Formacja eucharystyczna w praktyce "Ruchu wczesnokomunijnego"

Jak zauważa ks. prof. Romuald Rak w swoim komentarzu teologiczno-pastoralnym, zamieszczonym w "Wiadomościach Diecezjalnych" z 1985 roku, ^[ 1 ] diecezja katowicka jako jedna z pierwszych - i to na szeroką skalę - wprowadziła wczesną Komunię św.

W konkluzji Autor, odwołując się do założeń liturgicznej odnowy Soboru Watykańskiego II, m.in. do Instrukcji "Eucharisticum Misterium" z 25 maja 1967 roku, mocno podkreśla, że celem przygotowania dziecka jest najpierw pełny udział w Eucharystii i zapoczątkowanie życia eucharystycznego, zjednoczenie z Chrystusem i życie Jego życiem. Jednocześnie zwraca uwagę, że ten zasadniczy cel w świadomości rodziców dziecka, duszpasterzy i katechetów nie może być zdominowany przez inne drugorzędne racje, np. względy natury praktycznej, psychologicznej, etyczno-moralnej czy czysto wychowawczej. ^[ 2 ]

Warto w tym miejscu odnotować, że ks. abp Damian Zimoń wydał Instrukcję o pełnym uczestnictwie dzieci przedszkolnych we Mszy św.. ^[ 3 ] Instrukcja ta została poprawiona i powtórnie opublikowana w Święto Ofiarowania Pańskiego w 1997 roku. ^[ 4 ] Nowelizacja, podyktowana względami organizacyjnymi, miała na celu zharmonizowanie katechezy odbywającej się w przedszkolu z bezpośrednim przygotowaniem dzieci, prowadzonym w parafii z udziałem rodziców. Podmiotem przygotowania mają być najpierw rodzice. To oni przede wszystkim powinni wpływać pozytywnie na swoje dziecko poprzez osobistą wiarę i pobożność.

Wspomniana Instrukcja we wskazaniach duszpasterskich w nr 5 obligowała Wydział Katechetyczny do opracowania konspektów katechez z materiałami dydaktycznymi na spotkania katechetyczne z dziećmi przedszkolnymi, organizowane przy parafii. W 1998 roku został wydany podręcznik mojego autorstwa: "Być bliżej Ciebie chcę". Ponieważ nakład został wyczerpany, w roku 2002 planowane jest jego wznowienie, poprawione i uzupełnione.

I.  Eucharystia  -  sakrament  nowego  życia ^[ 5 ]

Eucharystia odsłania tajemnice łaski. Łaska, oznaczająca dar Boży, wyraża się w udzielaniu ludzkości daru Bożego życia. Będąc darem w obecnym porządku wiary, zapewnia ludziom uczestnictwo w owocach dokonanego raz na zawsze dzieła odkupienia. W Eucharystii otrzymujemy w darze nie tylko łaskę, ale i samego jej Dawcę. Obecność Ciała I Krwi ma charakter personalny. W tym, kto karmi się Eucharystią, rozwija ona różnorakie możliwości działania i uzdalnia do całkowitego daru z siebie. Otwiera wnętrze człowieka na wymogi miłości. Udziela zapału do stawiania czoła uciążliwościom życia. Kiedy bolesne doświadczenia życiowe mogą stwarzać pokusę narzekania i buntu, Eucharystia budzi w sercach uczestników postawę wielkodusznej ofiarności. ^[ 6 ]

Jezus Chrystus ustanowił pokarm eucharystyczny jako zwyczajną pomoc, mającą zapewnić Jego uczniom rozwój życia. Pragnął udzielić swojej boskiej mocy człowiekowi, który doświadcza słabości, obdarzając siłą witalną z wysoka. Tym, którzy nie potrafią sprostać życiowym obowiązkom, pokarm eucharystyczny dodaje odwagi i wytrwałości umożliwiającej spełnienie podjętych zadań. Przeświadczenie o naszej osobistej ułomności winno nas skłaniać do pokładania nadziei w Chrystusie, który przez Eucharystię obdarza wierzących swoją mocą. ^[ 7 ] Ścisły związek Eucharystii z życiem chrześcijanina sprawia, iż życie to przyjmuje charakter sakramentalny. A to oznacza pragnienie, ażeby Bóg w nim działał dla osiągnięcia owej pełni Chrystusowej (por. Ef 4,13) w Duchu Świętym.

