Duch Święty w Nowym Testamencie

1. Objawienie Ducha Świętego jako osoby odrębnej od Ojca i od Syna pozostaje w cieniu w Starym Testamencie, lecz staje się jasne i wyraźne w Nowym.

Co prawda pisma neotestamentalne nie zawierają systematycznego wykładu nauki o Duchu Świętym. Jednakże liczne dane, które znajdujemy w pismach Łukasza, Pawła i Jana, pozwalają nam odnaleźć wspólne punkty tych trzech wielkich źródeł objawienia neotestamentalnego w tym, co dotyczy Ducha Świętego.

2. Pneumatologia ewangelisty Łukasza jest w porównaniu z pozostałymi dwoma synoptykami o wiele bardziej rozwinięta.

W swojej Ewangelii pragnie on wykazać, że tylko Jezus posiada w pełni Ducha Świętego. Oczywiście, działanie Ducha przejawia się również w Elżbiecie, Zachariaszu, Janie Chrzcicielu, a zwłaszcza w samej Maryi, jednakże tylko Jezus podczas całej swojej ziemskiej egzystencji posiada w pełni Ducha Bożego. Począł się za sprawą Ducha Świętego (por. Łk 1, 35). Jan Chrzciciel powie o Nim: «Ja was chrzczę wodą; lecz idzie mocniejszy ode mnie (...). On chrzcić was będzie Duchem Świętym i ogniem» (Łk 3, 16).

Zanim Jezus zacznie chrzcić Duchem Świętym i ogniem, sam zostaje ochrzczony w Jordanie, kiedy «Duch Święty zstąpił na Niego, w postaci cielesnej niby gołębica» (Łk 3, 22). Łukasz podkreśla, że Jezus udaje się na pustynię nie tylko prowadzony «w Duchu Świętym», ale «pełen Ducha Świętego» (Łk 4, 1) i odnosi tam zwycięstwo nad kusicielem. Rozpoczyna On swą misję «w mocy Ducha» (Łk 4, 14). W synagodze nazaretańskiej, inaugurując swą misję oficjalnie, Jezus odnosi do siebie proroctwo z Księgi Izajasza (por. 61, 1-2): «Duch Pański spoczywa na Mnie, ponieważ Mnie namaścił i posłał Mnie, abym ubogim niósł dobrą nowinę» (Łk 4, 18). W ten sposób cała działalność ewangelizacyjna Jezusa zostaje poddana działaniu Ducha.

Ten sam Duch będzie wspierał misję ewangelizacyjną Kościoła, zgodnie z obietnicą złożoną uczniom przez Zmartwychwstałego: «Oto Ja ześlę na was obietnicę mojego Ojca. Wy zaś pozostańcie w mieście, aż będziecie przyobleczeni mocą z wysoka» (Łk 24, 49). Według Dziejów Apostolskich owa obietnica spełnia się w dniu Pięćdziesiątnicy: «I wszyscy zostali napełnieni Duchem Świętym, i zaczęli mówić obcymi językami, tak jak im Duch pozwalał mówić» (Dz 2, 4). Urzeczywistnia się w ten sposób proroctwo Joela: «W ostatnich dniach - mówi Bóg - wyleję Ducha mojego na wszelkie ciało, i będą prorokowali synowie wasi i córki wasze» (Dz 2, 17). Łukasz widzi w apostołach przedstawicieli Ludu Bożego czasów ostatecznych i słusznie podkreśla, że tenże prorocki Duch ogarnia cały Lud Boży.

3. Św. Paweł ukazuje natomiast odnowicielski i eschatologiczny aspekt dzieła Ducha, postrzeganego jako źródło nowego i wiecznego życia, przekazywanego Kościołowi przez Jezusa.

Czytamy w Pierwszym Liście do Koryntian, że Chrystus, nowy Adam, na mocy zmartwychwstania stał się «duchem ożywiającym» (15, 45) - czyli został przemieniony przez życiodajną moc Ducha Bożego i sam stał się początkiem nowego życia dla wierzących. Chrystus udziela tego życia właśnie przez wylanie Ducha Świętego.

Od tego momentu życie wierzących nie jest już życiem niewolników, ale życiem synów, ponieważ w ich sercach zamieszkał Duch Syna i mogą wołać: «Abba, Ojcze!» (por. Ga 4, 5-7; Rz 8, 14-16). Jest to życie «w Chrystusie», czyli należące wyłącznie do Niego i włączające w Kościół: «Wszyscyśmy bowiem w jednym Duchu zostali ochrzczeni, [aby stanowić] jedno Ciało» (1 Kor 12, 13). Duch Święty wzbudza wiarę (por. 1 Kor 12, 3), rozlewa w sercach miłość (por. Rz 5, 5) i przewodzi modlitwie chrześcijan (por. Rz 8, 26).

