Słyszę cię!

Gdy czytasz ten artykuł, Czytelniku, jego treść analizują komputery amerykańskiej Agencji Bezpieczeństwa Narodowego. Dlaczego? Bo użyłem w nim słów bomba, zamach, terroryzm i narkotyki. Przede wszystkim jednak słowa Echelon. Później za pośrednictwem sieci artykuł wysłałem do korekty.

Echelon to nazwa oplatającego cały świat systemu wywiadu elektronicznego. Zarządzają nim Amerykanie, ale w „konsorcjum” jest także Wielka Brytania, Kanada, Australia i Nowa Zelandia.

Jak to działa?

Piszemy maile, wysyłamy faksy, rozmawiamy przez telefon czy komunikator internetowy. Każde nasze słowo, każdy znak zamieniany jest na sygnał elektryczny, świetlny (jeżeli transmisja realizowana jest przez światłowody) bądź radiowy (jeżeli rozmawiamy przez telefon albo informacja przekazywana jest przez satelitę). Te sygnały są podsłuchiwane i przechwytywane. Odpowiednie urządzenia (np. tzw. snappery) ten gąszcz informacji „rozplątują” i dzielą na kategorie „mail”, „telefon”, „faks”, itd. Każda z tych kategorii obrabiana jest przez odpowiedni program i „tłumaczona” na język zrozumiały dla komputerów.

Ktoś w Agencji Bezpieczeństwa Narodowego (National Security Agency – NSA) stwierdza, że chce mieć oko (a właściwie ucho) na wszystko, co na świecie wiąże się z tematem terroryzmu. W systemach komputerowych Echelonu wpisywane są w wielu językach słowa: terroryzm, terroryści, zamach, bomba – w zasadzie wszystko, co może się z tematem wiązać. Gdy przez system przewinie się jakakolwiek wiadomość z kluczowym słowem w treści, „odkładana” jest na osobną półkę. Tam czeka w kolejce, aż odsłucha ją (przeczyta) analityk, który zna odpowiedni język. Po odsłuchaniu to on decyduje, czy sprawa wymaga przekazania wyżej, czy też jest zupełnie nieistotna. Nie ma pewnych danych na ten temat, ale uważa się, że system analizuje około 3 miliardów wiadomości na dobę. Przetworzenie miliona zajmuje mu pół godziny.

Pozostańmy przy temacie terroryzmu. System szuka wszystkiego, co kojarzy się z tym tematem. Wyłowi więc maila przesyłanego między sobą przez członków grup ekstremistycznych, ale także tego, w którym koledzy z pracy żartują z teściowej-terrorystki. Tylko czy fundamentaliści planujący zamachy używają w korespondencji czy w rozmowie telefonicznej słów „terroryzm” lub „bomba”? Wystarczy zastąpić je innymi niegroźnymi słowami i już system ślepnie (właściwie głuchnie). Nie ma danych co do skuteczności systemu Echelon. Można się jednak domyślać, że – przynajmniej jeżeli chodzi o słowa powszechnie używane – jest ona niewielka. System kolekcjonuje zbyt duże ilości informacji. Część z nich da się przeanalizować automatycznie, ale to – z powodu wieloznaczności całkiem sporej części słów czy zwrotów – jest mało wydajne. Jeżeli mają to robić analitycy, potrzeba ich bardzo wielu, w przeciwnym razie wiadomości będą czekały w wielomiesięcznych kolejkach. Część rozmów telefonicznych, jakie prowadzili ze sobą terroryści planujący zamachy na World Trade Center 11 września 2001 roku, była zarejestrowana przez Echelon. Czekała w ko-lejce, aż przesłucha je analityk znający język arabski.

Kogo podsłuchują

Podsłuchiwanie na ślepo wszys¬tkich jest kłopotliwe (choć oczywiście NSA z tego nie rezygnuje). Ale to nie znaczy, że system jest nieskuteczny. Można do niego wprowadzić słowa bardzo rzadkie. Nazwy firm czy wręcz konkretnych produktów, które chce się śledzić. I wtedy wydajność systemu jest ogromna. Kilka lat temu, amerykański dziennik „Washington Post” opublikował informacje, że NSA, korzystając z systemu wywiadu elektronicznego Echelon, podsłuchiwała rozmowy szefa Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej Mohammeda el Baradei. Analitycy CIA podejrzewali, że el Baradei pomaga Irańczykom ukryć przed światem szczegóły swojego programu atomowego. Sprawa okazała się szyta grubymi nićmi, a sam el Baradei, rok później, w 2005 roku został laureatem Pokojowej Nagrody Nobla. Podsłuchiwanie wysokiego urzędnika ONZ nie wywołało żadnego skandalu, bo… podsłuchiwanie ONZ-etowskich dyplomatów jest dość powszechne. Echelon można „uwrażliwić” na konkretne słowa, ale też na konkretne osoby. Na numery telefonów, na miejsca, z których informacje wychodzą (np. konkretny budynek, ale także cały region), czy adresy komputerów. I ta funkcja systemu jest bardzo skuteczna. By śledzić rozmowy telefoniczne jednego dyplomaty, a nawet stu dyplomatów, wystarczy jedna, dwie osoby. W prasie wielokrotnie pojawiały się informacje o tym, że inwigilowani są politycy i przedsiębiorcy z Unii Europejskiej. Ludzie, których decyzje wpływały na bezpieczeństwo gospodarcze Amerykanów. Choć system jest w pewnym sensie wspólnym dziełem USA i Brytyjczyków (wraz z Australią, Nową Zelandią i Kanadą, krajami które były brytyjskimi koloniami, a teraz są członkami Brytyjskiej Wspólnoty Narodów), myli się ten, kto myśli, że pomiędzy partnerami panuje miłość i zaufanie. Zaledwie kilka lat po powstaniu systemu w CIA stworzono specjalną komórkę wyspecjalizowaną w… oszukiwaniu i zatajaniu informacji przed sojusznikami.

