Najpokorniejszy z ludzi

W Piśmie Świętym bez trudu znajdziemy bohaterów dotkniętych pokusą ucieczki. Na pewnym etapie życia dopadła ona proroka Eliasza. Pan Bóg zlecił mu, podobnie jak każdemu prorokowi, trudne zadanie. Eliasz działał w czasach króla Achaba, który wziął sobie za żonę Fenicjankę Izebel i przejął od niej kult Baala. W Izraelu był to czas wielkiego odstępstwa od Boga. Achab wraz z królową wymordowali wszystkich proroków Boga Jedynego. Ocalał tylko nastolatek Eliasz, często ratujący się po prostu ucieczką. I właśnie ten młodzieniec sprowadza na Izrael trzyletnią suszę, a następnie dokonuje widowiskowego mordu proroków Baala. Kiedy jego misja jest już wypełniona, królowa Izebel wydaje na niego wyrok śmierci. Po raz kolejny Eliasz musi ratować się ucieczką do sąsiedniej Judei, na pustynię. Tam dopadają go zniechęcenie, zmęczenie, brak poczucia sensu. Wszak całe jego życie to nieustanna ucieczka, walka z wiatrakami. Zaczyna więc modlić się o śmierć: „Wielki już czas, o Panie! Odbierz mi życie, bo nie jestem lepszy od moich przodków” (1 Krl 19,4). Odpowiedź Pana Boga jest wysoce niepatetyczna: „Wstań, jedz, bo przed tobą długa droga” (1 Krl 19,7). Często Pan Bóg musi po prostu ostudzić rozgorączkowanego człowieka.

Mojżesz natomiast nigdy nie chciał uciec przed swoją misją. Był wyjątkowo wytrwały. Owszem, wymawiał się przez pewien czas od przyjęcia zadania, ale kiedy je podjął, to już do końca, na całego. Dlatego nasze spotkanie z Mojżeszem rozpoczniemy nie od początku jego historii, czyli nie od opisu jego narodzin, ocalenia, powołania, lecz od pewnego szczególnego tekstu z dwunastego rozdziału Księgi Liczb. Znajduje się tam zdanie, które potraktujemy jako klucz do postaci Mojżesza.

Dwunasty rozdział Księgi Liczb nosi tytuł „Chaserot”. Jest to miejsce na pustyni, gdzie doszło do szczególnego zdarzenia. Oto przeciwko Mojżeszowi wystąpili najbliżsi, czyli jego brat i siostra, Aaron i Miriam. Wprawdzie Mojżesz był przyzwyczajony do krytyki i szemrania, ale nie spodziewał się, że wystąpią przeciw niemu najbliżsi, nie tylko krewni, ale i współpracownicy. Co było przyczyną buntu? Tekst odsłania nam zarówno pretekst, jak i motyw główny, bardziej ukryty. Pretekstem jest żona Mojżesza: „Miriam i Aaron mówili źle przeciw Mojżeszowi z powodu Kuszytki, którą wziął za żonę” (Lb 12,1). Wypominają mu ciemnoskórą Etiopkę. Czy słusznie? Niezupełnie. Zakaz zawierania małżeństw z innymi narodami pojawi się, ale dopiero w Ziemi Obiecanej. Sam Mojżesz da przepis Izraelitom: „Gdy Pan, Bóg twój, wprowadzi cię do ziemi, do której idziesz, aby ją posiąść, usunie liczne narody przed tobą (...). Nie będziesz z nimi zawierał małżeństw” (Pwt 7,1—3). Tak więc Aaron i Miriam dopuszczają się pewnej manipulacji. Ich sprzeciw ma wątłe podstawy i od razu widzimy, że jest to tylko pretekst. Ale sama ta sytuacja odsłania ważną prawdę. Rodzeństwo Mojżesza przywołuje konkretny fakt z jego życia jako argument przeciw niemu. Ktoś wcześniej czy później może dobrać się także do naszej biografii. I to najczęściej ten, kto nas dobrze zna, jak rodzeństwo znało Mojżesza. Powiedzmy szczerze, każdy z nas ma w swoim życiorysie jakiś słaby punkt, jakiś moment, którego się być może wstydzi. Najprostszy atak na człowieka wiedzie przez jego biografię. Musi się liczyć z tym zwłaszcza ten, kto sprawuje władzę, ma większą odpowiedzialność. Na pewno znajdzie się ktoś, kto zrobi wszystko, by wykazać, jak bardzo się na to stanowisko nie nadaje. Jeśli znamy kogoś takiego, kto grzebie w naszej biografii, wyszukując pretekstów do krytyki, to najprawdopodobniej chciałby być na naszym miejscu. Dlatego atakuje przez życiorys. Nie należy się temu dziwić. Prawdę tę przekazał Jezus swoim uczniom: „Nie ma bowiem nic zakrytego, co by nie miało być wyjawione, ani nic tajemnego, o czym by się nie miano dowiedzieć” (Mt 10,26). Co robić? Jeśli dźwigasz zadanie, odpowiedzialność, władzę — nie pielęgnuj tematów tabu w swojej biografii. Nie łudź się, że ktoś czegoś nie wie albo się nie dowie. Lepiej żyj z podniesioną przyłbicą. I, co najważniejsze, zaakceptuj swoją drogę życiową, z wszystkimi jej szczegółami.

