Oczekiwania uczniów względem osobowości katechety

Z powszechnego doświadczenia wynika, że ogromną rolę we wzajemnym oddziaływaniu ludzi na siebie, a takim bez wątpienia jest proces katechetyczny, ma do odegrania osobowość ludzi biorących w nim udział. Skuteczność realizacji celów zależy więc od dobrej relacji uczniów i katechety, na co osobowość tego ostatniego ma duży wpływ. Bez wątpienia wpływ ma nie tylko sama osobowość, ale i sposób jej postrzegania przez uczniów oraz oczekiwania, jakie stawiają uczniowie. Postaramy się w tym artykule zanalizować ów problem odbioru i oceny katechety przez uczniów w kontekście ich oczekiwań. Analizy tej dokonamy na podstawie wyników badań ankietowych.

1. Wyniki badań nad osobowością katechety

Badania przeprowadzono w 2005r. w Liceum ogólnokształcącym w dziesięciotysięcznym mieście we wschodniej Polsce, a ściślej biorąc na Podlasiu. Objęto nimi klasy I i III w sumie 104 osoby, w przeważającej części to dziewczęta.

W ankiecie zaproponowano ocenę osobowości katechety w czterech płaszczyznach, tj. płaszczyźnie ludzkiej, pedagogicznej, wychowawczej i płaszczyźnie wiary. W każdej z tych czterech grup zaproponowano po 10 cech, które uczniowie mieli zweryfikować w odniesieniu do swego katechety. Druga część ankiety zawierała prośbę o usystematyzowanie owych cech w pewnym porządku od najważniejszych zdaniem uczniów, do najmniej ważnych.

Dla pełniejszego zrozumienia wyników należy dodać, iż kontakt katechety z uczniami I klas był dość krótki, bo trwał zaledwie 3 miesiące, natomiast z III klasami 2 lata, stąd też może to mieć pewien wpływ na różnice w wynikach przeprowadzonych badań ankietowych.

Wizerunek katechety, jaki się wyłania na podstawie badań jest następujący:

1. Gdy chodzi o cechy ogólnoludzkie katechety to:

Cechy	Uczniowie potwierdzający posiadanie przez katechetę następujących cech (w %)
	Kl I	Kl III
Umiejętność nawiązywania kontaktu	100,0	96,4
Samokrytycyzm	66,0	71,2
Sumienność i obowiązkowość	84,0	96,4
Poczucie humoru	98.0	98,2
Wrażliwość i wyrozumiałość	86,0	87,4
Naturalne zachowanie	96,0	98,2
Własne zdanie	100,0	100,0
Szacunek do innych	98,0	96,4
Konsekwencja	68,0	74,8
Bezpośredniość	84	98,2

 

Z powyższych danych wynika, że katecheta ma bezapelacyjnie własne zdanie na określony temat, umie też nawiązywać kontakt (100% w klasach I i 96,4% w III). Do jego mocnych stron należy zaliczyć poczucie humoru, naturalność zachowań, szacunek do innych. Najniższą ocenę uczniów otrzymał samokrytycyzm ( odpowiednio 66% i 71,2%), konsekwentność (68% i 74%) oraz wrażliwość i wyrozumiałość (86% i 87,4%).

Jako nauczyciel wyróżnia się dużą wiedzą, autentycznym przekonaniem do tego czego uczy i nawiązywaniem do życia, co jest szczególnie cenne. Uczniowie najniżej ocenili wymagania stawiane przez katechetę bo aż 70% w pierwszych klasach i 57,6% w trzecich stwierdziło, że są one bardzo małe. Niewątpliwie do słabszych stron należy też zdolność wyrabiania w uczniach własnego zdania, cechę tą potwierdziło odpowiednio 66% i 85,6%. Dla klas trzecich poruszane tematy wydają się być bardziej interesujące (98,2%) niż dla pierwszych (tylko 78%).

Katecheta jak każdy nauczyciel jest też wychowawcą. Ze względu na przedmiot którym się zajmuje i funkcje jaką pełni w środowisku szkolnym jest postrzegany jako ten, którego postawa, opinia i zdanie ma znaczenie i jest brane pod uwagę.

Z pośród zaproponowanych przez ankietę cech wychowawcy największe uznanie uczniów znalazły: przyjacielskość (96% i 96,4%), sympatia do uczniów (94% i 94,6%), dobre podejście (96% i 94,6%), szacunek do każdego (98% i 92,8%), oraz umiejętność dostrzeżenia dobrych i złych stron uczniów (94% i 91%).

