Kolegium Rzymskie - Papieski Uniwersytet Gregoriański

Instytucja znana dzisiaj jako Papieski Uniwersytet Gregoriański ¹ miała bardzo skromne początki. Zrodziła się ze Szkoły Gramatyki, Humanistyki i Nauki Chrześcijańskiej 22 lutego 1551 r., a pierwszą jej siedzibą był dom położony w pobliżu Kapitelu (u zbiegu ulic Aracoeli i Margana), gdzie zamieszkali profesorzy i studenci należący do wcześniej powstałego zakonu jezuitów (1540 r.). Na szyldzie umieszczonym nad drzwiami szkoły, którą można by porównać do dzisiejszego liceum klasycznego, oprócz jej łacińskiej nazwy widniał także napis Gratis, co oznaczało, że naukę można było tam pobierać za darmo. Na zajęcia uczęszczali zarówno studenci jezuiccy, jak też inni, tzw. eksterniści.

Darmowe nauczanie w tej szkole, przynajmniej w początkach jej istnienia, było możliwe przede wszystkim dzięki hojności św. Franciszka Borgiasza, księcia Gandii, który po śmierci żony wstąpił do zakonu jezuitów; później został trzecim z kolei przełożonym generalnym. Ze względu na jego znaczny wkład finansowy w rozwój tej uczelni jezuickiej uważa się go również za jej fundatora. W początkowym okresie działalności nazywano ją czasem «kolegium Borgiasza». Wkrótce miała ona przyjąć oficjalną nazwę Kolegium Rzymskie (Collegio Romano), a później przekształciła się w Uniwersytet Gregoriański.

Krótki rys historyczny

We wrześniu 1551 r., a więc zaledwie pół roku po otwarciu rzymskiej szkoły jezuickiej, jej siedzibę przeniesiono do innego budynku w pobliżu kościoła pw. św. Stefana del Cacco, między Panteonem a placem Kolegium Rzymskiego (piazza del Collegio Romano). Studia filozoficzne, obejmujące: logikę, metafizykę, etykę, fizykę, matematykę, oraz studia teologiczne zainaugurowano jesienią 1553 r., po uprzednim (1552 r.) uzyskaniu od papieża Juliusza III zezwolenia na takie ich poszerzenie. Był to właściwy początek działalności Kolegium Rzymskiego. W 1556 r., kilka miesięcy przed śmiercią św. Ignacego Loyoli, papież Paweł IV, w motu proprio z 17 stycznia, przyznał Kolegium Rzymskiemu prawo nadawania tytułów doktora filozofii i teologii ².

Dość szybki rozwój uczelni, zarówno pod względem liczby wykładanych przedmiotów, jak też liczby profesorów i napływających z różnych stron świata studentów, skłonił władze zakonu do szukania większych pomieszczeń. W 1557 r. Kolegium Rzymskie zostało przeniesione do innego budynku w pobliżu placu o tej samej nazwie. Jeszcze kilkakrotnie ta młoda jezuicka uczelnia zmieniała swoją siedzibę, aż wreszcie w 1582 r., dzięki szczególnej hojności papieża Grzegorza XIII, pozostała na dłuższy już okres przy wspomnianym placu Kolegium Rzymskiego.

Kamień węgielny pod budowę nowego budynku Kolegium Rzymskiego położono 11 stycznia 1582 r. Z tej okazji wybito medale upamiętniające gregoriańską fundację. Na awersie medalu przedstawiono siedzącego na katedrze papieża Grzegorza XIII, który mówi do grupy jezuitów: ite, operami ni in vinea Domini («idźcie pracować w winnicy Pańskiej"); na rewersie widniał napis: Collegium Societatis lesu, omnium nationum seminarium («Kolegium Towarzystwa Jezusowego, seminarium wszystkich narodów»). Warto dodać, że w październiku tego samego roku tenże papież wprowadził nowy kalendarz, później od jego imienia nazwany gregoriańskim, do którego opracowania przyczynił się w dużej mierze student, a następnie profesor Kolegium Rzymskiego, Christoph Clavius, niemiecki jezuita, matematyk i astronom.

