Panama: amerykańska kolebka chrześcijaństwa czeka na papieża

Mieszkańcy tego kraju mają nadzieję, że papież Franciszek umocni ich ewangelizacyjny zapał, ale też, że przyniesie otuchę i pokój dla pogrążonego w kryzysie regionu Ameryki Centralnej.

Kościół w liczbach

Panama, kraj o powierzchni 75 517 km kw. liczy dziś niespełna 4,1 mln mieszkańców. Blisko 3,63 mln spośród nich to katolicy, należący do jednej z 8 diecezji (struktury Kościoła katolickiego w tym kraju składają się z 6 diecezji, 1 wikariatu apostolskiego i 1 prałatury) i skupieni są wokół 194 parafii i pozostałych 164 centrów duszpasterskich.

W Kościele katolickim posługuje w sumie 15 biskupów (wszyscy zarejestrowali się jako uczestnicy ŚDM), 420 księży (w tym 186 zakonników), 81 diakonów stałych, 450 sióstr zakonnych, ponad 4 tys. świeckich misjonarzy i 1960 świeckich katechistów. Według statystyk, na jednego kapłana przypada tam 8640 wiernych. Zgodnie ze statystykami Komisji KEP ds. Misji, do lokalnego Kościoła przypisanych jest obecnie 3 misjonarzy z Polski – to m.in. werbista ks. Józef Gwóźdź, autor dwóch książek poświęconych Panamie i dedykowanych młodzieży wybierającej się na ŚDM. Od 12 sierpnia 2017 r. nuncjuszem apostolskim w Panamie jest Polak, abp Mirosław Adamczyk.

W Panamie jest obecnie 200 seminarzystów, co oznacza, że na 100 tys. wiernych przypada 5 kleryków. Kościół katolicki prowadzi w tym kraju 90 szkół podstawowych i przedszkoli (do których uczęszcza blisko 13 tys. dzieci) oraz 42 szkoły ponadpodstawowe (ponad 14,3 tys. uczniów). Ponadto w strukturach kościelnych znajduje się m.in. 9 sierocińców i żłobków, 6 ośrodków dla osób starszych i niepełnosprawnych i 4 ambulatoria. 

Z Sevilli doi Panamy – zamorska podróż Matki Bożej

Od Panamy rozpoczęła się ewangelizacja obu Ameryk, a wiara katolicka trafiła na te tereny za sprawą podróżników: Rodriga de Bastidy i Vasco Núñeza de Balboa, którzy w 1501 r. odkryli Przesmyk Panamski, oraz Krzysztofa Kolumba, który przybył na te tereny rok później i 6 stycznia 1502 r. ufundował miasto, które nazwał na cześć Maryi – Santa María de Belén (NMP z Betlejem). W 1510 r. Balboa założył na nowo odkrytych terenach miasto, które nazwał z kolei Santa María la Antigua (Matka Boża Starsza) – gdyż to właśnie Maryi czczonej w tym wezwaniu zawierzył swą wyprawę i jej wizerunek zabrał na pokład statku.

Santa María la Antigua, to bizantyjski fresk przedstawiający Maryję z Dzieciątkiem Jezus na lewym ramieniu, który pierwotnie znajdował się w bocznej kaplicy dawnej katedrze w hiszpańskiej Sewilli. Choć wizerunek Maryi, nad którą aniołowie unoszą koronę, cieszył się szczególną czcią wiernych, sam budynek katedry niszczał. W 1587 r. fresk przeniesiono do nowo wybudowanej katedry i – jako przeniesiony z dawnego miejsca kultu wówczas zyskał określenie Matki Bożej Starszej.

9 września 1513 r. na prośbę króla Hiszpanii i w odpowiedzi na rosnącą liczbę wyznających wiarę chrześcijańską tubylców, papież Leon X podpisał bullę erygującą diecezję na niedawno odkrytych terenach. Jej patronką została Matka Boża Starsza, a diecezja była pierwszą erygowaną na stałym lądzie obu kontynentów amerykańskich. Z kolei 15 sierpnia 1519 r., w uroczystość Wniebowzięcia NMP, ufundowane zostało pierwsze miasto u wybrzeży Pacyfiku – Panama, którego nazwa oznacza dosłownie: mnogość ryb i motyli, i które zawierzono Maryi Wniebowziętej. Kult Maryi szerzył się na tych terenach nieprzerwanie, a 9 września 2000 r. Konferencja Episkopatu Panamy ogłosiła Matkę Bożą Starszą patronką całego kraju.