Wspominając o tym w dość zwięzły sposób, pragnęłam stworzyć szerszy kontekst dla sprawy wtajemniczenia chrześcijańskiego jako przygotowania do pełnego udziału we Mszy św. i wychowania eucharystycznego dzieci oraz permanentnej formacji religijnej ich rodziców.

II.  Wychowanie  eucharystyczne  w  katechezie

Wtajemniczenie i dojrzałość chrześcijańska to dłuższy proces wychowania w wierze i religijnej formacji wiernych. Przy czym nie chodzi w pierwszym rzędzie o przekaz wiedzy religijnej, bo wiara to nie tylko sprawa intelektu. Jest ona darem, który należy przyjąć i według niego kształtować swoje życie. Przyjęcie wiary i życie nią nie dokonuje się tylko indywidualnie, ale z woli Chrystusa we wspólnocie Kościoła. Proces dochodzenia do osobowej, dojrzałej wiary dokonuje się w stopniowej inicjacji, na którą składają się ewangelizacja, katechumenat i mistagogia. ^[ 8 ]

W sytuacji dzieci z rodzin katolickich owa ewangelizacja w praktyce przyjmuje postać prekatechezy lub nawet niewerbalnej socjalizacji religijnej ze strony środowiska rodzinnego i najbliższego otoczenia; katechumenat jest katechizacją rozpoczętą wraz z wychowaniem przedszkolnym i obecną w tej edukacji systematyczną katechezą; mistagogia bierze swój początek w efektywnie prowadzonej katechezie integralnej, która prowadzi do przeżywania liturgii, modlitwy, świadectwa, czyli wiąże ze wspólnotą i życiem codziennym. ^[ 9 ]

Wychowanie eucharystyczne to zadanie wielopłaszczyznowe i długofalowe. Nie może zawęzić się ono do przygotowania do pierwszego pełnego udziału we Mszy św., ale powinno rozwijać się progresywnie, odpowiednio do rozwoju osobowościowego katechizowanych przez cały czas katechizacji. Katecheza eucharystyczna jest bowiem elementem przenikającym cały proces katechizacji, usytuowanym w wymiarze eklezjalno-liturgicznym przepowiadania Słowa Bożego. Nie wystarczy wiedza i zrozumienie, ponadto potrzebne są umiejętności i postawy. Życie Eucharystią staje się możliwe, jeśli katecheza uwzględnia postawy i doświadczenia ludzkie i na nich rozwija postawy eucharystyczne. ^[ 10 ] Katecheza nasycona wychowaniem eucharystycznym staje się organicznym odniesieniem do niedzielnej Eucharystii, punktu centralnego Dnia Pańskiego.

III.  Aspekty  organizacyjne  edukacji  religijnej

W sferze mojego zainteresowania pozostaje przede wszystkim "wczesna" Komunia św. oraz związane z nią zagadnienia formacyjno-organizacyjne: problemy wychowania przedszkolnego, integrowanie katechezy prowadzonej w przedszkolu i w parafii, formy duszpasterstwa dzieci, współpraca z rodzicami itp.

Problemy można klasyfikować na wiele sposobów. Mądrość potoczna dzieli problemy na praktyczne i teoretyczne. Podział taki jest mylący i przestarzały. Oddziela on bowiem niepotrzebnie działania od wiedzy, a teorię od praktyki. Obecnie już uznaje się, że nie ma nic bardziej praktycznego niż dobra teoria. Dlatego słuszniejsza wydaje się następująca kwalifikacja: problemy poznawcze i problemy realizacyjne. Rozwiązanie pierwszych przynosi odpowiedź na pytania: Jak jest? Dlaczego jest tak, jak jest? Natomiast rozwiązanie drugich mają postać pytań: Jak działać? Co zrobić, by osiągnąć zamierzony cel? ^[ 11 ]