Prawdziwą przyczyną wystąpienia Aarona i Miriam przeciw Mojżeszowi jest jednak zazdrość. I to zazdrość o Boga. Pytają: „Czyż Pan mówił z samym tylko Mojżeszem? Czy nie mówił również z nami?” (Lb 12,2). Najwyraźniej ta szczególna więź Mojżesza z Bogiem postrzegana jest jako źródło korzyści. Mojżesz ma uprzywilejowaną pozycję na mocy decyzji samego Boga. Ale gdzie przywilej, tam i zazdrość. Pragnienie równości, egalitaryzmu jest stare jak ludzkość. Mojżesz doświadcza zatem zazdrości, szemrania, krytyki i zdrady najbliższych.

Jak wytrwać w podjętym działaniu, i to w obliczu trudności? Gdzie tkwi ta tajemnicza siła Mojżesza, która nie pozwoliła mu uciec? Tekst przynosi nam prostą i konkretną odpowiedź: „Mojżesz zaś był człowiekiem bardzo skromnym, najskromniejszym ze wszystkich ludzi, jacy żyli na ziemi” (Lb 12,3). Zdanie zaskakujące. Niby ogólna charakterystyka Mojżesza, ale podana w bardzo konkretnym momencie — zdrady najbliższych. I tu mamy odpowiedź. To jest to kluczowe zdanie, o którym wspomnieliśmy wyżej.

Polski przekład nie jest dokładny. Sama skromność to za mało. Święty Hieronim w Wulgacie użył łacińskiego terminu mitissimus, stopnia najwyższego przymiotnika mitis. Możemy ten ostatni przetłumaczyć jako „łagodny”, „ciepły”, „spokojny”, „dojrzały”, „miękki”, „tolerancyjny”, „pokojowy”, „właściwy”. Bardzo ładna charakterystyka psychologiczna Mojżesza. Jest on na tyle dojrzały, że zachowuje spokój i łagodność wobec swoich przeciwników, zna właściwą miarę dla ludzkich występków, potrafi mimo doświadczeń pozostać kimś ciepłym. Jeszcze więcej światła rzuca język hebrajski. W oryginalnej Torze pojawia się termin ‘anaw, który najczęściej tłumaczony jest jako „pokorny”, ale też „ubogi”. Nasuwa się od razu liczba mnoga anawim z Kazania na górze: „Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem do nich należy królestwo niebieskie” (Mt 5,3). Anawim to w wizji proroków starotestamentalnych biedni, ubodzy, wyzuci ze wszystkiego, uciśnieni. Ale, co ważne, wszystko mający u Boga, przyjmujący postawę dziecięcego zaufania do Niego. Jaki zatem był Mojżesz? Był najpokorniejszym z ludzi, był dzieckiem Boga, całkowicie opierającym się na Jedynym. I w tym tkwi jego siła. Jak długo wykonujesz swoje zadanie z pokorą i w całkowitym zawierzeniu Bogu, tak długo nic nie jest w stanie ci zagrozić. Przegrać możesz tylko ze sobą, kiedy zaczniesz uważać siebie i swoją misję za coś ważnego, co zależy tylko od ciebie. Wtedy przegrasz jak Piotr kroczący po jeziorze, kiedy odwrócił wzrok od Jezusa i zaczął tonąć.

Wspomnijmy jeszcze krótko, jaki jest ciąg dalszy tej historii z Chaserot. Dla naszych rozważań najważniejsze jest to, że Mojżesz w obliczu zdrady najbliższych nie musiał podejmować właściwie żadnych działań. Nie dochodzi, nie chce sądzić, mścić się. Kara przychodzi, ale od Boga. On postanawia pomścić Mojżesza. Najpierw Bóg przyznaje się do Mojżesza i do wyjątkowej, wręcz intymnej relacji z nim. A następnie, rozpalony gniewem, zsyła na Miriam karę trądu. Wówczas Aaron opamiętuje się, prosi Mojżesza o łaskę i wstawiennictwo u Boga. Wie, że tylko Mojżesz może ich ocalić. Co więc robi Mojżesz? Jakby nigdy nic zaczyna modlić się za swoją siostrę. Po siedmiu dniach trąd ustępuje.

Kim jest Mojżesz? Najpokorniejszym z ludzi. A kim jest Bóg objawiający się w Chaserot? Najlepiej określa Go hebrajski termin go'el. Najbliższy krewny, obrońca, mściciel krwi. Go'el miał w Izraelu wiele zadań. Jako najbliższy krewny miał prawo wzbudzić potomka swemu zmarłemu krewnemu, a także obowiązek wykupić krewnego, gdyby ten stał się niewolnikiem, był wreszcie zobowiązany do zemsty rodowej za zabicie swojego krewnego. Go'el to obrońca, wybawiciel, ratunek. Na nim można oprzeć całe swoje życie. Bóg stał się dla Mojżesza Go'el — najbliższym krewnym. Bliższym niż rodzeństwo Aaron i Miriam. Siłą Mojżesza jest przede wszystkim pokora. To ona pozwala mu podejmować odpowiedzialność mimo przeszkód, w całkowitym zaufaniu Bogu.

opr. ab/ab