Cypr otwarty dla Papieża

"Idziemy" nr 22/2010

Ks. Henryk Zieliński

Cypr otwarty dla Papieża

Pierwszej w historii podróży papieża na Cypr zgodnie oczekują katolicy i prawosławni. To wielka zmiana, bo jeszcze w 2001 r. na przeszkodzie wizyty pielgrzymki Jana Pawła II na Cypr stanęły protesty prawosławnych hierarchów.

Podróż apostolska Benedykta XVI na Cypr w dniach od 4 do 6 czerwca jest ściśle związana z zaplanowanym na październik Zgromadzeniem Specjalnym Biskupów dla Bliskiego Wschodu, które będzie obradować w Watykanie pod hasłem: „Jeden duch i jedno serce ożywiały wszystkich wierzących”. Głównym punktem wizyty na Cyprze będzie przekazanie biskupom Bliskiego Wschodu zebranym 6 czerwca w Nikozji tak zwanego „Instrumentum laboris”, czyli materiałów roboczych na zbliżający się synod. Jedna z głównych zaś kwestii poruszanych na Synodzie dotyczyć będzie wspólnego świadectwa wiary składanego w tym wyjątkowo wrażliwym rejonie świata przez wszystkich wyznawców Chrystusa. Cypr, choć geograficznie należy do Azji, jest bowiem często nazywany miejscem spotkania Afryki, Azji i Europy. Od tysiącleci jest to miejsce spotkania wielu kultur i religii. Stąd – oprócz kwestii wewnątrzchrześcijańskich – istotnym wątkiem obrad synodalnych będzie zagadnienie dialogu i koegzystencji z islamem.

Trudna polityka

W przygotowaniu papieskiej pielgrzymki z katolikami obrządku maronickiego i łacińskiego zgodnie współpracują władze państwowe. Entuzjastycznie wypowiadają się o niej również duchowni prawosławni. Co ciekawe, również ci najwyższego szczebla, którzy w odróżnieniu od duchowieństwa parafialnego jeszcze przed 9 laty nie chcieli wpuścić biskupa Rzymu i oskarżali Kościół katolicki o wyprawy krzyżowe i – wtórnie – o islamizację terenów wyspy podległych niegdyś Konstantynopolowi. Z entuzjazmem zwierzchników cypryjskiego prawosławia wobec Papieża wiąże się jednak pewne niebezpieczeństwo. W ich wypowiedziach pojawia się bowiem pragnienie wykorzystania wizyty Benedykta XVI dla zwrócenia uwagi na bolesny podział wyspy i okupację jej północnej części przez armię turecką.

Faktyczny podział Cypru sięga roku 1963, kiedy to pierwszy po odzyskaniu niepodległości od panowania brytyjskiego (1960) prezydent kraju abp Makarios III podjął działania zmierzające do faktycznej unii Cypru z Grecją. Wywołało to opór tureckiej ludności wyspy i w konsekwencji zbrojną interwencję armii tureckiej. Walki trwały – z przerwami – do czasu wprowadzania na Cypr w roku 1974 wojsk rozjemczych ONZ. Okazją do zjednoczenia wyspy miało być przyjęcie Cypru do Unii Europejskiej w roku 2004. Warunki zjednoczenia przedstawione przez ONZ były jednak nie do zaakceptowania dla cypryjskich Greków. Skutkiem tego faktycznie członkiem UE jest tylko południowa część Cypru, obejmująca około 2/3 powierzchni wyspy. Część północną obejmuje nieuznawana na forum międzynarodowym Republika Turecka Cypru Północnego utrzymywana przez Ankarę. W tej części dochodzi do jawnej dyskryminacji ludności chrześcijańskiej, o czym wielokrotnie informował prawosławny abp Chryzostom II. Sytuacja ludności tureckiej i muzułmańskiej w południowej części Cypru jest o tyle lepsza, że korzysta ona z preferencyjnego dla mniejszości prawa unijnego.

Mozaika religijna

Chrześcijanie różnych wyznań i obrządków stanowią ponad 80% mieszkańców wyspy. Najwięcej, bo prawie 78% spośród nich, deklaruje się jako prawosławni. Wyjątkowa ranga arcybiskupa Cypru w świecie prawosławnym wiąże się z odnalezionym w V wieku pobliżu Salaminy grobem pochodzącego z Cypru św. Barnaby, najbliższego współpracownika św. Pawła. Grób Apostoła został bowiem zapomniany po wielkiej rebelii, którą w latach 115–116 wszczęli licznie zamieszkujący wyspę Żydzi. Ofiarą ich rzezi, zanim interweniowały legiony rzymskie, padła cała chrześcijańska ludność Cypru. W ten sposób dzieło apostolskie św. Pawła i Barnaby zostało na kilkaset lat zniweczone. Wydany po rzezi zakaz osiedlania się Żydów pośrednio uderzał także w chrześcijan uważanych przez Rzymian za sektę żydowską.