Uroczyste otwarcie nowego Kolegium Rzymskiego odbyło się 28 października 1584 r., w obecności 82-letniego papieża Grzegorza XIII oraz licznych kardynałów. Warto wspomnieć, że podczas tej uroczystości pod adresem papieża wygłoszono dziękczynne mowy w 25 językach, na które papież odpowiedział jednym prostym zdaniem: Soli Deo honor et gloria («jedynie Bogu cześć i chwała») ³.

Kilkadziesiąt lat później na zapleczu starszej części Kolegium Rzymskiego rozpoczęto budowę kościoła pw. św. Ignacego, który miał stać się kościołem «uniwersyteckim». Kamień węgielny położono 2 sierpnia 1626 r., cztery lata po kanonizacji założyciela zakonu jezuitów, inicjatora, inspiratora i również pierwszego fundatora Kolegium Rzymskiego ⁴. Sam kościół został ufundowany przez kard. Ludovico Ludovisiego, zafascynowanego postacią św. Ignacego Loyoli. W 1650 r. kościół został oddany do użytku wiernych, ale nadal prowadzono w nim jeszcze prace malarskie. Warto wspomnieć o innym ważnym dla Kolegium Rzymskiego wydarzeniu z owego okresu. Otóż w styczniu 1656 r. — a więc prawie 100 lat po śmierci św. Ignacego — uczelnię odwiedziła była królowa szwedzka, Krystyna, która w 1654 r. abdykowała, a w 1655 r. w Innsbrucku została oficjalnie przyjęta do Kościoła katolickiego ⁵.

Kasata zakonu i jego przywrócenie

Po kasacie zakonu jezuitów w 1773 r. na mocy brewe Dominus ac Redemptor papieża Klemensa XIV kierownictwo Kolegium Rzymskiego przeszło w ręce księży diecezjalnych, a dokładniej powierzono je trzem kardynałom: Marco Antonio Colonnie, Andrei Corsiniemu, Fran-cesco Saverio Zeladzie ⁶. Przez prawie 50 lat Kolegium Rzymskie nie należało do zakonu jezuitów. Dokument znoszący zakon nie zabraniał jezuitom nadal uczyć w Kolegium (przynajmniej niektórym), lecz tylko pozbawił ich możliwości kierowania tą uczelnią.

Na mocy brewe papieża Leona XII Cum multa in Urbe z 17 maja 1824 r., a więc 10 lat po przywróceniu zakonu jezuitów przez papieża Piusa VII (1814 r.) ⁷, Kolegium Rzymskie ponownie wróciło w ręce tegoż zakonu.

Po kilkudziesięciu latach wznowionej działalności naukowej i kulturalnej Kolegium Rzymskie musiało stawić czoło nowym przeciwnościom. Coraz większe nasilanie się w całej Europie tendencji oświeceniowych i antykościelnych doprowadziło do zniesienia Państwa Kościelnego (1870 r.), a w rezultacie do upaństwowienia niektórych instytucji kościelnych. Taki los spotkał także Kolegium Rzymskie, które odebrano jezuitom w r. 1873 ⁸. Wraz z budynkiem Kolegium władze państwowe skonfiskowały wspaniałą bibliotekę, laboratorium naukowe oraz muzeum im Kirchera ⁹.

Wydziały filozofii i teologii Kolegium Rzymskiego przeniesiono wówczas do pobliskiego pałacu Bor-romeo przy via del Seminario. (Dzisiaj jest to Kolegium im. św. Roberta Bellarmina, w którym mieszkają studenci jezuiccy zdobywający stopnie naukowe na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim i na innych uczelniach kościelnych Wiecznego Miasta.) Wtedy też uczelnię zaczęto powszechnie nazywać Uniwersytetem Gregoriańskim. Dla uczczenia pamięci papieża Grzegorza XIII, największego dobroczyńcy Kolegium Rzymskiego, papież Pius IX zarządził reskryptem z 4 grudnia 1873 r., że oficjalna nazwa tej uczelni będzie brzmiała Papieski Uniwersytet Gregoriański Kolegium Rzymskiego albo po prostu Papieski Uniwersytet Gregoriański. Trzy lata później powstał na tym Uniwersytecie Wydział Prawa Kanonicznego (1876 r.), a w 1928 r. utworzono tzw. Consortium Gregorianum, które oprócz Uniwersytetu Gregoriańskiego obejmuje Papieski Instytut Biblijny (Pontificium Institutum Biblicum), ufundowany w 1912 r., oraz Papieski Instytut Studiów Wschodnich (Pontificium Institutum Orientale), powołany do życia w 1917 r.

