Ku nowej zjednoczonej Europie

16 i 17 maja odbywał się w Warszawie III Szczyt Rady Europy. W obradach uczestniczyli przedstawiciele 46 państw członków tej organizacji oraz delegacje 5 państw obserwatorów. W pierwszym dniu obrad głos zabrał przewodniczący delegacji Stolicy Apostolskiej abp Giovanni Lajolo, watykański sekretarz ds. relacji z państwami. «Mam zaszczyt przekazać wszystkim tu obecnym — powiedział — serdeczne pozdrowienia nowego Papieża Benedykta XVI, który poprzez wybór tego imienia pragnął także przypomnieć wielkiego twórcę europejskiej cywilizacji». W swym przemówieniu abp Giovanni Lajolo wspomniał również o wkładzie Jana Pawła II w budowanie jedności Europy oraz odniósł się do głównych tematów szczytu, jakimi były demokracja w Europie, wyzwania stojące przed kontynentem i jego zjednoczenie.

I. Jedność Europy i wartości europejskie

1. Mam zaszczyt przekazać wszystkim tu obecnym serdeczne pozdrowienia nowego Papieża Benedykta XVI, który poprzez wybór tego imienia pragnął także przypomnieć wielkiego twórcę europejskiej cywilizacji. W minionych latach w swoich licznych wykładach i publikacjach przedstawił on na temat jedności Europy i wartości europejskich wiele komentarzy historycznych i spostrzeżeń doktrynalnych, które pozostają aktualne i zasługują na uwagę.

2. Temat ten, któremu poświęcono właśnie niniejsze posiedzenie, jest w istocie zagadnieniem szczególnie bliskim Stolicy Apostolskiej. Już Pius XII w swym orędziu na Boże Narodzenie 1944 r. przedstawił Europie wizję «prawdziwej demokracji, opartej na wolności i równości» (Acta Apostolicae Sedis 37 [1945] 14), a 9 maja 1945 r. mówił o «nowej Europie (...) mającej za fundament poszanowanie godności ludzkiej, świętej zasady równości pod względem praw wszystkich narodów i wszystkich państw, dużych i małych, słabych i silnych» (tamże, 129-130). Z żywym i rosnącym zainteresowaniem podchodził do tej kwestii Paweł VI. Wszystkim znane jest też stałe, gorliwe i konkretne zaangażowanie Jana Pawła II na rzecz Europy, odpowiadającej swym geograficznym, a jeszcze bardziej historycznym wymiarom. Jest mi szczególnie miło przypomnieć na tej polskiej ziemi jego drogą i wielką postać.

3. Europa będzie mogła cieszyć się miłością swoich obywateli i przyczyniać się do tworzenia pokoju i cywilizacji w świecie tylko wtedy, gdy będzie kultywowała pewne fundamentalne wartości:

a) umacnianie godności człowieka i jego podstawowych praw, wśród których pierwsze miejsce zajmują wolność sumienia i wyznania;

b) dążenie w duchu solidarności do wspólnego dobra;

c) poszanowanie tożsamości narodowych i kulturowych.

Niewątpliwie wartości te są przez wszystkich podzielane, lecz aby stały się czymś konkretnym, a nie pozostały mglistymi ogólnikami, powinny mieć odniesienie do historii Europy, to ona stanowi bowiem o duchowej tożsamości tego kontynentu. Dlatego Stolica Apostolska z zadowoleniem przyjęła fakt, że w projekcie preambuły Deklaracji, w paragrafie 6, zostało wyrażone zobowiązanie envers les valeurs et les principes communs enracinés dans le patrimoine culturel, religieux et humaniste de l'Europe — «względem wspólnych wartości i zasad, zakorzenionych w kulturowym, religijnym i humanistycznym dziedzictwie Europy». Doniosła rola, jaką odegrało chrześcijaństwo w tworzeniu i wzbogacaniu dziedzictwa kulturowego, religijnego i humanistycznego, jest wszystkim dobrze znana i nie może być ignorowana.

II. Wyzwania stojące przed społeczeństwami europejskimi

Europa stoi wobec wyzwań, jakie rodzi jej wewnętrzna dynamika, oraz wyzwań związanych z udziałem w rozwiązywaniu problemów światowych. Nie będzie mogła z powodzeniem stawić czoła jednym, jeżeli w należyty sposób nie upora się z drugimi.

