorus (w Trewirze) i Galeriusz (w Sirmium). Prawo ma pozostać jednolite w całym cesarstwie.

301 r. — W gospodarce narzucone zostają najwyższe ceny, a ponadto ustanowiona zostaje dziedziczność zawodów. Obliczanie podatków (indictio) dotyczy okres 5 lat.

302 r. — Po prześladowaniach sekty manichejczyków (297 r.) Dioklecjan decyduje się na prześladowanie chrześcijan.

B. Życie wewnątrzkościelne

Okresy prześladowań przerywają okresy tolerancji. 200 lat po pierwszych chrztach we wspólnotach utworzyły się stałe struktury. Biskup stanowi najwyższy i niepodważalny autorytet, kler — jego przedłużone ramię, a świeccy są przez nich prowadzeni. Między wszystkimi członkami istnieje głęboka spójność: w obliczu grożącego męczeństwa zanikają wszelkie różnice, a człowiek cofa się do podstaw swojego, wymagającego łaski, człowieczeństwa. Coraz większym problemem stają się „wielcy uczeni”, starający się pojąć Boga i Chrystusa, którym chrześcijańscy dostojnicy kościelni często nie dorównują intelektualnie. Biskupi, kiedy ich argumenty nie mogą już dłużej zagwarantować jedności wiary, odwołują się do wykluczenia ze wspólnoty lub do uchwał synodów.

■ Ok. 215 r. — Tradycja Apostolska (Traditio Apostolica) św. Hipolita (ur. przed 170 r. w Azji Mniejszej lub w Aleksandrii, ok. 189 r. kapłan wspólnoty w Rzymie) po raz pierwszy przedstawia dokładny opis rzymskiego porządku mszalnego. Z powodu tendencji modalistyczych św. Hipolit wdaje się w spór z rzymskimi biskupami, na koniec ze św. Poncjanem. Ostatecznie obydwaj padają ofiarą prześladowań cesarza Maksymina Traka.

■ Ok. 217 r. — Orygenes (ur. ok. 185 r. w Aleksandrii) przewodniczy Aleksandryjskiej Szkoły Katechetów. Za sprawą działalności literackiej (według Euzebiusza obejmującej prawie 2000 tytułów) oraz posiadanego teologicznego wpływu, Orygenes staje się najznakomitszym greckim pisarzem kościelnym, interesującym się głównie Starym Testamentem i komentującym go. Aby wiernie odtworzyć tekst Orygenes w sześciu kolumnach zestawił pięć wydań greckich i tekst hebrajski (tzw. heksapla). Uczony rozróżnił między dosłownym (somatycznym), moralnym (psychicznym) i alegoryczno-mistycznym (pneumatycznym) sensem tekstu. Stosowany przez niego sposób interpretacji pism oraz sposób myślenia wykazujący tendencje neoplatonistyczne (filozoficznym nauczycielem Orygenesa był Amoniusz Sakkas) przyczyniają się do postrzegania go jako bardzo kontrowersyjnego teologa. Dystansuje się wobec niego biskup Aleksandrii Demetriusz, a później cesarz Justynian nakazuje synodowi poprzedzającemu V Sobór Powszechny potępienie paru zdań z dzieł Orygenesa. Podczas prześladowań chrześcijan za rządów cesarza Decjusza Orygenes umiera na skutek zadanych mu tortur (ok. 253 r.). Już wcześniej, kierując się tekstem z Mt 19,12, Orygenes w swojej radykalnej religijności dokonał samokastracji.

■ Ok. 220 r. — Dzięki Sabelliuszowi (ur. w Libii; między 199 a 217 r. w Rzymie) modalistyczna nauka o Bogu zostaje usystemizowana: jeden Bóg oddziałowuje poprzez trzy istoty: jako Ojciec jest On stworzycielem i prawodawcą, jako Syn — zbawicielem, a jako Duch — łaską i uzdrowieniem.

■ Po 220 r. — Śmierć Tertuliana (ur. 160 r. w Kartaginie). Od 205 r. Tertulian coraz bardziej zbliżał się do rygoryzmu montanistów, uważając ponowne zamążpójście (po śmierci męża) za nierząd i zabraniając chrześcijanom służby wojskowej oraz wykonywania wszelkich zawodów wymagających uczestnictwa w uroczystościach kultowych. Według Tertuliana pełnomocnictwo do odpuszczania grzechów posiadają jedynie ludzie prawdziwie religijni. W 207 r. odszedł od Kościoła.