Niemniej tylko dla 74% pierwszoklasistów i 73% maturzystów jest autorytetem, a odpowiednio 76% i 85,6% twierdzi, że ich katecheta jest zainteresowany problemami uczniów. Z pośród przebadanych 86% i 87,4% twierdzi, że mu ufa.

2. Gdy określają go jako pedagoga wizerunek przedstawia się następująco:

Cechy	Uczniowie potwierdzający posiadanie przez katechetę następujących cech (w %)
	Kl I	Kl III
Interesujące prowadzenie lekcji	88.0	98,2
Przekonanie do tego co mówi	96,0	100,0
Nawiązywanie do życia	96,0	100,0
Uczy mieć własne zdanie	66.0	85,6
Wymagający	30,0	42,4
Nie wywołuje lęku	92,0	87,4
Jasność i przystępność nauczania	96,0	80,2
Podejmowanie interesujących tematów	78,0	98,2
Duża wiedza	100,0	92,8
Bezpośredniość	84,0	98,2

 

 

 

3. Katecheta jako wychowawca posiada według uczniów wymienione cechy w następującym stopniu:

Cechy	Uczniowie potwierdzający posiadanie przez katechetę następujących cech (w %)
	Kl I	Kl III
Jest przyjacielski	96.0	96,4
Lubi swoich uczniów	94,0	94,6
Jest autorytetem	74,0	73,0
Ma dobre podejście	96.0	94,6
Stara się zrozumieć uczniów	86,0	85,6
Mają do niego zaufanie	86,0	87,4
Jest zainteresowany problemami uczniów	76,0	85,6
Szanuje każdego	98,0	92,8
Potrafi pochwalić i zganić	94,0	91,0
Uzasadnia swoje zdanie	84,0	96,4

 

 

4. Jako człowiek wiary postrzegany jest następująco:

Świadectwo wiary jest niewątpliwie najistotniejszym elementem posługi katechetycznej i osobowości katechety. Tylko autentyczność jego wiary może uczynić go „wychowawcą w wierze” innych (CT64). Tak więc przyglądając się płaszczyźnie wiary ocenianej przez uczniów widzimy, że szczególnie dla klas trzecich, które dłużej znają katechetę aż 5 cech oceniono bardzo wysoko, bo 100% badanych potwierdziło występowanie ich u katechety (życie zgodne z wiarą, znajomość prawd wiary, dzielenie się swoją wiarą, zainteresowanie wiarą uczniów i pobożność). Podobnie w pierwszych klasach ten procent jest wysoki i wynosi blisko 98%. Najniższe notowania w tej grupie cech ma zdolność do poświęceń 80% i 85,6%, a także kierowanie się miłością 82% i 94,6%.

2. Oczekiwania uczniów

Gdy chodzi o usystematyzowanie według ważności cech w poszczególnych grupach od najważniejszych do mniej ważnych, to wypowiedzi uczniów układały się następująco:

1. Uczniowie oczekują, że ich katecheta jako człowiek powinien charakteryzować się w pierwszym rzędzie następującymi cechami:

1. w klasach I oczekiwania są następujące:

1. szacunek do innych
2. umiejętność nawiązywania kontaktu
3. naturalne zachowanie
4. wrażliwość i wyrozumiałość
5. własne zdanie
6. poczucie humoru
7. sumienność i obowiązkowość
8. bezpośredniość
9. samokrytycyzm
10. konsekwencja
2. w klasach III zaś ta systematyka różni się w 4 przypadkach

1. szacunek do innych
2. umiejętność nawiązywania kontaktu
3. naturalne zachowanie
4. poczucie humoru
5. wrażliwość wyrozumiałość
6. sumienność i obowiązkowość
7. własne zdanie
8. bezpośredniość
9. samokrytycyzm
10. konsekwencja

2. Od katechety jako pedagoga oczekują przede wszystkim:

1. klasy I

1. interesujące prowadzenie lekcji
2. podejmowanie interesujących młodzież tematów
3. nawiązanie do życia
4. brak atmosfery lęku
5. przekonanie do tego co się mówi
6. sprawiedliwość
7. duża wiedza
8. jasność i przystępność nauczania
9. własne zdanie
10. wymagania
2. klasy III

1. interesujące prowadzenie lekcji
2. podejmowanie interesujących młodzież tematów
3. sprawiedliwość
4. nawiązanie do życia
5. przekonanie do tego co się mówi
6. brak atmosfery lęku
7. jasność i przystępność nauczania
8. duża wiedza
9. własne zdanie
10. wymagania