Wśród niewiele ponad milionowej ludności wyspy około 18% stanowią muzułmanie, w większości Turcy, którzy zostali tu osiedleni w czasach otomańskich. Większość z nich mieszka w części północnej, ale nie brak ich również w każdym większym miasteczku.

Katolicy, głównie maronici i rzymskokatoliccy, są wśród rdzennych mieszkańców Cypru znikoma mniejszością – ok. 2%. Faktyczna liczba chrześcijan pozostających w pełnej jedności z papieżem jest jednak o wiele większa, ponieważ zasila ją liczna w ostatnich latach migracja zarobkowa, również z Polski. Oficjalne dane mówią o stale pracujących na Cyprze co najmniej 3 tysiącach Polaków. Mają oni nawet swoje duszpasterstwo powadzone przez ojców franciszkanów z Kustodii Ziemi Świętej. Cypr pod względem jurysdykcyjnym podlega bowiem katolickiemu patriarsze Jerozolimy. Oprócz Polaków własne duszpasterstwa katolickie mają ma Cyprze także Filipińczycy, Hindusi, Kameruńczycy, obywatele Sri Lanki i wielu innych. Początki obecności Kościoła rzymsko-katolickiego na wyspie wiążą się z czasami wypraw krzyżowych i następującą po nich dominacją Wenecji (1191–1571). Król Amuary w roku 1196 poprosił papieża Celestyna III o pomoc w przyciągnięciu prawosławnych Greków do jedności z Rzymem. Powstały wtedy biskupstwa w Nikozji, Limasol, Famaguście i Pafos. Kres rozwojowi Kościoła położyli Turcy. W krytycznym momencie na całej wyspie pozostało zaledwie 250 rzymskich katolików.

Katolicy – maronici przybywali na Cypr z Syrii od VIII do XIII wieku. Uciekali przed inwazją islamu. W XII wieku było ich około 50 000 w czasach otomańskich liczna już wtedy społeczność maronicka została poddana silnej islamizacji. W ten sposób, w roku 1960, na Cyprze pozostało jedynie około 2 750 maronitów. Obecnie społeczność maronicka liczy około 6 000 osób. Większość z nich została po stronie tureckiej. Tylko niespełna 2 000 maronitow mieszka w części południowej. Tworzą zwarte społeczności, z własnym szkolnictwem, językiem zbliżonym do arabskiego i z własna kulturą. Niewielki, ale rosnący w siłę procent mieszkańców Cypru stanowią członkowie wyznań protestanckich.

Pielgrzymka pojednania

W programie papieskiej pielgrzymki przewidziano spotkania z przedstawicielami różnych wyznań i religii oraz z władzami świeckimi. Do spotkania z Papieżem szykuje się komunistyczny prezydent Cypru, wykształcony w Moskwie Tssos Papadopoulos.

Nabożeństwo ekumeniczne odbędzie się od razu pierwszego dnia wizyty – w Pafos, w kościele św. Kyriaky, stojącym w miejscu, gdzie około 45 r. po Chrystusie głosił Ewangelię św. Paweł. Do dziś pielgrzymom pokazywany jest stojący przed kościołem kamienny słup, przy którym apostoł miał być biczowany. Udział w nabożeństwie zapowiedział także prawosławny arcybiskup Chryzostom II i przedstawiciele wspólnoty anglikańskiej. Następnego dnia, po spotkaniu z prezydentem, członkami rządu i parlamentu, Benedykt XVI będzie się modlił wspólnie z maronitami, odwiedzi także ich szkołę św. Marona. Tego dnia spotka się także w nuncjaturze z prawosławnym arcybiskupem Cypru Chrystomosem II i odprawi Mszę św. z udziałem księży i osób konsekrowanych w franciszkańskim kościele św. Krzyża w Nikozji. Ostatniego dnia, podczas Mszy św. w hali sportowej w Nikozji, Papież wręczy biskupom „instrumentum laboris” stanowiące podstawę obrad zbliżającego się synodu. Przed odlotem nawiedzi jeszcze maronicką świątynię Matki Łaski Bożej.

Pielgrzymka Benedykta XVI na Cypr odbywa się w całkowicie innym kontekście niż niedoszła do skutku pielgrzymka Jana Pawła II. Tamta miała prowadzić szlakiem Bożego objawienia. Stąd pragnieniem Papieża było nawiedzenie nie tylko Pafos, ale również grobu św. Barnaby w pobliżu Salaminy czy grobu św. Łazarza w Larnace. Pielgrzymka miała się odbyć w kontekście wielkiego Jubileuszu 2000. Tym razem Benedykt XVI podejmuje pielgrzymkę, której celem ma być zbliżenie społeczności chrześcijańskich i przygotowanie ich do dialogu z islamem. Jadąc na Cypr Papież chce się spotkać z Bliskim Wschodem.

opr. aś/aś