Wobec dynamicznie wyrażanej pobożności maryjnej, o której Panamczycy mówią, że jest jedną z najważniejszych cech ich duchowości, nie był zaskoczeniem wybór tematu tegorocznych ŚDM „Oto Ja służebnica Pańska, niech Mi się stanie według twego słowa!” (Łk 1,38). Hasło to jest też kulminacją dwuipółletnich rozważań na temat życia i przykładu Matki Bożej, do których zaprosił młodzież Ojciec Święty, wybierając na kolejne lata (2017 i 2018) tematy maryjne zaczerpnięte z hymnu Magnificat. W programie 34. ŚDM znajdzie się wiele wątków maryjnych, a jedno z miejsc, na którym zgromadzą się pielgrzymi podczas głównych wydarzeń ŚDM (we wtorek, czwartek i piątek) nosi nazwę Kampusu Matki Bożej Starszej – Campo Santa Maria la Antigua. Z kolei jedną z pamiątek, jaką młodzi otrzymają w Panamie będą różańce, wykonane przez chrześcijan z Bliskiego Wschodu. 

Kościół ponad granicami

Choć historia państw środkowoamerykańskich różni się od siebie, lokalny Kościół stara się działać wspólnie i w praktyce pokazywać, że wiara ma moc jednoczyć społeczeństwo ponad podziałami i różnicami społecznymi. Jednym z wyrazów tej współpracy, ale też wspólnych potrzeb i celów, było utworzenie w 1942 r. struktury, noszącej obecnie nazwę Sekretariatu Episkopatów Ameryki Centralnej (SEDAC). Zrzesza ona biskupów Panamy, Kostaryki, Hondurasu, Gwatemali, Nikaragui, Belize i Salwadoru.

To właśnie w imieniu tych wszystkich krajów, abp José Domingo Ulloa Mendieta, przewodniczący panamskiego episkopatu i ówczesny przewodniczący SEDAC, zwrócił się do papieża Franciszka z prośbą o organizację ŚDM w Ameryce Centralnej (organizatorem spotkania młodych zawsze jest diecezja, dlatego jako gospodarz wydarzeń podana została archidiecezja Panamy).

Także dalsze przygotowania do spotkania młodych wielokrotnie odwoływały się do owej jedności Kościoła środkowoamerykańskiego. Pierwszym z nich miała być wspólna organizacja Dni w Diecezjach także przez Kostarykę i Nikaraguę. Ta część spotkania poprzedzająca ŚDM od 1997 r. to czas spotkania i wzajemnej ewangelizacji młodych pielgrzymów oraz rodzin w kraju, który jest gospodarzem spotkania. Po raz pierwszy w historii Stolica Apostolska, która koordynuje przygotowania ŚDM zgodziła się na to, by Dni w Diecezjach odbywały się także w sąsiadujących z organizatorem państwach, jednak ze względu na napiętą sytuację polityczną i społeczną, Nikaragua musiała się wycofać z tego zadania.

Także pielgrzymka symboli ŚDM, krzyża i ikony Matki Bożej Salus Populi Romani, która tradycyjnie poprzedza spotkanie młodych odbywała się w krajach Ameryki Środkowej i – po raz pierwszy w historii – także na Kubie.

Wprawdzie Kościół w Panamie nie posiada własnych świętych, jednak na patronów ŚDM wybrano tych, którzy są szczególnie czczeni w całym regionie i mogą być nie tylko inspiracją dla młodych pielgrzymów, ale też drogą do poznania Kościoła w tej części świata. Zostali nimi: św. Jan Paweł II, św. Jan Bosko, św. Róża z Limy, José Sánchez del Río, św. Juan Diego, św. Marcin de Porres, św. Oskar Romero i bł. Maria Romero Meneses. Czworgu z nich zostanie też poświęcony ołtarz w panamskiej katedrze, którą 26 stycznia konsekruje papież Franciszek. Są to: św. Jan Paweł II, św. Róża z Limy, św Marcin de Porres i św. Oskar Romero.

Także wobec eskalacji konfliktów czy wobec innych wydarzeń, rzutujących na życie obywateli poszczególnych krajów, biskupi środkowoamerykańscy okazują solidarność i przypominają światu o jedności Kościoła – tak było np. w ubiegłym roku, kiedy biskupi Kostaryki wezwali wiernych do przyjmowania w parafiach migrantów z Nikaragui uciekających z powodu konfliktu w ich kraju, czy solidarności Kościoła w Panamie z Gwatemalą, po erupcji wulkanu Fuego w czerwcu ubiegłego roku.

