Opis sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej

Informacje pochodzą z serwisu internetowego Miasta i Gminy Kalwaria Zebrzydowska

Założenie klasztoru

   
(zdjęcia czarno-białe pochodzą sprzed II Wojny Światowej, zdjęcie kolorowe to aktualny widok)

O założeniu Kalwarii Zebrzydowskiej krążą legendy, ale nie należy w nie wierzyć. Powstała ona dzięki magnackiemu kaprysowi i klimatowi tamtych czasów, który objawiał się wzmożoną religijnością, zwłaszcza wśród wyznawców katolicyzmu. Niektórzy historycy widzą w tym postępy kontrreformacji, ale wydaje się, że byłoby to nadmierne uproszczenie. W każdym razie pod koniec XVI w. tu, gdzie jest teraz Kalwaria, rósł las i pasły się krowy. Nie było ani Kalwarii, ani wsi Bugaj, a tereny te należały do Mikołaja Zebrzydowskiego (1533-1620), marszałka wielkiego koronnego, wojewody krakowskiego i starosty lanckorońskiego. U podnóża Góry Lanckorońskiej, na której się wznosił jego zamek, postanowił założyć drogę krzyżową-ogród, w którym mógłby się oddawać modlitwie i pokucie. Teren był rozległy, cała droga krzyżowa miała długość kilku kilometrów i miała przypominać ukształtowanie terenu Jerozolimy. Projektantem dróżek i całego założenia był sławny matematyk i profesor Akademii Krakowskiej Jan Brożek (1585-1652), zaś kaplice projektował złotnik niderlandzki Paweł Baudarth, o którym żyjący sto lat później Andrzej Komoniecki napisał: A nad mularzami był magistrem Paulus Baudarth, Belga, który rzadko był trzeźwy, ale zawsze pijany; a ten klasztor, kościół i kaplice tak porządnie wystawił, któremu się dziwowano i z panem fundatorem jakoby jednej myśli był.

Najpierw na terenie dróżek wzniesiono krzyże, później stopniowo zaczęto na ich miejscu wznosić kaplice. Dziś całe założenie składa się z 42 kaplic i kościołów. Najstarsza była kaplica, którą później przebudowano na Kościół Ukrzyżowania - zaczęto ją budować w 1600 r. Później przyszła kolej na dalsze budowle, m.in. kaplice Heroda, Piłata, Grób Pana Jezusa (wzorowany na Grobie w Jerozolimie), Wieczernik, Domek Matki Boskiej i in. W 1603 r. OO Bernardyni, zaproszeni tu przez Zebrzydowskiego, rozpoczęli budowę klasztoru na stoku góry Żar, którego wschodni szczyt zaczęto nazywać Kalwarią. Obok klasztoru lokowano miasteczko Nowy Zebrzydów, późniejszą Kalwarię Zebrzydowską.

Początkowo klasztor był niewielki. Prezbiterium dzisiejszej bazyliki to dawny kościół klasztorny. Obok wzniesiono czworobok budynków klasztornych, a całość otoczono murami obronnymi, na rogach których wzniesiono bastiony. Dwa bastiony ocalały do dziś - znajdują się w nich kaplice Matki Boskiej Bolesnej i Św. Anny. Klasztor został rozbudowany dzięki synowi Mikołaja Zebrzydowskiego, Janowi (1583-1641), który kontynuował dzieło ojca. Zbudowano kolejne kaplice (m.in. wtedy ukończono budowę Grobku Matki Bożej w Brodach) i dobudowano drugie skrzydło klasztoru. Trzecim fundatorem klasztoru był Michał Zebrzydowski (1613-1667), syn Jana.