Zwrócenie uwagi na jakość edukacji młodego pokolenia stanowi obecnie jeden z priorytetów w krajach Wspólnoty Europejskiej. Jednak nie istnieją natychmiastowe sposoby polepszania jakości pracy, jak również nie jest to działanie jednorazowe. ^[ 12 ] Niemniej w Raporcie OECD - wśród zasadniczych zagadnień decydujących o jakości edukacji - wymienia się:

• program, sposób jego zaplanowania, realizacji i ewaluacji,
  
• rolę nauczyciela, jego kompetencje i zaangażowanie, a także współpracę z rodzicami,
  
• dążenie do utrwalania wspólnie przyjętych wartości wychowawczych,
  
• "pozytywne przywództwo" w inicjowaniu i dokonywaniu udoskonaleń całego procesu edukacyjnego.
  

Pierwszy kontakt dziecka i rodziców zarówno z przedszkolem, jak i z salką parafialną jest bardzo ważny, a czasami może być także trudny dla jednych i drugich. Dlatego należy postarać się, aby odbywał się on w klimacie wzajemnego zaufania, szacunku i życzliwości. Tak przeżyte pierwsze spotkanie decyduje często o powodzeniu dalszej współpracy. Umiejętności współdziałania z rodzicami muszą być rozwijane na równi z wiedzą i zdolnościami katechizującego w zakresie dydaktyki. Jeśli katecheta potrafi nawiązać dobry kontakt z rodzicami, może się to okazać ogromną szansą duszpasterską Kościoła.

Sprawdzoną formą nawiązywania pozytywnych kontaktów z rodzicami są imprezy, m.in. przy okazji uroczystości religijnych. W wypadku dzieci przygotowywanych do pierwszego, pełnego udziału we Mszy św., będą to, m. in. spotkania liturgiczne związane z przeżywanym rokiem kościelnym i stopniowym wprowadzaniem w systematyczne i pełne uczestnictwo nie tylko w sakramentach: spowiedzi św. i Eucharystii, ale także w sakramentaliach i obrzędach religijnych. Dla przykładu podaję w następującym porządku czasowym:

• 07 X - poświęcenie różańców,
  
• XI - poświęcenie modlitewników,
  
• 08 XII- poświęcenie i uroczyste nakładanie medalików Matki Bożej Niepokalanej,
  
• 02 II - poświęcenie świec pierwszokomunijnych,
  
• Wielki Czwartek - poświęcenie ubranek pierwszokomunijnych.
  

IV.  Formacja  religijna  rodziców

Bezpośrednie przygotowanie do "wczesnej" Komunii św. odbywa się w parafii. Przynajmniej jeden z rodziców (opiekunów) również uczestniczy w katechezie. Niezależnie od obecności rodziców w cotygodniowych spotkaniach z udziałem dzieci, odbywa się katecheza samych rodziców, przeciętnie parę razy w roku. Oprócz niej zaprasza się rodziców dzieci komunijnych do udziału w dniach skupienia w okresie Adwentu i w Wielkim Poście oraz proponuje się udział w rekolekcjach zamkniętych w archidiecezjalnych domach rekolekcyjnych. ^[ 13 ]

Zamierzenia katechetów spotykających się z rodzicami powinny iść nie tyle w kierunku ich pedagogizacji, co przede wszystkim ich ewangelizacji; głosić Chrystusa, a nie edukować! Wśród najbardziej istotnych zagadnień należy podejmować taką tematykę, która dotyczy, m.in.:

• wprowadzania w lekturę Pisma św.,
  
• Eucharystii w życiu chrześcijanina,
  
• życia modlitewnego dziecka i rodziców,
  
• wpływu życia rodzinnego na kształtowanie postaw religijnych i etycznych dziecka,
  
• uczestnictwa katolików w grupach apostolskich w parafii,
  
• zagrożeń ze strony sekt religijnych,
  
• współczesnych zagrożeń w wychowaniu młodego pokolenia,
  
• rozwoju psychiczno-religijnego dziecka w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym.
  