Biskupi środkowoamerykańscy przypominają też, że tę część świata łączy wspólna historia męczenników, którzy oddali życie za wiarę.

Św. Jan Paweł II – historyczny gość w Panamie

Jan Paweł II jest jednym z najbardziej popularnych współczesnych świętych w Panamie, a wizyta papieża Franciszka często zapowiadana jest jako kontynuacja błogosławieństwa, jakim dla kraju była jedyna pielgrzymka papieska, która odbyła się 5 marca 1983 r. Choć trwała ona zaledwie dzień i była częścią papieskiej podróży do Portugalii, Kostaryki, Nikaragui, Panamy, Salwadoru, Gwatemali, Hondurasu, Belize i na Haiti (2-10 marca 1983 r.), zapisała się w pamięci mieszkańców jako jedno z najważniejszych wydarzeń XX w.

Szczególnie mocno zapisało się w pamięci Panamczyków spotkanie z campesinos – ubogimi rolnikami, którzy stanowili wówczas blisko połowę mieszkańców kraju. W homilii podczas Liturgii Słowa z ich udziałem, papież Jan Paweł II wypowiedział znamienne słowa: „Nie może przytłaczać was poczucie jakiejkolwiek niższości, gdy chodzi o waszą godność osobistą i rodzaj życia. W tym przekonaniu starajcie się wydźwignąć, świadomi wartości oraz szacunku, na jaki zasługuje zadanie spełniane przez was w duchu służby całemu człowiekowi. Pamiętajcie, że sam Chrystus zechciał doświadczyć fizycznego trudu, pracując własnymi rękami jako prosty rzemieślnik”. Z kolei podczas Mszy św. odprawionej na lotnisku Albrook, Ojciec Święty przypominał o wartości małżeństwa: „Co Bóg złączył, człowiek niech nie rozdziela. Władza świecka nie może, nie powinna rozdzielać tego, co Bóg przypieczętował. Nie powinni, nie mogą tego rozdzielać małżonkowie chrześcijańscy, którzy przed ołtarzem zawarli nieodwołalne przymierze miłości, potwierdzone przez Boga łaską sakramentu. (...) Jedynie prawdziwa miłość może przezwyciężyć rodzące się konflikty pokoleń. W cierpliwości, w poszukiwaniu prawdy mogą się zintegrować te dodatkowe wartości, które wnosi każde pokolenie”.

Dziś w Panamie nie brakuje śladów, przypominających papieską wizytę: w pobliżu lotniska Albrook stoi kaplica i pomnik papieża z panamską rodziną, upamiętniający wizytę, jedna z głównych arterii miasta, którą przejeżdżał Jan Paweł II nosi jego imię, a na terenie uczelni katolickiej USMA jedną z głównych atrakcji dla odwiedzających jest papamobile z 1983 r. Papież jest patronem m.in. kaplic i centrum dla młodzieży z marginesu społecznego. Wraz z symbolami ŚDM po krajach Ameryki Centralnej pielgrzymowały też relikwie św. Jana Pawła II. Jego imieniem nazwano miejsce, w którym pielgrzymi ŚDM zgromadzą się na dwóch najważniejszych spotkaniach z papieżem (sobotnie czuwanie 26 stycznia i Msza św. na zakończenie ŚDM 27 stycznia). Święty ten jest też jednym z czterech patronów, których relikwie spoczną w ołtarzu głównym panamskiej katedry. Na prośbę arcybiskupa Panamy relikwie krwi Ojca Świętego przekazał kard. Stanisław Dziwisz, a przywiózł je z Polski abp Marek Jędraszewski, uczestniczący w ŚDM.

Ekologia, migracje, młodzież – tematy dla Franciszka?

Panamczycy z wielkim oczekiwaniem czekają nie tylko na samą wizytę papieża i tysięcy pielgrzymów, którzy z ok. 160 krajów świata przyjadą do Panamy, ale przede wszystkim na tematy, które poruszy w czasie swojej wizyty. Choć program papieskiej wizyty przypomina, że Franciszek przyjeżdża by być z młodymi i dla młodych (aż 8 spośród 12 wydarzeń, w których weźmie udział w Panamie, to spotkania z młodzieżą), Panamczycy liczą, że papież nawiąże w rozmowie z młodymi do najważniejszych problemów współczesnego świata.