1. W tym, co dotyczy pierwszego rodzaju wyzwań, Rada Europy, będąca gwarantem demokracji, opierającej się na poszanowaniu praw człowieka i państwa prawa, musi zająć stanowisko w kwestii dwóch wymogów:

a) wymóg, aby zasada równości nie utrudniała ochrony uprawnionej różnorodności: sprawiedliwość domaga się bowiem, aby jednakowe relacje były regulowane w jednakowy sposób, a relacje różne w sposób zróżnicowany;

b) wymóg, aby zasada wolności indywidualnej nie została odłączona od swego naturalnego kontekstu, jakim jest całokształt relacji społecznych, a zatem również od zasady odpowiedzialności społecznej: od tej ostatniej, w rzeczywistości, w istotnej mierze zależy jej wartość pozytywna.

Wpływ owego stanowiska na kształtowanie stosunków między państwami, jak i społecznych, rodzinnych i indywidualnych jest oczywisty.

2. Z drugiej strony, bardzo konkretne wyzwania rodzą wielkie problemy światowe odziedziczone po XX stuleciu: zagrożenie nuklearne, tym bardziej niebezpieczne, że obecnie może się ono wymknąć spod wyłącznej odpowiedzialności historycznej wielkich potęg; pojawianie się fundamentalizmów polityczno-religijnych; wielkie zjawiska migracyjne; niebezpieczne sytuacje niestabilności systemu państwowego, także w samej Europie: mam na myśli w szczególności sytuację Bośni i Hercegowiny oraz Kosowa, dwóch regionów potrzebujących trwałego ładu, którego nie można osiągnąć bez zapewnienia skutecznych gwarancji mniejszościom.

3. Stolica Apostolska, jak również cały Kościół katolicki gotowi są wesprzeć, w duchu służby, starania o właściwe podjęcie tych wyzwań. Jest ona przekonana, że orędzie braterstwa, płynące z Ewangelii, prowadzona na szeroką skalę działalność charytatywna organizacji katolickich, zaangażowanie w dialog ekumeniczny oraz międzyreligijny mogą stanowić naturalne dopełnienie zaangażowania w dialog polityczny, międzyreligijny i międzykulturowy, o którym mowa w deklaracji końcowej tego zgromadzenia, a który Stolica Apostolska chętnie popiera.

III. Budowa Europy

Chciałbym poświęcić parę słów także budowie europejskiego domu. Nie zamierzając proponować rozwiązań technicznych, delegacja Stolicy Apostolskiej pragnie przedstawić parę prostych uwag, które mogą stanowić przyczynek do wspólnej refleksji.

1. Lepsza koordynacja działalności organizacji europejskich nie jest podyktowana jedynie wymogami spójności koncepcyjnej i politycznej czy ekonomicznej równowagi, lecz jest pożądana ze względu na twórczą oryginalność wizji Europy. Dobre jej urzeczywistnienie zależy w istocie nie tylko od skutecznego funkcjonowania poszczególnych dużych instytucji, lecz także od ich wyważonej współpracy, która pozwoli obywatelom europejskim postrzegać Europę jako «wspólny dom», służący osobie ludzkiej i społeczeństwu.

2. Szczególnie cenne jest doświadczenie Rady Europy, która zdobyła ogólnie uznawane rozległe kompetencje w dziedzinie prawa, wytycza ona bowiem zarysy tego, co mogłoby stać się projektem społeczeństwa europejskiego. Ponad 190 konwencji Rady Europy, dotyczących oświaty, kultury, mniejszości, uchodźców, migracji, ekologii, środków społecznego przekazu itd. obejmuje znaczącą część dziedzin życia społecznego.

Ponadto, zasięg terytorialny, jaki zyskała Rada Europy, zbliża ją do Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. OBWE wyróżnia jednak, m.in., wymiar transatlantycki, niezbędny do utrzymania pokoju w zglobalizowanym świecie, i mandat w kwestii konfliktów. Spośród trzech dróg wiodących do budowania Europy, zarysowanych w trzech koszykach OBWE — które dotyczą odpowiednio polityki w zakresie bezpieczeństwa, współpracy gospodarczej i w kwestii ochrony środowiska oraz spraw człowieka — oczywiście ta ostatnia stanowić będzie najrozleglejszą dziedzinę współpracy między Radą Europy a OBWE.

3. Co się tyczy Unii Europejskiej, wciąż nowe, konkretne możliwości ściślejszej współpracy między instytucjami rysują się w sektorze prawnym, związanym z prawami człowieka. Wspólne działanie na rzecz umacniania praw człowieka i ochrony prawnej obywateli europejskich — którego wyrazem jest także pragnienie Unii Europejskiej przystąpienia do Konwencji europejskiej na rzecz ochrony praw człowieka i podstawowych wolności — będzie musiało znaleźć stosowny wyraz w propozycjach, oczekiwanych od grupy koordynacyjnej utworzonej w grudniu 2004 r.

4. Na zakończenie pragnę zapewnić, że Stolica Apostolska będzie nadal gotowa służyć współpracą w zakresie realizacji wielkiej wizji Europy.

opr. mg/mg