Uspołecznienie dziecka w rodzinie

Rodzina jest dla rozwijających się dzieci środowiskiem naturalnym, w którym spędzają one najwięcej czasu, od którego w dużym stopniu zależy, jakimi ludźmi będą w przyszłości. Jest ona środowiskiem społecznym, które wywiera największy wpływ na uspołecznianie dziecka. Wpływ ten zwiększa silna więź uczuciowa, jaka łączy zazwyczaj dziecko z bliskimi mu osobami, i autorytet, jakim się one cieszą. Właśnie bezpośrednie uczestnictwo w życiu rodziny pozwala wykształcić w dziecku istotne elementy uspołecznienia, czyniące możliwym jego funkcjonowanie w przedszkolu, w szkole i we wszystkich zakresach życia społeczeństwa.

Rodzina socjalizuje dziecko, tzn. wprowadza je do życia społecznego poprzez uczestnictwo w życiu rodzinnym, przez udział w gospodarstwie domowym, w rozwiązywaniu wspólnych problemów życiowych. Proces socjalizacji rodzinnej przebiega następująco: naśladowanie zachowań najbliższego otoczenia; wpajanie dzieciom określonego systemu norm i wartości akceptowanych w rodzinie; kontrola społeczna polegająca na nagradzaniu i karaniu zachowań pożądanych i niepożądanych.

W rodzinie zostają położone podstawy pod cały proces uspołeczniania i wychowania, tutaj rozstrzygają się cechy decydujące o przyszłych zachowaniach człowieka. Dziecko w miarę dorastania rozszerza krąg swoich kontaktów z innymi ludźmi i styka się z różnymi postawami. Wychowanie w rodzinie powinno je wyposażyć w takie właściwości, które nauczą wyboru właściwych postaw. Z domu powinno wynosić zasady, które będą ukierunkowywały jego postępowanie przez całe życie, oraz kryteria ocen siebie, innych ludzi, a także spraw i zdarzeń.

Siła i trwałość wpływu rodziców na dziecko zależą w przeważnej mierze od cech osobowości i charakteru samych rodziców, od ich przygotowania do życia rodzinnego, od wewnętrznej struktury rodziny i od szerszego otoczenia, w którym rodzina żyje. Najważniejszym bowiem warunkiem dobrego rozwoju dziecka jest normalne życie jego rodziny. Jeśli to życie zaczyna z różnych powodów ulegać zaburzeniom i rozkładowi, wychowanie dziecka staje się ciężkim problemem.

Wychowanie i socjalizacja dziecka w rodzinie często są wypaczone poprzez takie zjawiska, jak: alkoholizm, narkomania, bezrobocie, ubóstwo oraz nieporadność życiową rodziców. Dzieci wychowujące się w takiej rodzinie ukrywają i tłumią swoje uczucia, czują się osamotnione, próbują za wszelką cenę poradzić sobie ze swoją bezradnością, częściej zapadają na różne choroby, bo ich odporność jest wyczerpywana przez nieustanny stres. Wiedzą również, że nie mogą polegać na swoim rodzicu, przestają ufać innym ludziom, otaczający świat wydaje się im wrogi i obcy. W rodzinach, w których role dorosłych pełnione są w sposób niekonsekwentny lub niewłaściwy, dzieci nie mają wzorca dla ukształtowania swej własnej tożsamości.

Wiedza przekazywana dziecku przez rodzinę, to wiedza przede wszystkim o współżyciu zbiorowym, o obyczajach, o sposobach zachowania się w sytuacjach życia codziennego, wiedza o moralności, o gospodarstwie domowym, o porządku życia różnych grup społecznych.

Ważnym aspektem uspołeczniania dziecka w rodzinie jest przyswajanie sobie wzorów postaw wobec ludzi. Dziecko w bardzo wczesnym okresie uczy się określać postawy innych ludzi empatią, intuicją, możliwością zrozumienia uczuć. Zaczyna kształtować się we wczesnym dzieciństwie w rodzinie.

Zadaniem rodziny jest również przygotowanie dzieci do pełnienia ról kobiecych i męskich. Dziecko przyswajając sobie sposób reagowania i stosunek do świata swoich rodziców identyfikuje się z jednym z nich. Czynnikiem wyraźnie sprzyjającym identyfikacji jest miłość i akceptacja dziecka. Wszelkie odchylenia w zakresie identyfikacji prowadzą do mniejszych lub większych zaburzeń w procesie socjalizacji dziecka, zwłaszcza w kwestiach dotyczących odgrywania ról płciowych.

Oprócz rodziców, na socjalizację dziecka w rodzinie wpływają także inne osoby żyjące w jej kręgu: rodzeństwo, dziadkowie i krewni. W zakresie kontaktów społecznych między dzieckiem a jego rodzeństwem, istnieją zależności związane z wiekiem, płcią, liczbą rodzeństwa, kolejnością urodzin. Dla socjalizacji ważne są więzi miłości łączące członków rodziny.

Socjalizacja dziecka w rodzinie jest procesem w zasadzie dwutorowym: dziecko kształtuje się pod wpływem rodziców, rodzice zaś, zajmując się dzieckiem pełni oddania i zainteresowania, gromadzą nowe doświadczenia, poznają świat zarówno z perspektywy dziecka, jak i jego rówieśników, bogacą i rozwijają swoją osobowość.

opr. aw/aw