Znaki czasu w świetle Objawienia

Katolicka nauka społeczna nie jest — jak sądzą niektórzy — jedynie specyficzną nauką historyczną, a więc w pewnym sensie „martwą”, ograniczającą się do rozważania modnego niegdyś tematu „kwestii robotniczej”; narzędziem obrony praw pracowniczych i walki z ideologią komunistyczną. Jest dziedziną żywą, dynamiczną i niezwykle aktualną, proponującą rozwiązania ciągle nowych kwestii. Na horyzoncie jej zainteresowań pojawiają się problemy związane z globalizacją i etyką aktywności gospodarczej, nowe marginalizacje i zagrożenia, które niesie rozwój nauki i technologii, miejsce kultury w życiu społeczeństwa informatycznego, powiększanie się różnych dysproporcji... Jest niezwykle bliska współczesnemu człowiekowi. Podejmuje bowiem także te tematy, o których czyta się w gazetach i dyskutuje podczas towarzyskich spotkań.

W starożytności chrześcijańskiej, w średniowieczu i aż do XIX wieku problematyka społeczna podejmowana była w ramach teologii i prawa kanonicznego. W rezultacie narastania nowych problemów, związanych głównie z rewolucjami — francuską i przemysłową, w połowie XIX wieku stała się dyscypliną samodzielną.

Mimo iż papież Leon XIII (1810— 1903) nazywał ją „filozofią społeczną” i w jej centrum umieścił rozważania nad sprawiedliwością rozdzielczą, jej charakter teologiczny pozostał nienaruszony w przynajmniej dwóch kontekstach: teologii moralnej oraz pastoralnej. Jako taka, katolicka nauka społeczna podejmuje wraz z innymi naukami teologicznymi próbę zrozumienia tajemnicy człowieka i zadań społeczeństwa w świetle Objawienia. Wnioski, stanowiące owoc jej wysiłków, odgrywają w życiu społecznym doniosłą rolę: przypominają o godności człowieka i jego prawach, wskazują na źródła i przejawy niesprawiedliwości, podają podstawowe zasady i wartości, które stają się kryterium oceny systemów i programów. Słowem — stanowią pozytywną wizję chrześcijańskiej miłości, sprawiedliwości i pokoju.

Choć katolicka nauka społeczna jest dyscypliną teologiczną, to odwołuje się do nauk filozoficznych i społecznych. Za ks. Majką można powiedzieć, że jest to nauka teologiczno-etyczno-społeczna. Jako taka zawiera następujące elementy: treści objawione — dotyczące wizji człowieka i jego powołania, jak również podstawowych relacji do Boga, świata i innych ludzi oraz wspólnot; treści filozoficzne — dotyczące tej samej problematyki, ale rozważanej w świetle rozumu i doświadczenia; z filozoficzną koncepcją człowieka (natury ludzkiej i osoby) oraz społeczeństwa i prawa naturalnego; treści empiryczne — stanowiące wynik badań nauk humanistycznych (np. socjologii, psychologii, pedagogiki), nauk przyrodniczych oraz technicznych; są one ważne o tyle, o ile ich rozwój pozwala na lepsze poznanie znaków czasu; treści historyczne — pozwalające zrozumieć procesy społeczne i gospodarcze danego momentu historycznego i epoki oraz stanowiące podstawę porównań i właściwej oceny instytucji, struktur i procesów społecznych.

Można powiedzieć, że współczesna nauka społeczna Kościoła ma trzy wymiary — teoretyczny, historyczny oraz praktyczny. W kontekście historycznym zaś ewolucja katolickiej nauki społecznej przebiegała od ponadczasowej doktryny społeczno-moralnej po nauczanie o charakterze pastoralnym. Zawsze zaś jest narzędziem ewangelizacji realizowanej poprzez głoszenie niezmiennych zasad w zmiennych okolicznościach życia społecznego.

Nauczanie społeczne Kościoła stanowi kontynuację religijnej i społecznej misji Jezusa. Nie pretenduje jednak do tego, by być nieomylne. Jest raczej „wołaniem proroka” o obecnej kondycji rodzaju ludzkiego, w świetle znaków czasu i Ewangelii. Wypływa z miłości do Chrystusa i jest świadectwem miłości do ludzi.

opr. mg/mg