Skąd podsłuchują?

Podobno każdy kogoś na tym świecie podsłuchuje. Kłopot w tym, że Echelon podsłuchuje totalnie wszyst-kich. To jedyny system globalny. Jego centrala znajduje się w siedzibie NSA, w Fort Meade, w amerykańskim stanie Maryland. W USA stacje nasłuchowe są jeszcze w Sugar Crove na wschodnim wybrzeżu i w Yakima na zachodzie. W Kanadzie jest duża stacja nasłuchowa w Leitrim, w Australii dwie: w Geraldton (zachodnie wybrzeże) i w Shoal Bay (północ kraju), a w Nowej Zelandii na północy Wysypy Północnej w Waihopai. To nie koniec. W Azji działa nasłuchująca Chiny i Rosję stacja w japońskiej Misawie. W Europie są najprawdopodobniej trzy stacje. Jedna w niemieckiej miejscowości Griesheim (niedaleko Frankfurtu nad Menem – przeniesiona tam z Bad Albing w Bawarii) oraz dwie w Wielkiej Brytanii: w Morwenstow i w Menwith Hill. Tak jak niemiecka stacja prowadziła nasłuch wszystkiego, co działo się w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, tak stacje angielskie były skierowane na kraje Europy Zachodniej, na Unię Europejską. Brytyjska baza wojskowa w Menwith Hill jest największą stacją nasłuchową w całym systemie. To także tam znajdują się anteny nasłuchu radiowego i satelitarnego. Wiele informacji (nie tylko nasze rozmowy, ale także sygnały TV) przechodzi przez satelity. Na Ziemi znajdują się stacje nadające sygnał i odbierające go. Budując kopie stacji odbiorczej, można bardzo skutecznie odczytywać wszystko to, co satelity przekazują. Ale to oczywiście nie wszystko. W skład systemu wchodzi także flotylla satelitów, które przechwytują sygnały z kosmosu – sygnały telefonów komórkowych, radiotelefonów czy radiowej sieci internetowej. Coraz mniejsze znaczenie mają specjalne urządzenia indukcyjne, które bez uszkadzania kabla są w stanie podsłuchiwać wszystko, co „przechodzi” przez podmorskie przewody telefoniczne. Tego nie da się zrobić w przypadku światłowodów. Ale także na to znalazł się sposób. Choć jest to znacznie trudniejsze, można się podłączyć do urządzenia wzmacniającego sygnały światłowodowe, czyli do repeatera. Echelon to w końcu tradycyjne podsłuchiwanie telefonów w centralach czy Internetu w routerach szkieletowych.

Siła Echelonu jest ogromna, choć jego skuteczność bywa dyskusyjna. Skuteczność w wyłapywaniu przestępców (bo o tym najczęściej się wspomina). System jednak się rozwija, bo dzięki niemu można prowadzić wywiad gospodarczy oraz inwigilować instytucje władzy innych państw. Także sojuszniczych. Zaniepokojona totalną inwigilacją swoich spraw Unia Europejska nieraz zajmowała się Echelonem. Najgłośniejsza była rezolucja Parlamentu Europejskiego (i wydanie obszernego raportu) w roku 2000. Było to zaraz po tym, jak dzięki informacjom podsłuchanym przez Echelon wart 6 mld dolarów przetarg wygrał amerykański Boeing, a nie europejski Airbus.

System łamie wszelkie konwencje i prawa do prywatności korespondencji. Amerykanie o tym wiedzą, ale z Echelonu nie zrezygnują. Jeszcze bardziej schizofrenicznie zachowują się Brytyjczycy. Na ich terenie znajdują się kluczowe elementy systemu, a równocześnie Wielka Brytania jest jednym z ważniejszych członków Unii Europejskiej, która… z Echelonem walczy. Ta kłopotliwa sytuacja pokazuje, jak ogromną wartość mają informacje zebrane przez globalny system podsłuchu elektronicznego. •

opr. aś/aś