Podstawowe instytucje rynku finansowego

Choć każdy z nas w jakimś stopniu jest uczestnikiem tego rynku, nie jest łatwo wyobrazić sobie działanie całości systemu finansowego (którego ogniwem jest rynek finansowy) i zrozumieć, jakie znaczenie mają poszczególne instytucje dla nas, jako konsumentów. Dlatego też warto przyjrzeć się roli poszczególnych jego elementów.

Instytucje centralne

Wybrane instytucje centralne, które tworzą rynek finansowy w sensie szerszym to przede wszystkim:

• Komisja Nadzoru Finansowego
• Narodowy Bank Polski,
• Bankowy Fundusz Gwarancyjny,
• Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych SA,
• Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie,
• Rynek Papierów Wartościowych CeTO/BondSpot (którego głównym akcjonariuszem jest Giełda Papierów Wartościowych),
• Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych,
• Towarowa Giełda Energii.

Z większością tych instytucji przeciętny obywatel nie ma do czynienia na co dzień, co najwyżej czyta o nich w gazetach lub Internecie, a jednak stanowią one istotne elementy stabilnego rynku finansowego. Spróbujmy wyjaśnić ich rolę i znaczenie.

Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym, który funkcjonuje na zasadach odmiennych niż banki komercyjne. Rolą banku centralnego jest: emisja pieniądza, bycie „bankiem banków” oraz centralnym bankiem państwa. Bank centralny tworzy bazę monetarną, zwaną także zasobem pieniądza wielkiej mocy. Nie znaczy to jednak, że jest wyłącznym kreatorem pieniądza, bowiem ten tworzony jest także przez inne banki dzięki udzielanym kredytom. W systemie rezerw cząstkowych banki nie są zobowiązane do posiadania pełnego pokrycia finansowego udzielanych kredytów w przechowywanych depozytach. NBP pełni w stosunku do innych banków funkcje regulacyjne, zapewniając bezpieczeństwo zgromadzonych w nich depozytów (m.in. będąc dla nich tzw. pożyczkodawcą ostatniej szansy), płynność oraz stabilność całego sektora bankowego. W stosunku do państwa natomiast bank centralny prowadzi obsługę bankową budżetu oraz prowadzi rachunki bankowe instytucji państwowych.

Obok banku centralnego, stabilność finansową zapewniają także inne instytucje, przede wszystkim: Komisja Nadzoru Finansowego i Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Zadaniem Komisji Nadzoru Finansowego jest sprawowanie nadzoru nad sektorem bankowym i szeroko pojętym rynkiem finansowym, a także sektorem emerytalnym, ubezpieczeniowym itp. Jej zadaniem jest podniesienie poziomu bezpieczeństwa całego systemu finansowego, poprzez dbanie o przejrzystość, zachowanie standardów i przepisów przez podmioty rynku regulowanego. Zadaniem KNF jest zarówno zapobieganie problemom na rynku finansowym, jak i ich rozwiązywanie. Pamiętać musimy, że Komisja nie ma bezpośredniej władzy nad poszczególnymi podmiotami, a jedynie funkcję kontrolną. Stąd wiele jej działań ma charakter ostrzeżeń, propozycji czy sugestii. Tak jest m.in. w przypadku próby rozwiązania problemu kredytów frankowych. Propozycje składane przez KNF mogą zostać dobrowolnie przyjęte przez banki i ich klientów, ale nie mogą zostać formalnie narzucone. Z punktu widzenia konsumenta bardzo istotna jest lista ostrzeżeń publicznych publikowana przez KNF, na którą trafiają podmioty finansowe, które powinny wzbudzać naszą czujność. Bardzo często są to firmy oferujące pożyczki, pozornie korzystne oferty inwestowania pieniędzy, oddłużanie czy inne usługi finansowe. Lista ta dostępna jest na stronie KNF: https://www.knf.gov.pl/dla_konsumenta/ostrzezenia_publiczne

Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych (KUKE S.A.) jest rzadziej widoczna z punktu widzenia konsumenta, pełni jednak istotną rolę w przypadku przedsiębiorstw, umożliwiając bezpieczną wymianę handlową. Jako jedyny ubezpieczyciel w Polsce oferuje ona ubezpieczenia eksportowe gwarantowane przez Skarb Państwa.

