Namaszczenie olejem w liturgii

W starożytności namaszczenie pachnącym olejkiem było zabiegiem kosmetycznym, higienicznym i leczniczym. Namaszczenie dawało skórze elastyczność, odświeżało ją i konserwowało. Namaszczenie stanowiło także znak świętowania oraz symbol pomyślności i dobrobytu.

W Grecji specjalnym olejem namaszczali się sportowcy walczący w zapaśniczej walce. Śliski olej wtarty w ciało stanowił ochronę przed uchwytem przeciwnika. O obrzędzie namaszczenia mówi także Pismo święte. Stosowano je przy ustanawianiu króla, kapłana i proroka (1Sm 10, 1; 16, 13; Iz 45, 1; 61, 1). Namaszczenie było znakiem szczególnego wybrania i upodobania przez Boga oraz wyznaczało człowiekowi ściśle określone zadania. Namaszczany człowiek uważany był za Bożego wybrańca, który przeznaczony był do wykonania pewnych zadań mieszczących się w Bożym planie zbawienia. Do wykonania tych zadań Bóg dawał wybrańcowi swoją moc, swojego Ducha. W sposób szczególny został wybrany i namaszczony przez Boga Jego Syn Jezus Chrystus. Był On oczekiwanym Mesjaszem. Hebrajskie słowo „Mesjasz”, przetłumaczone na język grecki jako „Chrystus” tłumaczy się jako „namaszczony”. W Jezusie Chrystusie — Mesjaszu, napełnionym pełnią darów Ducha Świętego, zrealizowały się wszystkie zbawcze plany Boga (Iz 61, 1; Łk 4, 18-21; Dz 10, 38).

W odnowionej po Soborze Watykańskim II namaszczenie olejem krzyżma stosuje się w liturgii udzielania sakramentu chrztu, bierzmowania, święceń oraz przy dedykacji (poświęceniu) nowego ołtarza i kościoła.

W liturgii chrzcielnej po zanurzeniu w wodzie i wypowiedzeniu przez kapłana trynitarnej formuły chrztu: „N., Ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”, następuję obrzęd namaszczenia głowy dziecka olejem krzyżma świętego. Jest to pierwszy obrzęd wyjaśniający to, co dokonało się przez chrzcielne zanurzenie. Obrzędowi towarzyszą słowa modlitwy: „Bóg wszechmogący, Ojciec, naszego Pana, Jezusa Chrystusa, który uwolnił cię od grzechu i odrodził z wody i Ducha Świętego, On sam namaszcza cię krzyżmem zbawienia, abyś włączony do ludu Bożego, wytrwał w jedności z Chrystusem Kapłanem, Prorokiem i Królem na życie wieczne”.

Przez chrzcielne obmycie jednoczymy się z Jezusem Chrystusem. Jedność z Nim sprawia, że zostajemy również namaszczeni Duchem Świętym. Przez chrzest każdy człowiek zostaje włączony w potrójną misję Jezusa Chrystusa. Jest to misja kapłańska, prorocka i królewska. W ten sposób Chrystus zaprasza każdego ochrzczonego do współpracy w dziele przemiany i zbawienia świata. Codzienne życie chrześcijanina ma przyczyniać się do wzrostu Królestwa niebieskiego na ziemi.

Dla lepszego zrozumienia znaku namaszczenia olejem krzyżma świętego należy zapytać co oznacza ów udział w misji kapłańskiej, prorockiej i królewskiej Jezusa Chrystusa? Jako uczestnicy w kapłańskiej misji Chrystusa, mamy składać Bogu duchowe ofiary. Są nimi nasze modlitwy, uczestnictwo w życiu sakramentalnym, dobre uczynki, nasza praca i nasze cierpienia. Wszystko co dzieje się w naszym życiu możemy złożyć Bogu w ofierze. Udział w prorockiej misji Chrystusa uzdalnia i zobowiązuje każdego z nas do dawania świadectwa naszego chrześcijańskiego życia. Codziennym życiem mamy świadczyć, że wierzymy w Jezusa Chrystusa i że tylko On jest naszym Zbawicielem. Nasze uczestnictwo w królewskiej misji Chrystusa wyraża się w oddaniu Jemu własnego serca. Sprawiamy w ten sposób, że Jezus zaczyna królować w naszym codziennym życiu i staje się dla nas wartością najważniejszą. Królewską misję wypełniamy także służąc bliźnim, bo w taki sposób ukazujemy im Chrystusa. W końcu także wykorzystując swoje talenty i pracę mamy ubogacać świat, w którym żyjemy.

W liturgii sakramentu bierzmowania, po modlitwie, której towarzyszy włożenie rąk ma miejsce najważniejszy i właściwy znak sakramentu bierzmowania, czyli namaszczenie czoła olejem krzyżma, któremu towarzyszą słowa formuły sakramentalnej. Namaszczenia świętym olejem szafarz sakramentu dokonuje kciukiem prawej dłoni, czyniąc znak krzyża na czole bierzmowanego. Jest to znak, który wyraża przynależność bierzmowanego do Chrystusa i do Kościoła. Ten znak przypomina także, że sakrament bierzmowania pozostawia w bierzmowanym niezniszczalną pieczęć, czyli tak zwany charakter sakramentalny. W tej najważniejszej części liturgii sakramentu bierzmowania szczególne znaczenie ma olej krzyżma świętego. 