Siedziba Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego

Wzrost liczby studentów, z trudem mogących się pomieścić w pałacu Borromeo (Bellarrnino), zmusił władze zakonne do rozwiązania tego problemu. Dzięki usilnym staraniom ówczesnego przełożonego generalnego jezuitów o. Włodzimierza Ledóchowskiego kamień węgielny pod nową siedzibę Uniwersytetu położono 27 grudnia 1924 r. przy piazza Pi-lotta, ok. 200 m od słynnej fontanny di Trevi. Otwarcie nowej siedziby, połączone z uroczystą inauguracją roku akademickiego, odbyło się 6 listopada 1930 r. Dwa lata później Uniwersytet wzbogacił się o dwa nowe wydziały: Historii Kościoła i Misjologii.

Po II wojnie światowej w ramach dalszego rozwoju Uniwersytetu powstały jeszcze inne jednostki akademickie: Wydział Nauk Społecznych (1955 r.), Instytut Duchowości (1958 r.), zrodzony z katedry teologii ascetycznej i mistycznej, oraz Instytut Psychologii (1971 r.). W 1966 r. powstał Instytut Nauk Religijnych (przede wszystkim dla osób świeckich), którego zasadniczym celem jest pogłębianie ogólnej formacji w zakresie tzw. dyscyplin kościelnych. Później powołano do życia jeszcze: Centrum Badań nad Kulturami i Religiami, Interdyscyplinarne Centrum Środków Społecznego Przekazu, Wyższe Studium Kościelnych Dóbr Kultury oraz Interdyscyplinarny Ośrodek Formatorów w Seminariach.

Jaki jest obecny stan tej liczącej ponad cztery wieki uczelni? Wprawdzie statystyki nie są w stanie ukazać jej pełnego obrazu, mogą jednak dać o niej pewne wyobrażenie. Ograniczę się do kilku danych. Większość studiujących na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim to seminarzyści i księża. Ale jest też wśród studentów wiele sióstr zakonnych i osób świeckich na wszystkich kierunkach. Ogółem studiuje tu ponad 3 tyś. studentów ze 130 krajów świata; są nawet studenci z najbardziej odległych wysp na Oceanie Spokojnym (np. Samoa). Najwięcej osób studiuje na Wydziale Teologii ¹³⁰⁰. Krajem najliczniej reprezentowanym są oczywiście Włochy (ok. 800), zarówno jeżeli chodzi o seminarzystów i księży, jak też ludzi świeckich. Niemała jest liczba Polaków studiujących na tej uczelni: w roku akademickim 2001/2002 — 105 studentów (w tym 30 sióstr zakonnych i 15 osób świeckich); jesteśmy więc na 7 miejscu pod względem liczby studiujących.

Nawiązując jeszcze raz do historii, warto przypomnieć, że absolwentami Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego było 16 papieży (ostatni Jan Paweł l), 20 świętych (wśród nich św. Maksymilian Kolbe), 40 błogosławionych oraz bardzo wielu kardynałów.

Wśród prawie 400 profesorów i asystentów (tych ostatnich jest niewielu) jest ok. 150 jezuitów, 130 księży diecezjalnych i zakonnych, 9 sióstr zakonnych i ok. 110 osób świeckich. Wykładowcami są również Polacy: oprócz 6 stałych profesorów (z jezuickiej wspólnoty Uniwersytetu i Kurii Generalnej) jest także kilku innych, którzy przyjeżdżają z Polski lub pracują w Rzymie. Warto w tym miejscu przypomnieć, że obecny Wielki Kanclerz Uniwersytetu, kard. Zenon Grocholewski, prefekt Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego, do niedawna także był jednym z wykładowców Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego.