Jako początek nowego istnienia, Duch Święty wyznacza również nowy sposób działania człowieka wierzącego: «Mając życie od Ducha, do Ducha się też stosujmy» (Ga 5, 25). To nowe życie przeciwstawia się życiu «według ciała», którego pragnienia zasmucają Boga i zamykają człowieka w dusznym więzieniu własnego ja wpatrzonego w samego siebie (por. Rz 8, 5-9). Otwierając się natomiast na miłość ofiarowaną przez Ducha Świętego, chrześcijanin może cieszyć się owocami Ducha: miłością, radością, pokojem, cierpliwością, uprzejmością, dobrocią, wiernością (por. Ga 5, 16-24).

Jednakże według Pawła wszystko to, co obecnie posiadamy, jest jedynie «zadatkiem» lub pierwocinami Ducha (Rz 8, 23; por. 2 Kor 5, 5). W momencie ostatecznego zmartwychwstania Duch Święty dopełni swego dzieła, doprowadzając do pełnego «uduchowienia» ciał ludzi wierzących (por. 1 Kor 15, 43-44) i niejako włączając w zbawienie cały wszechświat (por. Rz 8, 20-22).

4. W perspektywie Janowej Duch Święty jest przede wszystkim Duchem prawdy, Pocieszycielem.

Jezus zapowiada dar Ducha, kiedy kończy swe ziemskie dzieło: «Gdy jednak przyjdzie Pocieszyciel, którego Ja wam poślę od Ojca, Duch Prawdy, który od Ojca pochodzi, On będzie świadczył o Mnie. Ale wy też świadczycie, bo jesteście ze Mną od początku» (J 15, 26-27). Aby zdefiniować dokładniej rolę Ducha Świętego, Jezus dodaje: «doprowadzi was do całej prawdy. Bo nie będzie mówił od siebie, ale powie wszystko, cokolwiek usłyszy, i oznajmi wam rzeczy przyszłe. On Mnie otoczy chwałą, ponieważ z mojego weźmie i wam objawi» (J 16, 13-14). Duch Święty nie wniesie więc nowego objawienia, ale poprowadzi wiernych do przyjęcia i lepszego zgłębienia prawdy objawionej przez Jezusa.

W jakim sensie Duch prawdy zwany jest Pocieszycielem? Mając przed oczyma Janową perspektywę, według której kontynuacją procesu Jezusa jest prześladowanie uczniów z powodu Jego imienia, Pocieszycielem jest ten, który broni sprawy Jezusa, przekonując świat «o grzechu, o sprawiedliwości i o sądzie» (J 16, 8). Podstawowym grzechem, do którego uznania doprowadzi Pocieszyciel, jest nieuwierzenie Chrystusowi. Sprawiedliwość, o której mówi, jest sprawiedliwością, którą Ojciec oddał ukrzyżowanemu Synowi, uwielbiając Go przez zmartwychwstanie i wniebowstąpienie. W tym kontekście sąd polega na ukazaniu winy tych, którzy opanowani przez Szatana, księcia tego świata (por. J 16, 11), odrzucili Chrystusa (por. Dominum et Vivificantem, 27). Duch Święty jest więc dzięki swej wewnętrznej obecności obrońcą i orędownikiem sprawy Chrystusa, Tym, który kieruje umysły i serca uczniów ku pełnemu przylgnięciu do Jezusowej «prawdy».

Do Polaków uczestniczących w audiencji generalnej:

Czterdziestego dnia po zmartwychwstaniu Pan Jezus wstąpił do nieba. Jutro jest czterdziesty dzień od zmartwychwstania Pana Jezusa. Jutro jest Wniebowstąpienie Pańskie - uroczystość wielka.

Po tym wniebowstąpieniu rozpoczyna się nowenna do Ducha Świętego. Rzec można, że jest to nowenna ustanowiona przez samego Pana Jezusa. Nakazał bowiem apostołom, ażeby wróciwszy do wieczernika, trwali na modlitwie z Maryją, oczekując przyjścia Pocieszyciela - Parakleta.

Dzisiejsza katecheza była o Duchu Świętym jako Pocieszycielu. Na ten temat napisałem też encyklikę Dominum et Vivificantem.

Wiem, że w Kościele polskim ta nowenna do Ducha Świętego jest bardzo pilnie przestrzegana. Pamiętam, że zawsze tak było, od mojej młodości.

Życzę, ażeby Duch Święty zstąpił na wszystkie wspólnoty tego Kościoła: parafie, dekanaty, diecezje, ażeby wszystkich umocnił i zjednoczył i w ten sposób przygotował na Wielki Jubileusz Roku 2000. Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus!