Rocznica pierwszego transportu polskich więźniów do KL Auschwitz

14 czerwca obchodzony jest w Polsce jako Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady.

Rzecznik Muzeum Auschwitz Bartosz Bartyzel poinformował PAP, że uroczystości zainauguruje upamiętnienie, które rozpocznie się o godzinie 14:30 na terenie byłego obozu Auschwitz I. Przed blokiem 11 zabrzmi polski hymn narodowy i wygłoszone zostaną przemówienia. Delegacje władz państwowych oraz organizatorów obchodów złożą wieńce i znicze przed Ścianą Straceń na dziedzińcu bloku 11. W tym miejscu Niemcy rozstrzelali wiele tysięcy osób, głównie Polaków.

O godz. 16. uczestnicy złożą kwiaty pod tablicą upamiętniającą deportację pierwszego transportu Polaków, znajdującą się na budynku w pobliżu Muzeum Auschwitz, który obecnie zajmuje Małopolska Uczelnia Państwowa im. rtm. Witolda Pileckiego. To w jego piwnicach umieszczeni zostali 14 czerwca 1940 r. więźniowie. 82 lata temu obóz nie był jeszcze gotowy na ich przyjęcie.

Uroczystości zwieńczy Msza św. w franciszkańskim Centrum św. Maksymiliana w podoświęcimskich Harmężach, którą odprawi biskup bielsko-żywiecki Roman Pindel. W podziemiach świątyni znajduje się ekspozycja „Klisze pamięci. Labirynty” Mariana Kołodzieja, deportowanego do Auschwitz w pierwszym transporcie. Składa się ona m.in. z ponad 200 kompozycji rysunkowych. Artysta przedstawił wizję gehenny obozowej, a jednocześnie uwypuklił heroiczne zwycięstwo św. Maksymiliana Kolbego, który oddał życie za współwięźnia Franciszka Gajowniczka.

Oficjalne obchody poprzedzi zorganizowana w Miejscu Pamięci Auschwitz konferencja naukowa poświęcona losom polskich leśników zaangażowanych w czasie II wojny światowej w działania ruchu oporu i historii pierwszych transportów Polaków do obozu. W programie zaplanowano dyskusję z udziałem członków rodzin ocalałych z obozu. Całość będzie transmitowana w internecie i tłumaczona symultanicznie na język angielski.

W 82. rocznicę pierwszego transportu Polaków do KL Auschwitz katowicki oddział Instytutu Pamięci Narodowej i chorzowski Zespół Szkół Technicznych nr 2 im. Mariana Batki zorganizowały rajd rowerowy.

„Uczniowie chorzowskich szkół ponadpodstawowych dla uczczenia pamięci więźniów pierwszego transportu pokonają trasę ok. 60 km. Wyruszą o godz. 7:45 spod postumentu upamiętniającego podobóz Bismarckhuette. Trasa prowadziła będzie do Miejsca Pamięci Auschwitz. Młodzież weźmie udział w oficjalnych obchodach upamiętniających rocznicę” – poinformowała PAP rzecznik katowickiego oddziału IPN Monika Kobylańska.

14 czerwca 1940 r. do KL Auschwitz z więzienia w Tarnowie dotarł pierwszy transport 728 polskich więźniów politycznych. Wśród deportowanych byli m.in. żołnierze kampanii wrześniowej, którzy usiłowali przedrzeć się na Węgry, członkowie podziemnych organizacji niepodległościowych, gimnazjaliści i studenci.

Spośród więźniów z pierwszego transportu wojnę przeżyło 239. Jako ostatni z nich odszedł Włodzimierz Bujakowski. Zmarł 11 października 2020 r. w Cork w Irlandii. Pozostali zginęli w Auschwitz i innych niemieckich obozach lub ich dalszy los nie jest znany. Ogółem w Auschwitz Niemcy uwięzili ok. 150 tys. Polaków. Połowa z nich tam zginęła, a wielu kolejnych po przeniesieniu do innych obozów.

W pierwszym okresie istnienia obozu więzieni byli głównie Polacy, dla których Niemcy go założyli. W połowie 1942 r. ich liczba zrównała się z Żydami. Od 1943 r. żydowscy więźniowie stanowili już większość. W KL Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 miliona osób, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innej narodowości. Obóz Auschwitz został wyzwolony 27 stycznia 1945 r. przez Armię Czerwoną.

Organizatorami oficjalnych uroczystości oprócz Muzeum Auschwitz są m.in. lokalne samorządy, krakowski oddział IPN, fundacje i stowarzyszenia zajmujące się kultywowaniem pamięci o ofiarach, diecezja bielsko-żywiecka, franciszkanie, oświęcimskie Centrum Żydowskie i Stowarzyszenie Romów. 

Autor: Marek Szafrański

szf/ aszw/ PAP