Z myślą o przyszłości

Religioni ac bonis artibus — oto dewiza, która nieustannie towarzyszyła Kolegium Rzymskiemu od momentu jego «gregoriańskiej» fundacji. Charakterystyką tej "kościelnej, papieskiej" uczelni była i jest nadal troska o to, żeby formacja przybywających tu ze wszystkich stron świata studentów nie ograniczała się do wiedzy czerpanej z bogactwa przeszłości, lecz aby przygotowywała umysły i serca do ciągłego i odważnego poszukiwania prawdy — w świetle Boskiej Prawdy, w duchu wierności Chrystusowi i nauce Jego Kościoła, zgodnie z zasadą "twórczej wierności" ¹⁰. To, co Uniwersytet pragnie przede wszystkim ofiarować, to nie same umiejętności i wiedza, lecz raczej mądrość ¹¹, która zdobytą wiedzę potrafi zintegrować i umiejętnie «wykorzystać» dla dobra i pożytku ludzi.

Wyzwania dzisiejszego świata są wielorakie i niejednokrotnie bardzo trudne. Papieski Uniwersytet Gregoriański nie może i nie chce ich ignorować, nie tylko w imię swej "uniwersalności", ale także — i może przede wszystkim — w imię wierności, nieraz trudnej i wymagającej, Chrystusowi i Jego Kościołowi, w którego służbie stara się realizować powierzone mu zadania.

Różnorakie zadania i wyzwania, jakie stoją przed Papieskim Uniwersytetem Gregoriańskim w naszych czasach, można by streścić w słowach, które Papież Jan Paweł II skierował do całej akademickiej wspólnoty tegoż Uniwersytetu 6 kwietnia 2001 r., z okazji 450. rocznicy powstania Kolegium Rzymskiego. Zachęcając do wierności charyzmatowi św. Ignacego Loyoli i odważnej odnowy tej «czcigodnej lnstytucji», Ojciec Święty powiedział m.in.: «W obliczu wyzwań współczesnego społeczeństwa (...) Jest to sposobność, by potwierdzić jej całkowitą wierność ignacjańskiej wizji i odważnie podjąć dzieło odnowy, ażeby pamięć o przeszłości nie polegała jedynie na rozważaniu dotychczasowych osiągnięć, ale stała się zadaniem na dzień dzisiejszy i proroctwem na przyszłość" ¹². Oznacza to, że w nowych warunkach kulturowych naszych czasów zarówno wykładowcy, jak i studenci powinni «kształtować w sobie niewzruszoną równowagę wewnętrzną, niezmąconą jasność umysłu i ducha oraz głęboką pokorę serca»; tak uzbrojeni, «w pierwszej linii» frontu, zgodnie «z charyzmatem służby Kościołowi powszechnemu", będą mogli «zająć się w perspektywie duszpasterskiej zagadnieniem jedności chrześcijan, dialogiem międzyreligijnym i badaniem współczesnego ateizmu» ¹³.

Na koniec warto przypomnieć jeszcze słowa kard. Zenona Grocholewskiego z homilii, którą wygłosił podczas Mszy św. z okazji patronalnego święta Uniwersytetu, 11 maja 2001 r. Nawiązując do niektórych współczesnych problemów, jak np. kryzys wiary i destruktywna sekularyzacja, kardynał powiedział: «Nasz Uniwersytet powołany jest do tego, aby odważnie stawił czoło tym problemom w celu uzdrowienia sytuacji w świetle prawdziwej mądrości i miał także odwagę iść pod prąd, gdy chodzi o sprawę Bożą, odnowienie Kościoła i zbawienie dusz» ¹⁴.

Ks. Adam Wolanin SJ
Profesor Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego

opr. mg/mg