Daleki wschód i Azja południowa. Chiny

Stanisław Stabryła HISTORIA KULTURY EUROPEJSKIEJ STAROŻYTNOŚĆ ISBN: 978-83-7767-839-8 wyd.: Wydawnictwo WAM 2013

Wybrane fragmenty Uwagi wstępne Daleki wschód i Azja południowa Chiny Indie

Daleki wschód i Azja południowa

Chiny

Początki cywilizacji chińskiej

Stosunkowo skąpy materiał archeologiczny dowodzi, że już w okresie wczesnego neolitu, w V tysiącleciu przed Chr., w północnej części Chin istniały osady ludzkie, jakkolwiek uchwytne początki cywilizacji chińskiej datuje się na IV tysiąclecie przed Chr. Najwcześniejsze państwo chińskie powstało w dolinie Żółtej Rzeki (Huang-ho), która przepływa przez żyzne, lessowe tereny, świetnie nadające się do uprawy roślin i zbóż.

Założenie państwa chińskiego i pierwsze dynastie

Według dość wiarygodnych hipotez założycielem państwa chińskiego był Żółty Cesarz (Huang Di), pierwszy z mitycznych Pięciu Wodzów. Ostatni z nich, Ju Wielki, miał dać początek na wpół legendarnej dynastii Xia, której rządy przypadły na lata ok. 2205-1766 przed Chr. Następna, już w pełni historyczna dynastia Shang, której dzieje są nam lepiej znane dzięki odkryciom archeologicznym, panowała już w epoce brązu w Chinach w latach ok. 1766-1112 przed Chr. Po upadku dynastii Shang rozpoczął się tzw. „złoty wiek” następnej dynastii Zhou (ok. 1050-256 przed Chr.), który przyniósł Chinom nie tylko wiele zdobyczy kulturowych, ale również rozwój terytorialny. Ostatnie dwa stulecia tego okresu wypełniały walki o władze rywalizujących z sobą książąt, które doprowadziły do rozbicia dzielnicowego; była to tzw. „Epoka Walczących Państw” (ok. 400-220 przed Chr.). Dzieła likwidacji księstw dzielnicowych izjednoczenia państwa chińskiego dokonałwładcaluduQin,Zheng,którypodimieniemShiHuangdipanował w latach ok. 221-210 przed Chr. Za jego rządów rozpoczęto budowę sławnego Wielkiego Muru. który wyznaczał północną granicę Chin.

Następna dynastia, Han, której założycielem był Liu Ban, panowała w latach 206 przed Chr. — 220 po Chr., zarządzając obszarem równym powierzchni dzisiejszych Chin, wprowadzając ustrój feudalno-biurokratyczny i przyczyniając się do uformowania chińskiej kultury narodowej. Po upadku dynastii Han nastąpił długi, blisko cztery wieki trwający okres rozbicia politycznego Chin i panowania przeważnie efemerycznych dynastii w różnych częściach kraju. Dopiero po objęciu rządów przez dynastię Tang (618-907) nastąpiło zjednoczenie państwa, które pod jej władzą przeżywało znowu okres rozkwitu.

Wierzenia

Już w okresie neolitu w Chinach, jak dowodzi nasza znajomość praktyk pogrzebowych, występowały kulty, rytuały i ceremonie świadczące, iż ludność wierzyła, że obok świata materialnego istnieje świat zamieszkały przez duchy i bóstwa, które władcom, zwanym Synami Nieba udzielają wskazówek i rad. Władca, król czy cesarz był przywódcą politycznym i wojskowym, a jednocześnie sprawował najwyższą władzę religijną. Rozkazy przez niego wydawane uważano za polecenia wychodzące z samego Nieba, gdyż był on wykonawcą jego woli. Królowie, cesarze, a także szamani komunikowali się ze światem pozaziemskim, w którym zamieszkiwały duchy ich przodków, inne duchy, bóstwa natury i herosi. Do ceremonii religijnych należało także składanie ofiar ze zwierząt i pokarmów, a także śpiewy i tańce.

