Między heroizmem a małością

Pandemia COVID-19 ujawniła, w jak ekstremalnych warunkach działa nasza służba zdrowia i jacy ludzie w niej pracują, a także jacy my jesteśmy, gdy czujemy się zagrożeni.

Już od kilku tygodni rośnie liczba chorych na COVID-19. Normą stały się dni, gdy koronawirus rozpoznawany jest w Polsce u kilku tysięcy nowych osób. Eksperci podają, że to druga fala pandemii. Jednocześnie wraz z przedstawicielami rządu uspokajają, że raczej nie zagraża nam scenariusz, który podczas pierwszej fali COVID-19 obserwowaliśmy we Włoszech czy Hiszpanii. Ochronić ma nas przede wszystkim osobista odpowiedzialność, zawierająca się w trzech słowach: dystans, dezynfekcja, maseczki. Na obiektywnie trudniejszą sytuację niż pół roku temu przygotowano także nową strategię walki z pandemią. Zakłada ona m.in. przeprowadzanie większej liczby testów i nową strukturę szpitali, w których jest więcej respiratorów i łóżek dla chorych na COVID-19 — powiedziała Niedzieli Małgorzata, pielęgniarka z 15-letnim stażem.

Pomoc, brawa i ...

Małgorzata pracuje w Centralnym Szpitalu Klinicznym MSWiA w Warszawie. Placówka ta po wybuchu pandemii została zamieniona w tzw. szpital jednoimienny. — Wtedy dominowały strach i panika. Poinformowano nas, że następnego dnia rano przywiozą pierwszych chorych, a śluzy zaczęto budować dopiero dzień wcześniej, po południu. W ostatnich chwilach wyznaczano korytarze „czyste” i „brudne” (tylko dla transportu pacjentów zarażonych — przyp. A.T.). Wtedy nie miałyśmy też wystarczającej ilości środków ochrony osobistej — zauważyła Małgorzata.

— Zawsze chciałam być pielęgniarką i realizuję się w tej pracy, ale w marcu myślałam, czy nie złożyć wypowiedzenia — wyznała Agata, także pielęgniarka ze szpitala MSWiA.

— Chyba każda z nas tak myślała. Ja zastanawiałam się z mężem, czy nie wziąć zwolnienia na dziecko, ale doszliśmy do wniosku, że nie. Przecież po czymś takim nie mogłabym spojrzeć innym pracownikom szpitala w twarz — dodała Małgorzata.

Na początku pandemii podobne dylematy przeżywało wielu pracowników ochrony zdrowia zatrudnionych w szpitalach jednoimiennych, na SOR-ach czy w karetkach pogotowia wożących zakażonych koronawirusem. To oni stanęli na wysokości zadania i zgodnie z etosem zawodu nieśli pomoc potrzebującym. W niektórych przypadkach zapłacili za to najwyższą cenę. Siedemdziesięcioletni lekarz ze szpitala MSWiA zmarł na skutek zarażenia się koronawirusem.

Z ostatnich danych Ministerstwa Zdrowia wynika, że od początku trwania pandemii do połowy września zakażenie koronawirusem stwierdzono u 986 lekarzy, prawie 2,4 tys. pielęgniarek i ponad 200 położnych, co oznacza, że co 20. osoba zakażona w Polsce była pracownikiem służby zdrowia. Jeszcze więcej osób musiało pójść na kwarantannę — prawie 9 tys. lekarzy, 18,5 tys. pielęgniarek oraz 1,6 tys. położnych. Na COVID-19 zmarło 7 lekarzy i 6 pielęgniarek.

Dla osób walczących z koronawirusem na pierwszej linii restauratorzy przygotowywali darmowe posiłki, hurtownicy oddawali produkty ze swoich magazynów, a siostry zakonne z wielu zgromadzeń szyły maseczki, które zanosiły do szpitali. W marcu i kwietniu w całym kraju organizowano dla nich akcje #BrawaDlaWas czy #BrawaBohaterom.

„Wszystkim, którzy ratują życie i zdrowie, szczególnie w tym trudnym czasie, DZIĘKUJĘ! Jesteście naszymi Bohaterami” — napisał prezydent Andrzej Duda.

