Szkody górnicze – kto może uzyskać odszkodowanie i jak zgłosić roszczenie?

Choć górnictwo odgrywa istotną rolę w rozwoju polskiej gospodarki, to każdy zakład górniczy ponosi odpowiedzialność za skutki swojej działalności. Odszkodowanie za szkody górnicze nie jest przywilejem, lecz prawem przysługującym każdemu, kto poniósł szkodę w wyniku działalności przedsiębiorstwa górniczego.

Czym są szkody górnicze?

W polskim prawie nie istnieje ustawowa definicja pojęcia „szkody górnicze”. Termin ten wypracowało orzecznictwo sądowe i doktryna – zgodnie z nim chodzi o wszelkie uszkodzenia nieruchomości (budynków, gruntów lub infrastruktury) spowodowane działalnością zakładu górniczego, czyli skutkami eksploatacji podziemnej. Kiedy pod ziemią powstają pustki po wydobytym surowcu albo pojawiają się wstrząsy wynikające z bieżącej eksploatacji, to grunt zaczyna się przemieszczać i stopniowo osiadać powodując pęknięcia, deformacje i odkształcenia na powierzchni.

Szkody górnicze to nie tylko uszkodzenia konstrukcyjne nieruchomości. Mogą obejmować również zmiany w stosunkach wodnych – podnoszenie się poziomu wód gruntowych, zalewanie piwnic i pól uprawnych po zakończeniu odwodnienia kopalni, a także osuszanie terenów prowadzące do degradacji gleby. W takich przypadkach poszkodowanymi są często rolnicy, którzy tracą możliwość użytkowania swoich gruntów.

Odpowiedzialność przedsiębiorcy prowadzącego ruch zakładu górniczego obejmuje również działania zapobiegawcze przy nowych budynkach. W takich sytuacjach wykonuje się tzw. kosztorys różnicowy, który porównuje koszt budowy w zwykłych warunkach z kosztami budowy na terenie górniczym, gdzie konieczne są specjalne rozwiązania konstrukcyjne – wzmocnione fundamenty, dylatacje, elastyczne stropy czy dodatkowe izolacje. Różnica pomiędzy tymi kosztami stanowi wysokość roszczenia wobec przedsiębiorcy prowadzącego zakład górniczy. Dzięki temu właściciel lub inwestor nie powinien ponosić dodatkowych wydatków związanych z koniecznością zabezpieczenia nowego obiektu przed skutkami eksploatacji.

Odpowiedzialność przedsiębiorcy ma charakter obiektywny – poszkodowany nie musi wykazywać jego winy, a jedynie związek przyczynowy między działalnością spowodowaną ruchem zakładu górniczego a szkodą.

Kto może ubiegać się o odszkodowanie?

Roszczenie o naprawienie szkód górniczych przysługuje każdemu, kto poniósł szkodę w wyniku działalności zakładu górniczego. Mogą o nie występować właściciele nieruchomości objętych szkodami, czyli osoby fizyczne, przedsiębiorcy, wspólnoty mieszkaniowe, samorządy, a także parafie czy instytucje kościelne Szkody górnicze mogą obejmować również kościoły i budynki parafialne.  Znane są również przypadki powstania zapadlisk na cmentarzach, które powodowały uszkodzenia nagrobków. Przedsiębiorcy prowadzący działalność górniczą mają obowiązek pokryć koszty naprawienia szkód, niezależnie od charakteru nieruchomości, jeśli powstały w wyniku działalności zakładu górniczego.

Warto pamiętać, że przedsiębiorcy prowadzący działalność górniczą tworzą rezerwy finansowe przeznaczone na naprawę szkód górniczych, co potwierdzają publikowane przez nich raporty giełdowe. Jeśli natomiast przedsiębiorstwo górnicze zostało zlikwidowane, to odpowiedzialność za naprawienie szkody przechodzi na Skarb Państwa. Dzięki temu nawet po zakończeniu działalności wydobywczej poszkodowani mogą dochodzić swoich roszczeń z tytułu szkód górniczych.

Jak rozpoznać szkody górnicze?

Nie każda rysa na ścianie oznacza od razu, że powstała ona w wyniku działalności zakładów górniczych, ale w rejonach górniczych warto zachować czujność. O szkodach górniczych mogą świadczyć odczuwalne wstrząsy, pęknięcia murów i stropów, pochylenie budynku, zapadanie się gruntu, rozchodzące się spoiny w ogrodzeniach, a także trudności z otwieraniem drzwi i okien.

Ważne jest również to, że zazwyczaj szkody nie obejmują tylko jednej nieruchomości, lecz większy obszar – warto zapytać sąsiadów czy zauważyli jakieś niepokojące uszkodzenia. Każde z takich zjawisk należy udokumentować – wykonać zdjęcia, spisać datę i opisać uszkodzenia, a następnie jak najszybciej złożyć wniosek o naprawienie szkody do przedsiębiorstwa górniczego. Szybka reakcja ułatwia powiązanie szkody z działalnością wydobywczą i może skrócić całe postępowanie.