3. Najbardziej pożądane cechy wychowawcze to:

1. według klas I

1. przyjacielski
2. można mieć do niego zaufanie
3. szacunek do każdego ucznia
4. sympatia do uczniów
5. zainteresowanie problemami uczniów
6. próba zrozumienia uczniów
7. dobre podejście
8. autorytet
9. umiejętność pochwały i nagany
10. uzasadnianie swego zdania
2. w III klasach

1. przyjacielski
2. dobre podejście
3. próba zrozumienia uczniów
4. szacunek do każdego ucznia
5. można mieć do niego zaufanie
6. autorytet
7. sympatia do uczniów
8. zainteresowanie problemami uczniów
9. umiejętność pochwały i nagany
10. uzasadnianie swego zdania

4. Najważniejsze cechy człowieka wiary to:

1. według I klas

1. życie zgodne z wiarą
2. kierowanie się miłością
3. dzielenie się swoją wiarą
4. wrażliwość na cierpienie
5. pobożność
6. zdolność do poświęceń
7. znajomość prawd wiary
8. umiłowanie modlitwy
9. troska o wiarę uczniów
10. szacunek do niewierzących
2. w klasach III

1. kierowanie się miłością
2. życie zgodne z wiarą
3. dzielenie się swoją wiarą
4. wrażliwość na cierpienie
5. znajomość prawd wiary
6. zdolność do poświęceń
7. szacunek do niewierzących
8. znajomość prawd wiary
9. troska o wiarę uczniów
10. pobożność

Powyższe dane wskazują, że oczekiwania młodzieży co do osobowości katechety u uczniów rozpoczynających liceum i tych, którzy je kończą, nieco się różnią, choć w wielu miejscach są zbieżne, zwłaszcza gdy chodzi o cechy najistotniejsze. Wynika to zapewne z pewnego przewartościowania hierarchii wartości oraz większego nieco bagażu różnorodnych doświadczeń. Nie bez znaczenia jest też nieuchronna perspektywa wkroczenia w prawdziwie dorosłe życie i wzięcia większej odpowiedzialności za siebie.

Na koniec spróbujmy zestawić oczekiwania uczniów z oceną katechety. Dla większej przejrzystości zestawimy cechy według badanych najważniejsze i najmniej ważne z każdej grupy, podając obok w jakim stopniu uczniowie potwierdzają daną cechę u swego katechety ( podając średnią procentową).

Cechy najważniejsze według uczniów i ich potwierdzenie

1. szacunek dla innych - 97,2%
2. interesujące prowadzenie lekcji - 93,1%

3. przyjacielski stosunek do uczniów - 96,2%

4. życie zgodne z wiarą - 99%

Cechy najmniej istotne według uczniów i ich potwierdzenie

1. konsekwencja - 71,4%

2. wymagania - 36,2%

3. uzasadnianie swego zdania - 90,2%

4. troska o wiarę uczniów - 98%

Zakończenie

Podsumowując należy stwierdzić, że w dość wysokim stopniu uczniowie potwierdzili posiadanie przez swego katechetę zaproponowanych w ankiecie cech osobowościowych.

Należy też zauważyć pewną prawidłowość, a mianowicie młodzież dostrzega w większym stopniu w katechecie cechy, które są dla niej najistotniejsze, w mniejszym zaś te, które są dla niej mniej istotne. A więc można przypuszczać, że w pewnym sensie katecheta spełnia oczekiwania katechizowanej przez siebie młodzieży. Pozwala to mieć nadzieję, że proces katechizowania przebiega w dobrym klimacie wzajemnej komunikacji. Spełnione są bowiem oczekiwania pokładane w katechecie.

W takim układzie można też spodziewać się dobrych skutków i efektów katechezy w danym środowisku szkolnym, co nie oznacza rezygnacji z dalszego doskonalenia zarówno osobowości jak i metod oraz środków dydaktycznych i wychowawczych w celu osiągnięcia jak najlepszych rezultatów procesu katechizowania.

Autor zdaje sobie sprawę z tego, że wyniki badań przedstawione w artykule są odzwierciedleniem sytuacji określonego środowiska, w którym panuje bardzo przyjazny klimat, jeśli chodzi o katechezę. Niniejszy artykuł nie może być traktowany jako wykładnik sytuacji katechezy w skali kraju, każde bowiem środowisko społeczne ma swoje uwarunkowania, niemniej stanowić może argument w dyskusji nad rolą, jaką może odgrywać katecheza i katecheta w środowisku szkolnym.

opr. mg/mg