Przy udzielaniu sakramentu święceń biskup namaszcza dłonie nowo wyświęconych prezbiterów olejem krzyżma świętego. Jest to znak specjalnego namaszczenia przez Ducha Świętego, który czyni owocną ich posługę składania Bogu ofiary i uświęcania ludu chrześcijańskiego. Przyjmując sakrament święceń prezbiteratu otrzymuje się niezniszczalne znamię Ducha Świętego.

W liturgii poświęcenia nowego kościoła i ołtarza obrzęd namaszczenia ołtarza i ścian kościoła ma miejsce po specjalnej modlitwie odmawianej przez biskupa. Przez namaszczenie krzyżmem ołtarz staje się symbolem Chrystusa, który przed wszystkimi został „Namaszczony”. Ojciec namaścił Go Duchem Świętym i ustanowił Najwyższym Kapłanem, aby na ołtarzu swego Ciała złożył w ofierze swoje życie za zbawienie wszystkich ludzi. On jest Najwyższym Kapłanem, który na ołtarzu swojego ciała składa w ofierze swoje życie za nas. Ołtarz jest poświęconą komnatą nowożeńców, w której podczas każdej Mszy świętej dokonują się cudowne i tajemnicze zaślubiny Chrystusa Oblubieńca z Kościołem, Oblubienicą. Podobnie jak wspólnie stanowią jedno Mistyczne Ciało Chrystusa, tak ołtarz jest jednocześnie obrazem Chrystusa i Kościoła.

Namaszczenie kościoła oznacza poświęcenie go dla kultu chrześcijańskiego całkowicie i na zawsze. Zgodnie z tradycją liturgiczną dokonuje się dwanaście namaszczeń, albo stosownie do warunków cztery, przez co zaznacza się, że kościół jest on obrazem świętego miasta Jeruzalem.

Olej chorych

W rubrykach liturgii sakramentu namaszczenia chorych czytamy: „Kapłan bierze naczynie z olejem świętym i namaszcza czoło i ręce chorego”. Nie jest to tylko rubryka liturgiczna. Szafarz sakramentu bierze święty olej, a więc coś co należy do Boga, co pochodzi od Boga, co jest przez Niego przygotowane i co Jego samego wyraża. Tym olejem zostaje namaszczony człowiek chory na czole i na rękach. W symbolicznym sensie czoło wyraża człowieka duchowego, czyli człowieka zdolnego do myślenia. Ręce natomiast oznaczają człowieka, który potrafi tworzyć i pracować. W jakiś symboliczny sposób zostaje zaakcentowane, że cały człowiek potrzebuje uzdrowienia, że cały człowiek potrzebuje nadprzyrodzonej łaski Bożej, która uobecnia się w sakramencie namaszczenia dzięki działaniu Ducha Świętego.

W sakramencie chorych namaszczenia dokonuje się olejem poświęconym. W Biblii olej był znakiem bogactwa, obfitości i powodzenia (Pwt 11, 4; Oz 2, 24), był używany jako lekarstwo (Iz 1, 6; Łk 10, 34; Mk 6, 13). Biblijne znaczenie oleju, czyli obfitość, pomyślność, zdrowie, moc, pokój, radość, zadowolenie, pełnia i głębia, pozwalają stwierdzić, że olej wskazuje także na dary Ducha Świętego (por. J 14, 15-19. 26-27; Gal 5, 22; 1 Kor 12, 1-11). Według starożytnego myślenia, olej używany do namaszczenia ciała wchodził i przenikał bardzo głęboko wewnątrz ludzkiego ciała, udzielając mu mocy, zdrowia, piękności i radości. Krótkie przypomnienie znaczenia oleju i namaszczenia olejem w Biblii pozwala głębiej zrozumieć użycie oleju oraz gest namaszczenia olejem czyniony w czasie celebracji sakramentu chorych. W tym przypadku jest to istotny gest sakramentalny, który interpretuje rzeczywistość obecną i przekazywaną przez sakrament. Jest tym środkiem, przez który liturgia sakramentu „przemawia” i wyraża się. Stanowi właściwą materią sakramentu chorych.

W modlitwie poświęcenia oleju, poprzedzającej namaszczenie, wzywa się Ducha Świętego z Jego uzdrawiającą mocą: „ześlij z niebios Twojego Ducha Świętego Pocieszyciela, by moc Jego przeniknęła ten olej, który za sprawą Twoją wydało żywe drzewo dla pokrzepienia ciała. Niech Twoje święte błogosławieństwo sprawi, by ten olej stał się ochroną dla duszy i ciała każdego, kto będzie nim namaszczony; aby uwalniał od wszelkich cierpień, chorób i słabości”. Natomiast w rycie sakramentalnym działanie Ducha Świętego bezpośrednio dotyka człowieka chorego poprzez podwójne namaszczenie. Poprzez ten gest chory natychmiast „dotyka się” rzeczywistości nadprzyrodzonej i zostaje namaszczony duchowo. Uwzględniając walor medyczny oleju w przekazach biblijnych, nie można zapominać o innych jego aspektach znaczeniowych. Poza tym należy zawsze pamiętać, że namaszczenie dokonuje się w kontekście „modlitwy wiary”, co sprawia, że czynność ta nabiera dodatkowego i specjalnego znaczenia, o wiele ważniejszego od naturalnego aspektu medycznego. Ryt namaszczenia i towarzysząca mu formuła sakramentalna stają się plastyczną i żywą manifestacją obecności i działania Ducha Świętego.

Tekst pochodzi z książki ks. prof. Dariusza Kwiatkowskiego, Zaczerpnąć ze źródła wody życia. W świecie liturgicznych znaków, Kalisz 2007

opr. mg/mg