Giełda Papierów Wartościowych pozwala na obrót akcjami i innymi papierami wartościowymi przedsiębiorstw i instytucji, które spełniają wymagania rynku giełdowego. Tego rodzaju obrót istotny jest zarówno z punktu widzenia spółek, umożliwiając im pozyskanie kapitału, jak i inwestorów. Chodzi tu zarówno o inwestorów indywidualnych, czyli nas samych, dając szansę pomnożenia oszczędności, jak i o szereg instytucji finansowych, które inwestują nasze środki, związane m.in. z funduszami emerytalnymi. Handel takimi papierami możliwy jest zarówno za pośrednictwem biur maklerskich, jak i poprzez fundusze inwestycyjne. W tym pierwszym przypadku to my sami decydujemy, w jakie papiery wartościowe będziemy chcieli zainwestować, w drugim – zdajemy się na doświadczenie osób zarządzających danym funduszem. W zależności od naszych oczekiwań i gotowości do podejmowania ryzyka możemy nabywać jednostki funduszy różnego rodzaju (od bezpiecznych – inwestujących głównie w obligacje, do ryzykownych, opartych głównie na inwestycjach w akcje). Natomiast papierami wartościowymi spółek niespełniających ścisłych wymagań można handlować na rynku pozagiełdowym, któremu służy CeTO (Centralna Tabela Ofert), obecnie znana pod nazwą BondSpot S.A. Pamiętać jednak należy, że tego rodzaju obrót wiąże się z większym ryzykiem niż w przypadku spółek giełdowych.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych jest instytucją pomocniczą, umożliwiającą prowadzenie systemu rejestracji papierów wartościowych i systemu rozrachunku transakcji w obrocie instrumentami finansowymi. Towarowa Giełda Energii to z kolei rynek, który umożliwia handel energią elektryczną w sposób przejrzysty, co w końcowym efekcie przekłada się na niższe ceny energii dla użytkownika końcowego. Wszyscy uczestnicy obrotu energii mają jednakowy dostęp do informacji rynkowych, co zmniejsza koszty negocjacji i wpływa korzystnie na elastyczność cen energii.

Usługi finansowe

Wymienione powyżej instytucje zazwyczaj słabo znane są przeciętnym obywatelom, znacznie częściej natomiast spotykamy się z tymi, które świadczą bezpośrednie usługi konsumentom. Mamy tu na myśli banki, kasy oszczędnościowe, fundusze inwestycyjne, powiernicze i emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe, a także różnego rodzaju pośrednicy i doradcy.

Jeśli chodzi o banki, zazwyczaj stykamy się z bankami komercyjnymi, które świadczą szeroki zakres usług finansowych, takich jak: prowadzenie rachunków rozliczeniowych, przyjmowanie depozytów, udzielanie kredytów, wydawanie kart płatniczych czy doradztwo finansowe. Banki stale rozszerzają gamę usług, zajmując się m.in. prowadzeniem biur maklerskich, ubezpieczeniami, wymianą walut, a w ostatnich latach dzięki bankowości internetowej możemy także założyć tzw. profil zaufany, dający dostęp do wielu usług online w administracji publicznej.

Część usług typowych dla banków oferowana jest także przez Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe (SKOK). Ich struktura jest odmienna niż banku: z zasady nie są instytucją komercyjną, a osoby korzystające z ich usług formalnie są członkami spółdzielni. SKOK-i nie są także tym samym, co bank spółdzielczy (zbliżony charakterem działalności do normalnego banku komercyjnego). Podstawową ideą przyświecającą istnieniu SKOK-ów jest potencjalnie niższy koszt pożyczek i kredytów dla ich członków. W praktyce pod wieloma względami konkurują one z bankami komercyjnymi.