Największym autorytetem dla dziecka w wieku przedszkolnym są rodzice i na tym należy bazować w katechizowaniu i we współpracy z rodzicami. Dziecko identyfikuje się z postawami religijnymi swoich rodziców i naśladuje je (socjalizacja religijna). Zasada ta ma znaczenie przede wszystkim w przyjmowaniu przez dziecko umiejętności konkretnych praktyk religijnych. Uczestniczy ono najpierw w religijności dorosłych, zwłaszcza rodziców, by potem na etapie wieku przedszkolnego, dalej wspierane przez rodziców, stopniowo nabywać zdolności w dochodzeniu do religijności autonomicznej.

Objawienie Boże przywodzi każdego wiernego do wspólnoty w wierze. Rodzina i parafia to najbardziej podstawowe środowiska, gdzie rozpoczynają się więzy miłości chrześcijańskiej i gdzie powinna kształtować się wspólnota oddająca cześć Bogu. Jednak rodzina i parafia są zanurzone w szerszym klimacie środowiska społecznego i jego kulturowego oddziaływania. Nowoczesne społeczeństwo coraz bardziej określa się poprzez komunikację - prasę, czasopisma, książki, telekomunikację, radio, telewizję, film, pocztę elektroniczną, media cyfrowe. Trzeba nauczyć się mówić językiem nowoczesnych mediów, przekazując najgłębsze prawdy objawione przez Boga. ^[ 14 ]

Uwagi  końcowe

Mając na uwadze utrwaloną już praktykę wczesnej Komunii św. w Archidiecezji Katowickiej, należy dążyć do kultywowania wartościowych tradycji religijnych w parafiach oraz pięknych tradycji i cennych obyczajów rodzinnych. Szczególnie trzeba dołożyć wszelkich starań ze strony duszpasterzy, katechetów i rodziców, aby zarówno wystrój świątyni, jak i sam przebieg liturgii eucharystycznej był godny i odświętny. Należy unikać tzw. "skomasowania" dzieci, gdy ilość ich jest znaczna, tłumacząc się innymi przesłankami pragmatycznymi. Wychodząc z zasady, że uroczystość organizuje się pod koniec roku szkolnego w klasie II, nigdzie nie jest powiedziane, że I Komunia św. musi być tylko w maju, równie dobrze może być i w czerwcu. Należy także praktykować tzw. "biały tydzień", przedłużający przeżycia minionej niedzieli, pogłębiający pobożność eucharystyczną.

Do pierwszego i pełnego udziału we Mszy św. dzieci są ubrane odświętnie, według parafialnego zwyczaju, ale z wykluczeniem jakiejkolwiek formy nacisku na rodziców. (Przypomina się, że to oni z racji swojego powołania są pierwszymi wychowawcami swojego potomstwa).

W rozwiązaniu tego problemu może dopomóc tylko należycie przeprowadzona, całoroczna, systematyczna formacja rodziców, ukazująca istotę zjednoczenia z Jezusem Chrystusem. Istnieje nadzieja, że uniknie się wtedy w sposób naturalny tzw. "strojów ślubnych" z okazji I Komunii św.

Ponadto nie należy forsować takich sposobów przystępowania dzieci do Pierwszej Komunii św., które wiązałyby się z upokorzeniem czy nawet napiętnowaniem dziecka w przypadku, gdy rodzice - z powodu przeszkody - nie mogą przyjąć Komunii św. Przy czym w sytuacji "wczesnej" Komunii św. problem ten nie istnieje, ponieważ dzieci wywodzą się tylko z tych rodzin, w których małżonkowie żyją w małżeństwie sakramentalnym i są praktykującymi katolikami (patrz: Instrukcja o pierwszej Komunii św. w wieku przedszkolnym, nr II. 8).

Aleksandra Szwajcok - mgr teologii, referentka Wydziału Katechetycznego Kurii Metropolitalnej w Katowicach, katechetka.

opr. ab/ab