Oktawa Bożego Narodzenia

Uroczystość Narodzenia Pańskiego ma oktawę ułożoną w następujący sposób:

- W niedzielę w czasie oktawy obchodzi się święto Świętej Rodziny.

- 26 grudnia obchodzone jest święto św. Szczepana, pierwszego męczennika.

- 27 grudnia przypada święto św. Jana, apostoła i ewangelisty.

- 28 grudnia obchodzi się święto świętych Młodzianków.

- Dni 29, 30 i 31 grudnia są dniami w czasie oktawy.

- 1 stycznia, w oktawę Narodzenia Pańskiego obchodzi się uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi. W tym dniu wspominano także nadanie Najświętszego Imienia Jezus (ONRLK 35). Wraz z wydaniem trzeciej edycji Mszału Rzymskiego wspomnienie to wyznaczono na 3 stycznia.

Oktawa uroczystości Narodzenia Pańskiego w obecnej formie kształtowała się przez wiele wieków. Pierwsze świadectwa o świętowaniu oktawy Bożego Narodzenia pochodzą z VI wieku, chociaż poszczególne święta znane były już wcześniej. Najstarszym z nich była uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi, obchodzona 1 stycznia, czyli na początku nowego roku kalendarzowego. W starożytnym Rzymie był to dzień pogańskiego święta, podczas którego witano nowy rok. Pogańskie świętowanie naznaczone było nieograniczoną rozwiązłością moralną i dlatego chrześcijanie na początku w tym dniu celebrowali liturgie pokutne i obchodzili dzień postu. W liturgii rzymskiej dzień ten dedykowano Maryi jako Matce Boga. Wzorowano się tutaj na liturgiach Kościoła Wschodniego, który dzień po Bożym Narodzeniu świętował tak zwane „gratulacje Matce Bożej”. W późniejszych wiekach 1 stycznia obchodzono święto obrzezania Jezusa. Odnowiony po Soborze Watykańskim II kalendarz rzymski przywrócił uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi. Teksty modlitw mszalnych ukazują Maryję jako Matkę Chrystusa i Kościoła, a Ewangelia mówi o obrzezaniu i nadaniu imienia Jezusowi.

W najstarszych rzymskich kalendarzach zaraz po uroczystości Bożego Narodzenia umieszczano następujące święta: św. Szczepana — pierwszego męczennika, św. Jana Ewangelisty oraz świętych Młodzianków Męczenników. Średniowiecze widziało w nich honorowy dwór Dzieciątka Jezus i nazywało ich Jego „towarzyszami”. Wymienieni święci przedstawiają różne formy męczeństwa, czyli najdoskonalszej formy naśladowania Jezusa.

Święto św. Szczepana, pochodzące z IV wieku, wspomina dzień jego męczeńskiej śmierci. W starożytności dzień śmierci rozumiano jako dzień „narodzin dla nieba”. Tak jak narodziny Chrystusa oznaczały dla całego świata i każdego człowieka rozpoczęcie i wejście w nową rzeczywistość, tak samo nowa rzeczywistość rozpoczynała się od męczeńskiej śmierci dla św. Szczepana. Jako doskonały naśladowca Chrystusa odziedziczył obietnicę nieba, czyli życia wiecznego.

Również święto św. Jana Ewangelisty obchodzono już w IV wieku. Święto to stało się bardzo popularne w wiekach średnich za sprawą legend mówiących o życiu św. Jana. Popularność zyskały zwłaszcza opowiadania o cudownym ocaleniu Ewangelisty po podaniu mu zatrutego wina oraz uratowaniu go z rozpalonego w ogniu oleju. Pierwsza legenda zrodziła zwyczaj błogosławienia wina w dniu 27 grudnia i podawania go wiernym. W niektórych kościołach zwyczaj ten istnieje do dziś.

Święto św. Młodzianków Męczenników powstało w Kościele Wschodnim na początku VI wieku. Po raz pierwszy wspomina się o nim w kalendarzu z Kartaginy, pochodzącym z 505 roku. Wprowadzenie święta było naturalną konsekwencją wiary Kościoła o świętości niewinnych dzieci zamordowanych na rozkaz Heroda. Pierwotnie święto miało charakter pokutny i liturgię celebrowano w szatach koloru fioletowego. Dopiero później zaczęto je obchodzić jak święto innych męczenników.

Szczególne znaczenie w oktawie Bożego Narodzenia posiada święto Świętej Rodziny, przypadające w pierwszą niedzielę po uroczystości Bożego Narodzenia. Jest to święto stosunkowe nowe, ponieważ zrodziło się w XIX wieku. Wprowadzenie święta było konsekwencją coraz bardziej popularnego kultu Najświętszej Rodziny, który narodził się w Kanadzie i był bardzo promowany przez papieża Leona XIII i Benedykta XV. Święta Rodzina z Nazaretu powinna stać się wzorem dla wszystkich chrześcijańskich rodzin. Celem wprowadzenia święta była także obrona rodzin przed rozbiciem. Tematy te wyraźnie podejmują teksty biblijne i mszalne święta.

Pozostałe trzy dni, czyli 29, 30 i 31 grudnia obchodzone są jako dni w czasie oktawy. Przypadające wtedy wspomnienia dowolne św. Tomasza Becketa (29 grudnia) i św. Sylwestra I (31 grudnia) są pochodzenia późniejszego. Na uwagę zasługuje drugie wspomnienie, ponieważ przypada w ostatni dzień roku cywilnego i stanowi okazję do urządzania nabożeństw dziękczynno-przebłagalnych.

Świętując oktawę uroczystości Bożego Narodzenia należy pamiętać, że jest ona obchodzona jako jeden świąteczny dzień, uobecniający tajemnicę Wcielenia. Teksty biblijne i liturgiczne każdego dnia odnoszą się do tajemnicy przyjścia Boga w ludzkiej postaci. Jezus Chrystus, Bóg — Człowiek przychodzi jako obiecywany i zapowiadany Mesjasz, czyli Zbawiciel. W Nim wypełniają się wszystkie proroctwa i obietnice Starego Testamentu. Tajemnica Narodzenia Pańskiego jest dla człowieka źródłem prawdziwej radości i nadziei.   

Tekst pochodzi z książki ks. prof. Dariusza Kwiatkowskiego, Zaczerpnąć ze źródła wody życia. W świecie liturgicznych znaków, Kalisz 2007

opr. mg/mg