Uważny czytelnik zauważy prawdopodobnie, że omawiając instytucje centralne, pominęliśmy Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Zrobiliśmy to celowo, ponieważ jego rola jest niezwykle istotna z punktu widzenia zwyczajnego konsumenta w kontekście banków i SKOK-ów. Wśród wielu instytucji finansowych te ostatnie wyróżniają się bowiem tym, że depozyty złożone w nich objęte są częściową gwarancją BFG. W praktyce oznacza to, że nawet w przypadku upadłości banku lub kasy oszczędnościowej nie utracimy ulokowanych tam środków. Gwarancja dotyczy osób indywidualnych i niektórych klientów instytucjonalnych. Pamiętać jednak należy, że środki chronione są tylko do pewnego limitu (w obecnej chwili wynosi on 100 tys. euro dla każdej instytucji z osobna). Działalność BFG możliwa jest dzięki systemowi składek, które muszą odprowadzać zarówno banki, jak i kasy oszczędnościowe.

Z punktu widzenia kredytobiorców istotną instytucją jest Biuro Informacji Kredytowej (BIK). Jego rolą jest przechowywanie i przekazywanie uprawnionym podmiotom informacji o naszej historii kredytowej. Starając się o kolejny kredyt musimy pamiętać, że kredytodawca sprawdzi zapewne, jakie kredyty i pożyczki braliśmy do tej pory i czy wywiązywaliśmy się z ich spłaty.

Trzeba zauważyć, że rynek usług finansowych bardzo mocno się zmienia. Pojawiają się na nim nowe podmioty, a dawne tracą na znaczeniu lub podlegają konsolidacji. Niektóre z nich także przestają istnieć. W chwili obecnej szczególnie ciekawy jest stosunkowo nowy obszar tzw. fintech (od angielskiego terminu Financial Technology). Jest to sektor, który wykorzystuje nowe technologie i innowacje w obszarze usług finansowych. Obejmuje to zarówno rozwiązania oferowane przez tradycyjne podmioty, jak i rozwiązania konkurencyjne. Obszar ten jest bardzo szeroki i dotyczy zarówno bankowości, ubezpieczeń, zarządzania aktywami, płatności, analityki, jak i zagadnień ściśle związanych z cyberbezpieczeństwem. Jako przykład bezpiecznego rozwiązania oferowanego dzięki współpracy tradycyjnych podmiotów podać można polski system płatności BLIK, coraz chętniej stosowany przez naszych rodaków. Jego autorem jest spółka Polski Standard Płatności, której udziałowcami są duże banki komercyjne. Rozwiązania konkurencyjne mnożą się jak grzyby po deszczu, dotyczyć mogą zarówno płatności (np. PayPal, TransferWise), pożyczek (w tym pożyczek społecznościowych,), wymiany „walut”, jak i technologii opartych na blockchain, takich jak Bitcoin, Dash lub Ethereum. Z punktu widzenia użytkownika takich usług bardzo istotne jest sprawdzenie wiarygodności i bezpieczeństwa oferujących je instytucji. W odróżnieniu od tradycyjnych instytucji z reguły nie zapewniają one zabezpieczenia ani gwarancji, co może prowadzić do utraty powierzonych im środków finansowych.

W ostatnich latach bardzo kontrowersyjnym tematem są „waluty” wirtualne, a zwłaszcza kryptowaluty. Bywają określane mianem „pieniądza przyszłości”, wiele wskazuje jednak, że są jedynie przedmiotem spekulacji, bańką, która pewnego dnia pęknie tak jak wszelkie poprzednie bańki spekulacyjne. Niewątpliwie jednak nie są one obecnie instrumentem finansowym w ścisłym sensie, co oznacza zarówno ich nieuregulowany status prawny (powodujący komplikacje podatkowe), jak i olbrzymie ryzyko z nimi związane.

Maciej Górnicki

Masz pytania lub uwagi do tego tekstu? Przekaż je nam poprzez poniższą ankietę lub przez e-mail.

Czytasz I artykuł z serii "Instytucje i usługi finansowe". Przeczytaj pozostałe