Jak zgłosić roszczenie?

Wniosek o naprawienie szkody składa się u przedsiębiorcy prowadzącego działalność górniczą w danym rejonie – najlepiej pisemnie. Powinien on zawierać dane właściciela, dokładny adres nieruchomości oraz opis uszkodzeń. Wskazane jest również załączenie zdjęć dokumentujących szkodę. Po przyjęciu zgłoszenia przedsiębiorca powinien przeprowadzić oględziny i sporządzić protokół, którego kopię właściciel powinien otrzymać i zachować – to kluczowy dokument w dalszym postępowaniu.

Należy też pamiętać o potwierdzeniu złożenia wniosku – w formie pieczęci, podpisu lub potwierdzenia nadania listu poleconego. Brak potwierdzenia może później utrudnić udowodnienie terminu zgłoszenia szkody. Nie należy też przeprowadzać napraw przed oględzinami, ponieważ może to uniemożliwić lub utrudnić ustalenie rzeczywistego zakresu szkód górniczych.

Jak wygląda postępowanie i terminy przedawnienia?

Przedsiębiorca może zaproponować naprawę szkody lub wypłatę odszkodowania. Jeśli poszkodowany nie zgadza się z propozycją ugodową, to ma prawo skierować sprawę do sądu. W postępowaniu cywilnym sąd powołuje biegłych – z zakresu budownictwa, geologii, sejsmologii czy szacowania nieruchomości – którzy określają przyczynę zniszczeń i ustalają rzeczywisty koszt ich naprawy. Ich opinia jest zwykle decydująca dla ustalenia wysokości odszkodowania.

Roszczenia z tytułu szkód górniczych przedawniają się co do zasady po pięciu latach od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie. W przypadku szkód postępujących, które narastają w czasie, albo zaprzestania przez przedsiębiorcę eksploatacji, moment ten bywa sporny – dlatego nie warto zwlekać ze zgłoszeniem. Warto też wiedzieć, że samo wysłanie wniosku do przedsiębiorcy nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia.

Jakich błędów unikać?

Do najczęstszych błędów należy zbyt późne zgłoszenie szkody, brak dokumentacji fotograficznej, brak kopii wniosku, a także podpisywanie ugód bez konsultacji z prawnikiem. Wiele osób popełnia też błąd wykonując naprawy na własną rękę zanim przedsiębiorca górniczy przeprowadzi oględziny nieruchomości. Takie działania utrudniają później ustalenie rzeczywistego zakresu szkody. Każdy dokument – zdjęcie, protokół, rachunek czy kosztorys – może mieć znaczenie przy ustalaniu wysokości odszkodowania.

Jak podkreśla adwokat Barbara Krajewska z kancelarii Krajewska i Wspólnicy Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych spółka komandytowa, która reprezentuje wielu właścicieli nieruchomości na terenach górniczych:

„Najczęściej spotykam się z sytuacją, w której właściciele nieruchomości zgłaszają się dopiero po kilku latach, gdy szkody są rozległe, a część dowodów została utracona. Wtedy o wiele trudniej wykazać związek z działalnością kopalni. Zgłoszenie w odpowiednim czasie i zachowanie pełnej dokumentacji to klucz do skutecznego dochodzenia roszczeń.”

Dlaczego warto działać szybko?

Szkody górnicze to problem, który dotyka całych społeczności w rejonie działalności zakładu górniczego – mieszkańców, przedsiębiorców, rolników, samorządów i parafii. Zniszczone domy, budynki sakralne i drogi wymagają nie tylko napraw, ale także zabezpieczenia przed kolejnymi deformacjami gruntu.

Górnictwo pozostaje ważną gałęzią gospodarki i przez dziesięciolecia było motorem rozwoju wielu regionów Polski. Jednak jeśli eksploatacja podziemna skutkuje szkodami górniczymi, to ich zgłoszenie i dochodzenie odszkodowania jest uprawnieniem właściciela nieruchomości. Warto o tym pamiętać, bo szybka reakcja, rzetelna dokumentacja i konsekwencja w działaniu, to najlepsza ochrona przed stratami, jakie może przynieść działalność górnicza.

Autor artykułu:  Adwokat Barbara Krajewska

Artykuł, który Państwo przeczytali, jest sponsorowany przez Krajewska i Wspólnicy Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych sp. k. z siedzibą w Katowicach. Jednocześnie informujemy, że niniejszy materiał stanowi informowanie o wykonywaniu zawodu radcy prawnego w rozumieniu art. 31 ust. 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego oraz informację handlową w rozumieniu § 23 ust. 2 Kodeksu Etyki Adwokackiej.