Jednym z wymienianych tematów jest nawrócenie ekologiczne i ochrona stworzenia – kwestie powracające ze szczególną konsekwencją od czasów papieskiej encykliki „Laudato Sii”. Jako że Panama i Karaiby charakteryzują się jednymi z najwyższych na świecie wskaźników bioróżnorodności, a spotkaniu młodych towarzyszą liczne inicjatywy promujące postawy ekologiczne (m.in. 3. międzynarodowy kongres młodych nt. recepcji Laudato Sii, wprowadzenie ekowaluty, pozwalającej wymieniać odpady na darmowe bony, inicjatywy „sprzątania świata”), temat ten jest już bardzo promowany wśród uczestników spotkania młodych, a dopełnieniem byłby papieski komentarz.

Ważnym kontekstem może być też pogłębiający się kryzys w krajach Ameryki Centralnej, który powoduje masowe ruchy migracyjne. Według danych UHNCR za rok 2017 dotyczy on 9,9 mln mieszkańców obu Ameryk (głównie Ameryki Centralnej), z których niemal co 5 osoba, to dziecko lub młody człowiek poniżej 18 roku życia. Dane te nie obejmują aktualnej sytuacji w Nikaragui, gdzie konflikt, przeradzający się w wojnę domową zaostrzył się w ostatnim roku. Panamczycy odwołują się do symboliki Kanału Panamskiego, którego zadaniem jest łączyć oddalone od siebie destynacje i skracać czas podróży, liczą, że papież przypomni o chrześcijańskim powołaniu do budowania jedności i szukania dróg, które łączą, a nie dzielą oddalone od siebie społeczeństwa.

Przede wszystkim jednak Kościół i sami młodzi oczekują na papieskie nawiązanie do zakończonego w 28 października ub. r. Synodu Biskupów poświęconego wierze, młodzieży i rozeznawaniu powołania. Blisko 150 tys. zarejestrowanych uczestników, którzy przyjechali do Panamy z ok. 160 krajów świata, to w dużej mierze młodzi, którzy śledzili przygotowania, przebieg i dyskusje wokół Synodu Biskupów. Sami młodzi mówią, że ŚDM w Panamie to okazja do rozmowy o tym, w jaki sposób refleksje synodalne zostały przekute na praktykę i „sprawdzian”, czy Kościół chciał słuchać młodych ludzi jedynie jednorazowo, z uwagi na to wydarzenie, czy też jest to tendencja, która ma szansę przekuć się na nową jakość duszpasterstwa młodzieży i obecności młodych w Kościele.

Sami Panamczycy pytani o to, czym chcieliby się podzielić z papieżem i przybyszami z całego świata, mówią o zawierzeniu Maryi, które przenika ich wiarę, ale też o dużej odpowiedzialności ludzi świeckich, także młodych, za Kościół katolicki i za ewangelizację, która dla wielu panamskich katolików jest naturalną konsekwencją osobistego przeżywania wiary.

Polacy najliczniejsi z Europy

Polscy pielgrzymi, których przybyło do Panamy ok. 3,5 tys. to najliczniejsza europejska grupa pielgrzymów. Szerokim echem odbił się w lokalnych mediach Rejs Niepodległości, który na pokładzie Daru Młodzieży odbyli młodzi Polacy do Panamy, ale przede wszystkim ślub polskich pielgrzymów z Trzebini, Martyny i Jakuba, podczas Dni w Diecezji Chitré – jednej z czterech, do których udali się polscy pielgrzymi przed przyjazdem na Wydarzenia Centralne w stolicy Panamy.

Dla pielgrzymów z Polski, którym towarzyszy 12 biskupów, m.in. Prymas Polski abp Wojciech Polak, metropolita krakowski abp Marek Jędraszewski i delegat KEP ds. Duszpasterstwa Młodzieży bp Marek Solarczyk, przygotowano 4 miejsca katechez, w których spotkają się z biskupami przez trzy kolejne dni od środy do piątku.

23 stycznia, o 18.00 rozpocznie się Spotkanie Polskie, na które zaproszeni są zarówno uczestnicy ŚDM, jak i Polacy mieszkający w Panamie. Odbędzie się ono na placu przed centrum handlowym Albrook Mall, gdzie w 1983 r. odprawił Mszę św. Jan Paweł II i rozpocznie się Mszą św. pod przewodnictwem Prymasa Polski. Wieczorem odbędzie się koncert, z udziałem polskich artystów, m.in. Olgi Szomańskiej, Maleo, Siewców Lednicy i o. Stana Fortuny.

azr / Panama