Właśnie tego okresu sięgają początki kultu Matki Boskiej Kalwaryjskiej. W 1641 r. w dworze w pobliskiej Kopytówce zaobserwowano krwawe łzy na obrazie Matki Boskiej. Sprawę zbadała komisja przysłana przez biskupa krakowskiego, Jakuba Zadzika, obraz przeniesiono do klasztoru w Kalwarii. W 1662 oficjalnie zatwierdzono kult obrazu, za którego sprawą od wielu lat działy się w klasztorze cuda. Ok. 1667 r. wzniesiono Kaplicę Cudownego Obrazu. Obok stanęły kaplice Niepokalanego Poczęcia oraz św. Antoniego. Na Michale Zebrzydowskim wygasł ród, ale klasztor nadal miał szczęście do opiekunów i dobrodziejów. Dziedziczka Kalwarii, Magdalena z Konopackich Czartoryska (zm. 1694), dzięki której rozbudowano kościół klasztorny, dobudowując w 1702 r. obecną nawę główną. Niedługo później wzniesiono zabudowania gospodarcze, gdzie dziś wznosi się Dom Pielgrzyma. Na początku XVIII w. Czartoryscy wznieśli też dla siebie barokowy pałac, który stał do ok. 1830 r. - pozostały z niego tylko oficyny i brama wjazdowa, na jego miejscu stoi teraz Wyższe Seminarium Duchowne.

Z roku na rok Kalwaria stawała się coraz sławniejsza. Obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej stał się sławny dopiero w XIX w., gdyż początkowo do Kalwarii ściągano z powodu drogi krzyżowej i wielkich procesji odbywających się tu przed Wielkanocą i z okazji Zaśnięcia NMP. Do Kalwarii ściągali pielgrzymi nie tylko z Rzeczypospolitej, ale i z krajów sąsiednich: z Węgier, Czech i Śląska. W 1887 odbyła się koronacja Cudownego Obrazu. W 1979 r. w czasie pierwszej pielgrzymki do Polski Kalwarię odwiedził Jan Paweł II. Dziś sanktuarium kalwaryjskie jest największym po Częstochowie miejscem pielgrzymkowym w Polsce.

Co warto zobaczyć w bazylice i w klasztorze

Kompleks budynków klasztornych został wzniesiony w stylu barokowym i jest jednolity stylowo, aczkolwiek budowano go na przestrzeni 150 lat. Jadnonawowy kościół pw. Matki Boskiej Anielskiej posiada wyposażenie barokowe, przeważnie z I poł. XVIII w. Na uwagę zasługuje późnobarokowy ołtarz główny ze srebrną figurą Matki Boskiej Anielskiej przywieziony z Rzymu na początku XVII w. z tyłu, za ołtarzem, w dawnym prezbiterium, stoją piękne późnorenesansowe stalle, ozdobione płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny z życia Matki Boskiej, oraz pulpit na brewiarz. Z połowy XVII w. pochodzi bogato dekorowana ambona. Organy zostały zbudowane przez Euzebiusza Pasierbickiego w 1706 r. W tym samym czasie ustawiono też w nawie ołtarze bocznej. W ołtarzu kaplicy św. Antoniego znajduje się obraz przedstawiający tego świętego pędzla znanego malarza bernardyńskiego Franciszka Lekszyckiego (zm. 1668), którego obrazy można też oglądać w Kościele Ukrzyżowania. Polichromie w kościele wykonał na pocz. XX w. Włodzimierz Tetmajer. W krużgankach klasztornych zawieszono portrety fundatorów klasztoru, wykonane w I poł. XVIII w., a także inne obrazy. Ciekawe malowidło z 1747 r. wisi w korytarzyku prowadzącym od Placu Rajskiego do krużganków, a przedstawia ono Taniec Śmierci. Na wiszącym obok obrazie z tego samego czasu późnobarokowy malarz przedstawił Sąd Ostateczny. Wyposażenie zakrystii, znajdującej się przy krużgankach, powstało w XVIII w., m.in. lawetarz z czarnego marmuru. W krużgankach za prezbiterium kościoła umieszczono siedemnastowieczną płaskorzeźbę przedstawiającą Chrystusa w Ogrojcu, która niegdyś była zapewne częścią drogi krzyżowej. Barokowe ołtarze znajdują się też w kaplicach umieszczonych w dawnych bastionach. W bogatej bibliotece klasztorne przechowywane są liczne starodruki, m.in. 18 inkunabułów polskich.

Jakub Niedźwiedź

Więcej o Sanktuarium Matki Bożej Kalwaryjskiej

A oto kilka zdjęć z Kalwarii Zebrzydowskiej sprzed 2 wojny światowej:

Podziękowania dla:
Jacka Stankiewicza za zdjęcia
Leszka Jurki za zdjęcia
Iwony Niedźwiedz za zdjęcia
oraz Jakuba Niedźwiedzia za treść tego odnośnika.

opr. JU/PO