Strach i lęk

Jerome Kagan

TRZY ZŁUDNE PRZEKONANIA

Przekład: Beata Majczyna

ISBN: 978-83-7318-741-2

wyd.: WAM 2008

Strach i lęk

Wyobraźmy sobie psychologa, który prosi 1000 osób o odpowiedź na 24 pytania dotyczące ich strachu, niepokoju i lęków. Obszarem zainteresowania są takie zagadnienia, jak: pieniądze, pozycja społeczna, przyjaciele, przemoc, wystąpienia publiczne, nieznajomi, choroba, śmierć, koszmarne sny, burze, zwierzęta i przyszłość ich dzieci. Na każde pytanie osoby te zaznaczają odpowiedź „tak” albo „nie”. Ponad 2/3 osób badanych zgłosiło mniej niż trzy obawy, jednak 15% — przyznaje się do dziesięciu lub więcej. Ta grupa 150 osób różni się pod względem wieku, płci kulturowej, klasy społecznej, pochodzenia etnicznego i rzeczywistego poziomu stresu w ich życiu, a także mają oni odmienne zmartwienia. Jedną z tych osób jest niezamężna trzydziestopięcioletnia samotna matka trójki dzieci, będąca w trudnej sytuacji finansowej i mieszkająca w niespokojnej dzielnicy wielkiego miasta. Kolejną osobą jest czterdziestopięciolatek cierpiący na nowotwór żołądka. Jeszcze inna osoba — to pochodząca z zamożnej rodziny dwudziestopięcioletnia kobieta, która właśnie ukończyła studia prawnicze. Warunki życia tych osób radykalnie się różnią, jednak odmienne przyczyny ich zmartwień ulegają zatarciu z chwilą, gdy psycholog zalicza wszystkie trzy osoby do kategorii „lękliwy”.

Niemal połowa dorosłych Amerykanów przyznaje, że doświadczyła w swoim życiu napadu depresji, lęku, nadużywania alkoholu lub substancji psychoaktywnych, przy czym problemy te występują najczęściej wśród — znajdujących się pod presją warunków ekonomicznych — rodziców małych dzieci. Nie trzeba zbytniej przenikliwości, by dostrzec, że ta grupa dorosłych ma powody, by martwić się o przyszłość swojej rodziny oraz że niektórzy mogą przejściowo popaść w depresję lub ulec pokusie nadużywania alkoholu jako sposobu radzenia sobie z faktycznym stresem ich codziennego życia⁵.

Również fobia społeczna jest najbardziej rozpowszechniona wśród populacji o minimalnym dochodzie i najniższym wykształceniu. Psychiatra rozpoznaje u pacjenta fobię społeczną, jeśli pacjent twierdzi, że czuje się nieswojo w kontaktach z nieznajomymi, że unika spotkań towarzyskich, na przykład restauracji, gdzie obcy mogą oceniać jego zachowanie. Zwykle w ten sposób opisują się źle sytuowane finansowo, słabo wykształcone kobiety z terenów wiejskich i dlatego są one diagnozowane jako cierpiące na „fobię społeczną”⁶. Jednak nie powinno nikogo dziwić, że dwudziestolatka — która nie ukończyła szkoły średniej i wstydzi się swojego wykształcenia, pracy niewymagającej kwalifikacji i pozycji społecznej — chciałaby uniknąć spotkania z zamożniejszymi i lepiej wykształconymi. Z drugiej strony, lekarka, która obawia się kontaktów z nieznajomymi, przedstawi zapewne inną historię zdradzającą inny stan psychiczny. Jednak obie kobiety otrzymują tę samą diagnozę. Znaczenie słowa „lękliwy” nie jest podobne do przymiotnika „niebieskooki”, ponieważ znaczenie to może się różnić, będąc stosowane w odniesieniu do osób o różnej narodowości, pochodzeniu etnicznym, żyjących w odmiennych warunkach.

Większość badaczy zajmujących się zagadnieniami „lęku” lub „strachu” posługuje się odpowiedziami na standardowe pytania kwestionariuszowe lub odpowiedziami na pytania osoby przeprowadzającej wywiad, celem ustalenia, które osoby badane są lękliwe, a które odczuwają strach. Nieco mniejsza grupa naukowców rozmawia z przyjaciółmi lub krewnymi każdej osoby badanej, by ustalić poziom lęku danej osoby. Jeszcze mniejsza grupa dokonuje pomiaru tętna, ciśnienia krwi, reakcji skórno-galwanicznej lub poziomu kortyzolu w ślinie u osób badanych. Niestety, te trzy źródła informacji rzadko się ze sobą zgadzają. Wielu dorosłych wykazujących się znacznie przyspieszonym tętnem i wzmożoną potliwością dłoni podczas oglądania slajdów przedstawiających niebezpieczne sceny, zaprzecza, że odczuwają strach lub lęk, gdy widzą te obrazy. A wielu spośród tych, których przyjaciele opisują jako lękliwych, nie wykazuje się przyspieszeniem tętna lub wzmożoną potliwością dłoni podczas oglądania tych obrazów. Każdy ze sposobów oszacowania poziomu lęku dostarcza innej odpowiedzi na pytanie: „Kto jest lękliwy?”⁷.

Wydarzenia historyczne spowodowały stopniowy zanik istniejącej wcześniej różnicy pomiędzy strachem i lękiem. Różnica między tymi dwoma pojęciami jest najwyraźniejsza, gdy porównamy stan emocjonalny wytworzony przez sytuację, w której zawodzi układ hamulcowy (gdy ktoś pędzi z prędkością bliską 100 km na godzinę w kierunku ciężarówki, która zatrzymała się na czerwonym świetle), ze stanem emocjonalnym wynikającym z oczekiwania na ważną rozmowę w sprawie pracy na tydzień wcześniej. Te dwa stany uczuciowe różnią się nie tylko co do intensywności i jakości, lecz także co do treści myśli związanych z przyszłością.

⁵ D.A. Regier, W.E. Narrow i B.S. Rae, „The epidemiology of anxiety disorders”, Journal of Psychiatric Research 24 (1990), s. 3-14.

⁶ W.J. Magee, W.W. Eaton, H.U. Wittchen, K.A. McGonagle i R.L. Kessler, „Agoraphobia, simple phobia, and social phobia in the national comorbidity survey”, Archives of General Psychiatry 53 (1996), s. 159-168; M.B. Stein, J.R. Walker i D.R. Forde, „Public speaking fears in a community sample”, Archives of General Psychiatry 53 (1996), s. 169-174; J.R.T. Davidson, D.C. Hughes, L.K. George i D.G. Blazer, „The boundary of social phobia”, Archives of General Psychiatry 51 (1994), s. 975-983.

⁷ M. Myrtek, Constitutional psychophysiology, New York: Academic, 1984. Potencjalnym problemem związanym z proszeniem ludzi o to, by przypomnieli sobie, kiedy odczuwali lęk jest to, że wspomnienia są często niedokładne. A. Angold, A. Erkanli, E.J. Costello i M. Rut- ter, „Precision, reliability and accuracy in the dating of symptom onsets in child and adole- scent psychopathology”, Journal of Child Psychology and Psychiatry 37 (1996), s. 657-664.

opr. aw/aw