■ Ok. 230 r. — Podczas mszy świętych wspólnota w Rzymie zaczyna używać języka łacińskiego (zamiast stosowanej dotychczas greki).

■ Ok. 240 r. — Juliusz Afrykańczyk (ur. w Jerozolimie, zm. po 240 r., zaprzyjaźniony z Orygenesem) napisał pierwszą, chrześcijańską kronikę świata: świat istnieje przez siedem tygodni, przy czym każdy tydzień liczy 1000 lat. Świat powstał 6.000 lat temu, a Chrystus urodził się w 5.500 r. Siódmy tydzień to obiecane tysiącletnie królestwo.

■ Ok. 248 r. — Św. Cyprian (ur. między 200 a 210 r.) został biskupem swojego rodzinnego miasta Kartaginy. Poświęcał się głównie staraniom o jedność Kościoła (główne dzieło: De unitate ecclesiae). Kościół reprezentowany jest przez biskupa i tylko ten, kto jest w jedności ze swoim biskupem, jest członkiem Kościoła. Poza tym głosi: „Nikt, kto nie ma Kościoła jako matki nie może mieć Boga jako ojca” (6). Każdy biskup posiada taką samą godność, i takie same uprawnienia jak św. Piotr (4), tak jak Apostołowie, którzy otrzymali taką samą moc jak św. Piotr. W 256 r. debata na temat ważności chrztu udzielanego przez heretyków przekształca się w spór. Św. Cyprian — podobnie jak przed nim Tertulian — wypowiada się za nieważnością takiego chrztu; natomiast św. Stefan, biskup Rzymu, opowiada się za ważnością takiego sakramentu i sprzeciwia się ponownemu chrztowi nawróconego heretyka. Gdy synod w Afryce (256 r.) domaga się ponownego chrztu, Rzym zrywa stosunki z Kartaginą. Jeszcze zanim spór nabrał większych rozmiarów obydwaj dyskutanci zmarli śmiercią męczeńską za rządów cesarza Waleriana — św. papież Stefan w 257 r., a św. Cyprian w 258 r.

■ Ok. 250 r. — Anonimowy pisarz, działający na obszarze Syryii, napisał Didaskalia (Katolickie Didaskalia dwunastu Apostołów Zbawiciela). Tekst ten, zachowany jedynie w licznych tłumaczeniach, nie istniejący w greckim oryginale, zawierał przepisy dotyczące pokuty i mszy świętej oraz wytyczne dotyczące uporządkowanej administracji wspólnoty. Miarodajnym pasterzem wspólnoty jest nie kler, lecz biskup posiadający uprawnienia monarchistyczne.

■ 251 r. — Spór w Rzymie o sprawowanie urzędu biskupa między św. Korneliuszem (kandydatem większości) a Nowacjanem. Konflikt ten posiadał element teologiczny: nowacjanie, którzy dążą do utworzenia Kościoła czystych i świętych, odmawiają złamanym podczas prześladowań (tzw. lapsi lub lapsae) kościelnej rekoncyliacji, i zostają z tego powodu wyłączeni na synodzie rzymskim z Kościoła. Na Wschodzie nowacjanie utrzymują się jeszcze do VII w.

■ Od 270 r. — W pobliżu Morza Czerwonego, na górze Kolzim, mieszka św. Antoni Pustelnik. Jest on pierwszym reprezentantem wspólnoty, która podejmuje walkę z szatanem poniekąd na jego własnej ziemi — na pustyni. Zło ma zostać pokonane poprzez stałe koncentrowanie się na Bogu, kontrolę nad ciałem, oraz ciągłe ćwiczenie wstrzemięźliwości (asceza). Wkrótce (od 306 r.) do św. Antoniego dołączyli inni pustelnicy. W ten sposób powstały pierwsze mnisze wspólnoty. Św. Antoni osiągnął biblijny wiek 105 lat (zm. 356 r.). Św. Atanazy, który osobiście znał św. Antoniego, pozostawił imponującą biografię świętego (Vita sancti Antonii).

opr. mg/mg