Szkoły filozoficzne Konfucjusz i Lao-tsy

Najstarsze wierzenia religijne Chińczyków uległy zmianom wskutek działalności szkół filozoficznych, z których najważniejsza była szkoła Konfucjusza (551-479 przed Chr.). Myśliciel ten, który nie dążąc do stworzenia zamkniętego systemu filozoficznego, wzywał do pielęgnowania cnót moralnych, oddawania czci rodzicom i władcom, przekonując, że powinni oni być uosobieniem najwyższych walorów etycznych i przykładem do naśladowania dla poddanych. Drugim kierunkiem filozofii, który odegrał znaczną rolę w formowaniu chińskich wierzeń, był taoizm, którego twórca, Lao-tsy (VI w. przed Chr.) twierdził, że człowiek w ogóle nie może dojść do doskonałości, a jedyną drogą wiodącą do cnoty jest złączenie się z Tao, najwyższym bytem moralnym. Wreszcie trzecim czynnikiem, który wywarł znaczny wpływ na życie religijne starożytnych Chińczyków, był buddyzm. Religia ta dotarła do Chin z Indii, a szczyt jej popularności przypadł na panowanie dynastii Tang (618-907 po Chr.).

Architektura

Architekturę starożytnych Chin znamy z bardzo niewielu znalezisk. Widoczne jest w niej dążenie do ukrywania budowli za wysokimi murami, które zapewniać miały bezpieczeństwo i dawać poczucie prywatności. Wyjątkiem była tu buddyjska pagoda, której — ze względu na jej funkcję kultową — zapewniano widoczność. O ile domy zwykłych ludzi były skromne lub wręcz ubogie, otyle pałace cesarskie i rezydencje arystokracji oraz wielkich bogaczy odznaczały się ogromnym przepychem.

Muzyka i poezja

Ważną rolę w chińskiej tradycji kulturowej odgrywała muzyka, zwłaszcza wykonywana podczas uroczystych ceremonii na dworach, gdzie najbardziej cenionym instrumentem były dzwony, rozmaitej wielkości i kształtów. Do ulubionych rozrywek Chińczyków należały tańce, akrobacje, pokazy sztukmistrzów, a także gra w piłkę. W pałacach cesarskich odbywały się wielkie bankiety z udziałem setek gości, również przedstawienia połączone z różnego rodzaju pokazami. Starożytna poezja chińska była śpiewana w rytmie tańca przy akompaniamencie muzyki. Najstarszy chiński utwór poetycki, któremu ostateczny kształt nadał Konfucjusz, jest zbiorem około 300 wierszy i nosi tytuł Księga pieśni: są to hymny religijne, pieśni dworskie, miłosne, sagi na cześć dawnych bohaterów.

Sztuka chińska

W sztuce chińskiej w starożytności, poczynając od epoki neolitu, ważną rolę odgrywały wyroby ceramiczne zdobione malowidłami przedstawiającymi ptaki, ryby, postaci zwierząt i ludzi. Równie wielkie znaczenie jak ceramika garncarska miały także wyroby z nefrytu, kamienia uważanego za symbol władzy politycznej i religijnej, a także z brązu zdobionego wklęsłymi wzoramii. Stosunkowo wcześnie rozwinęła się również rzeźba chińska, związana z buddyzmem i taoizmem. Wyjątkowym i charakterystycznym elementem sztuki chińskiej były przedmioty z laki, którą wykorzystywano w celach zdobniczych — najczęściej w kolorze czarnym i czerwonym. Należy wreszcie wspomnieć o jedwabiu, który zdaniem wielu badaczy kultury stanowił istotny wkład Chin w rozwój światowej cywilizacji.

Pismo i nauka chińska

Duże znaczenie dla rozwoju cywilizacji chińskiej miały materiały piśmienne: używano pędzelków, którymi wykonywano inskrypcje czarnym atramentem lub cynobrem początkowo na ceramice, brązie, skorupach żółwich, drewnie, jedwabiu, a wreszcie na papierze, który wszedł w użycie w Chinach w I w. przed Chr. Na uwagę zasługuje także rozwój nauki chińskiej w starożytności, przede wszystkim matematyki, astronomii, medycyny, geografii, sejsmologii, a także technologii.

opr. ab/ab