...hejt

Obok postawy wdzięczności rozwinął się także ostracyzm wobec pracowników ochrony zdrowia. — Gdy sąsiad dowiedział się, że pracuję w szpitalu MSWiA, przestał rozmawiać nawet z moim mężem — powiedziała Małgorzata. W Płocku samozwańczy komitet lokatorski napisał list do pielęgniarki, w którym „poprosił” ją o opuszczenie mieszkania, ale łaskawie nie na zawsze. „(...) w momencie ustania zagrożenia pozwolimy pani wrócić i wieść normalne życie sąsiedzkie”. Kartka z równie „miłą prośbą” zawisła na jednej z poznańskich piekarni. „Personel medyczny i osoby zainfekowane prosimy o powstrzymanie się od zakupów” — napisali jej autorzy. W Warszawie w jednym z przedszkoli rodzice nie chcieli, aby chodziły do niego dzieci lekarzy. W Skarżysku-Kamiennej o „rozlewanie zarazy” w mieście oskarżono pielęgniarkę, która zaraziła się w szpitalu. Kobieta była załamana, ale przeżyła. Inaczej niż profesor ginekologii z Kielc, który popełnił samobójstwo po tym, jak został kłamliwie oskarżony o zarażanie pacjentek.

Skali hejtu, jaki wylał się na pracowników ochrony zdrowia w mediach społecznościowych, nie sposób ocenić. Zareagowały na to Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych oraz Okręgowe Izby Lekarskie, powołując m.in. infolinie i maile interwencyjne „Stop hejtowi”.

— To było jak dwa światy. Z jednej strony bezinteresowna pomoc, a z drugiej — przebijanie opon w samochodach czy naklejanie obraźliwych naklejek — podsumował w rozmowie z Niedzielą dr Rafał Hołubicki z Naczelnej Izby Lekarskiej.

Odwołane badania i operacje

W pierwszym okresie po wybuchu pandemii wykonywano jedynie operacje pilne i konieczne dla ratowania życia. W bardzo trudnej sytuacji znalazły się osoby oczekujące na transplantacje, których operacje zaczęły być odkładane w obawie przez zarażeniem koronawirusem. W kwietniu wykonano zaledwie 54 transplantacje — to ponad dwa razy mniej niż rok wcześniej.

W podobnej sytuacji znaleźli się chorzy na raka. W maju Fundacja Onkologiczna Alivia skontaktowała się z 640 placówkami wykonującymi kluczową dla chorych na nowotwory diagnostykę obrazową (tomografię, rezonans magnetyczny i PET-CT — przyp. A.T.). Okazało się, że w co piątej placówce nie prowadzono zapisów. Paradoksalnie jednak kolejki się skróciły. Czas oczekiwania np. na rezonans magnetyczny zmniejszył się z 88 dni w lutym do 70 dni w czerwcu. Jak to wyjaśnić? — Krótsze kolejki wzięły się stąd, że co trzecie badanie bądź wizyta zostały odwołane. Ludzie bali się zakażenia, a są przecież nadal chorzy — powiedziała Magdalena Sulikowska z fundacji Alivia. W chorobach onkologicznych późniejsza diagnoza zmniejsza szansę na skuteczne leczenie. To dlatego prof. Cezary Szczylik (jeden z najbardziej znanych w kraju onkologów i hematologów — przyp. A.T.) powiedział, że obawia się, iż czeka nas armagedon.

Głuchy telefon

Zupełnie inny armagedon zaczął się — i to od momentu wprowadzenia stanu zagrożenia epidemiologicznego — w Biurze Rzecznika Praw Pacjenta. Tylko w marcu pracownicy Telefonicznej Informacji Pacjenta (800 190 590) odebrali ponad 17,7 tys. sygnałów. Co trzecia dzwoniąca osoba skarżyła się na złą pomoc w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej.

— Pacjenci najczęściej zgłaszali brak możliwości odbycia wizyty w przychodni ze względu na zagrożenie epidemiczne. W wielu wypadkach wskazywali, że niejednokrotnie jedyną proponowaną przez placówki formą konsultacji była teleporada, pomimo zaistnienia podstaw do osobistej wizyty — powiedział Niedzieli Bartłomiej Chmielowiec, rzecznik praw pacjenta (RPP).

W drugiej połowie września Biuro RPP razem z NFZ postanowiło sprawdzić krytyczne sygnały, zalewające obie instytucje. Po tygodniu kontroli przeprowadzonych w części przychodni POZ w województwie mazowieckim stwierdzono, że aż w 79% sprawdzanych placówek nie można zarejestrować się do lekarza osobiście, do 12% nie można się w ogóle dodzwonić, a z kolejnymi 8% placówek POZ kontakt jest utrudniony. W 13% przychodni pomimo kontaktu telefonicznego nie było możliwości uzyskania świadczenia zdrowotnego zarówno w dniu zgłoszenia, jak i w kolejnych dniach.

