W poszukiwaniu źródeł

Katolicka nauka społeczna zrodziła się ze spotkania orędzia ewangelicznego i jego wymogów etycznych z problemami pojawiającymi się w zastanej rzeczywistości społecznej. Powstała z szukania odpowiedzi na pytanie o miejsce chrześcijańskiego widzenia świata wśród innych, często wrogich systemów i ideologii. Jak budując królestwo Boże, przemieniać słowo w czyn? Co robić, by ziarno Dobrej Nowiny przyniosło owoce sprawiedliwości i miłości w życiu społeczeństw? Jakich szukać argumentów, by przekonać o konieczności przekucia mieczy na lemiesze? Pytania te do dziś nie straciły na aktualności. Zmuszają do poszukiwania źródeł katolickiej nauki społecznej.

Szukając inspiracji, pierwsi chrześcijanie w sposób naturalny zwrócili się przede wszystkim ku Tekstom Objawionym. To właśnie Biblia stanowi pierwsze źródło katolickiej nauki społecznej. Jej istotą jest przypominanie o godności każdego człowieka stworzonego na obraz Boży; o jego powołaniu do zbawienia przez „czynienie sobie ziemi poddaną” — przez budowanie cywilizacji miłości i sprawiedliwości. Już w Starym Testamencie znajdziemy wiele podstawowych, ciągle aktualnych, zasad i obowiązków życia społecznego.

Innym źródłem katolickiej nauki społecznej są, przeprowadzane na kanwie wskazań biblijnych, refleksje Ojców Kościoła i wielkich teologów. Ich rozważania są tak znane i kompleksowe jak dzieła św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu, bądź też fragmentaryczne, jak luźne notatki dominikanów mówiących o prawach człowieka w czasach podboju Ameryki. Wszystkie stanowią jednak zespół wysiłków, by stworzyć wspólnotę wzorową i godną naśladowania w postępowaniu, miłości wzajemnej, w solidarności.

W pierwszej połowie XIX wieku zaczęto bardziej systematycznie uprawiać refleksję nad sprawami społecznymi w świetle moralności chrześcijańskiej. Wśród pionierów katolickiej nauki społecznej są: Emmanuel von Ketteler, biskup Moguncji, Adolf Kolping — założyciel stowarzyszeń czeladniczych czy też Frédéric Le Play — twórca metody naukowej w nauce społecznej.

Podstawową częścią katolickiej nauki społecznej jest jednak nauka głoszona przez Urząd Nauczycielski Kościoła — a więc przez papieży. Przybrała ona głównie kształt encyklik społecznych. Cechą charakterystyczną papieskiego nauczania w kwestiach społecznych jest z jednej strony wskazywanie na zagrożenia dla godności człowieka, które wypływają z błędów organizacji i niesprawiedliwych rozwiązań społecznych, z drugiej — dostrzeganie dróg woli Bożej w dziejach świata, czyli „znaków czasu”. Naprawa stosunków społecznych powinna iść po linii wyznaczonej ludzkości przez te znaki.

Wszystkie wymienione źródła streszczają się do kilku podstawowych zasad, tzw. wartości prymarnych. Są wśród nich: pierwszeństwo człowieka przed rzeczą; pierwszeństwo ducha przed materią; pierwszeństwo prawdy przed koniunkturą i sensacją; pierwszeństwo etyki przed techniką; człowieka przed ideologią; prymat „bardziej być” nad „więcej mieć”; prymat pracy ludzkiej nad kapitałem; prymat ubóstwa nad bogactwem oraz pierwszeństwo miłości przed sprawiedliwością.

Wcielanie w życie społeczne „wartości prymarnych” można uznać za najważniejsze obecnie zadanie w budowaniu „cywilizacji miłości”, a więc porządku społecznego na miarę człowieka i jego możliwości.

opr. mg/mg