Podobne kłopoty jak na Mazowszu, a nawet jeszcze większe, mają pacjenci w innych województwach. Portal gostyn24.pl opisał przypadek kobiety, która wykonała 131 połączeń, zanim dodzwoniła się do przychodni. Lekarz odebrał telefon i powiedział chorej, żeby... zadzwoniła później.

Opłata „covidowa” i pakiet lekarstw

Dla porównania, w Niemczech, gdzie zakażonych jest więcej niż u nas — nie tylko w liczbach bezwzględnych, ale i proporcjonalnie do liczby mieszkańców — wszystkie przychodnie przyjmują pacjentów. Chorzy, gdy udają się do tzw. Praxis, muszą zachować 1,5 m odstępu między sobą i być w maskach. Za wizytę i leczenie Niemcy nie płacą, bo przychodnie mają podpisane umowy z kasami chorych.

Za to w naszym kraju w mediach społecznościowych można zobaczyć filmy, w których ludzie opowiadają, że nie dostali się do przychodni, ale do gabinetu prywatnego już tak. Szkopuł w tym, że w jednym i w drugim miejscu pracuje ten sam lekarz. W przychodni doktor musiałby postawić diagnozę za darmo, w gabinecie trzeba za wizytę zapłacić.

Od czasu pandemii w gabinetach prywatnych do dawnej stawki doliczana jest tzw. opłata covidowa, która czasami wynosi nawet 80 zł. Czy aż tyle kosztuje maseczka i para rękawiczek? — Nie można tak prosto patrzeć na ten problem. Proszę zauważyć, że na początku pandemii maseczki i rękawiczki oraz środki do dezynfekcji były towarem deficytowym. Ich cena była znacznie większa. Teraz ceny są niższe — skomentował Rafał Hołubicki, rzecznik Naczelnej Izby Lekarskiej, i przypomniał: — Osoba, która doświadczyła nieetycznego wzrostu cen wizyty, powinna to zgłosić do rzecznika odpowiedzialności zawodowej.

Z tego prawa korzysta jednak niewielu pacjentów. Dlaczego? — Z niewiedzy, ale jeszcze bardziej z obawy, bo przecież znowu będziemy musieli tam pójść — odpowiedziały zgodnie pielęgniarki Małgorzata i Agata, opisując przykład koleżanki, która za wizytę zapłaciła dodatkowo 150 zł: — Podczas długiego noszenia na dłoniach rękawiczek jednorazowych zmienia się ich kolor. Nasza koleżanka to zauważyła, ale nic nie powiedziała, bo czeka ją jeszcze kilka wizyt u tego lekarza.

Może w powyższym przypadku było to tylko jednostkowe zapomnienie, a nie chęć nieetycznego zarobku... Ale nie ma wątpliwości, że właśnie żądza dodatkowego zysku przyświecała menadżerowi jednej z sieci aptek. Przysłał on podległym mu kierownikom instrukcje, aby razem z lekami sprzedawali w pakiecie suplementy diety. Dzięki temu lek stawał się pełnopłatny, a zysk aptek większy.

— W Norwegii nie wydaje się na suplementy prawie żadnych pieniędzy, a ich reklamowanie jest zakazane — podkreślił dr Konrad Hennig, autor raportu „Gdzie wyciekają pieniądze z naszej służby zdrowia?”.

Szczepionki na...

Zdaniem dr Henniga, koronawirus zweryfikował zdolności naszego systemu ochrony zdrowia, ukazał jego mocne strony, ale i mielizny.

— Uważam, że w pierwszej kolejności powinna być zmieniona organizacja systemu badań laboratoryjnych. Teraz lekarze od razu bez diagnostyki przepisują antybiotyki, a to są przecież najcięższe działa w leczeniu. Niestety, ich skutek jest taki, że jako naród mamy obniżoną odporność — powiedział dr Hennig.

Co i jak jeszcze musi się zmienić w naszym systemie zdrowia — to zadanie stojące przed rządzącymi. Ale tak naprawdę wyzwanie to stoi przed całą klasą polityczną, bo nie wiadomo, kiedy powstanie szczepionka przeciw COVID-19. Rozwiązania szukają naukowcy na całym świecie. Żadne laboratorium nie pracuje jednak nad szczepionkami przeciw: małości, nikczemności, hejtowi czy chciwości...

Tymczasem jeśli nie poradzimy sobie z wirusami ludzkiej natury w relacjach społecznych, to trudniej będzie nam — obecnym i przyszłym pacjentom oraz pracownikom ochrony zdrowia — razem walczyć z drugą falą koronawirusa. A już dzisiaj obserwujemy, że będzie ona większa i bardziej niebezpieczna.

opr. mg/mg