Instrukcja Episkopatu Polski dla duchowieństwa dotycząca wprowadzenia w życie nowych obrzędów pokuty

Święta Kongregacja Kultu Bożego, wykonując polecenie Drugiego Soboru Watykańskiego (KL nr 72), przygotowała nowe Obrzędy Pokuty. Zatwierdził je Papież Paweł VI i polecił ogłosić oraz włączyć do Rytuału Rzymskiego na miejsce dotąd obowiązujących, co nastąpiło dnia 2 grudnia 1973 r.

Na zlecenie Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski, Komisja Episkopatu do Spraw Liturgii przygotowała polski przekład nowych Obrzędów Pokuty. Po zatwierdzeniu go przez Konferencję Episkopatu, przekład zatwierdziła Stolica Apostolska dekretem z dnia 10 marca 1978 r.

Wydanie książkowe tej nowej części rytuału ukazało się staraniem Księgarni św. Jacka w Katowicach przy końcu r. 1981 .

Konferencja Plenarna Episkopatu obradująca w Warszawie w dniach 25-26 listopada 1981 ustaliła I Niedzielę Adwentu 1982 jako termin wejścia w życie nowych Obrzędów Pokuty w diecezjach w Polsce, przeznaczając okres poprzedzający na zapoznanie się przez duchowieństwo z treścią księgi rytuału oraz na duszpasterskie przygotowanie wiernych.

I. Treść nowej księgi: obrzędy pokuty

Tytuł księgi wskazuje, że treść dotyczy nie tylko sprawowania sakramentu pojednania, ale ukazuje pokutę jako podstawowy element całego życia chrześcijańskiego zgodnie z duchem Ewangelii.

Treść jest następująca: Po wprowadzeniu teologicznopastoralnym następują rozdziały zawierające obrzędy sprawowania sakramentu pokuty jednego penitenta, wielu penitentów ze spowiedzią indywidualną i wielu penitentów ze spowiedzią i rozgrzeszeniem ogólnym. Rozdział czwarty zawiera duży zestaw tekstów Pisma świętego i modlitw do wyboru przy sprawowaniu sakramentu pojednania i z okazji nabożeństw pokutnych. W trzech końcowych dodatkowych mamy formuły uwolnienia od cenzur i nieprawidłowości, wzory nabożeństw pokutnych i wzór rachunku sumienia. Księga jak widać z treści jest nie tylko obrzędowym rytuałem, ale podręcznikiem w tej bardzo ważnej dziedzinie duszpasterskiego posługiwania. Z tej racji każdy kapłan powinien ją posiadać.

II. Przygotowanie duchowieństwa i wiernych

W okresie poprzedzającym wprowadzenie nowych Obrzędów Pokuty:
1. Duchowieństwo zapozna się z treścią księgi; szczególnie z wprowadzeniem teologicznopastoralnym.
2. W diecezjach odbędą się konferencje rejonowe duchowieństwa celem omówienia nowej części rytuału z uwzględnieniem niniejszej Instrukcji.
3. List Episkopatu poinformuje wiernych o nowych Obrzędach Pokuty.
4. Duszpasterze przygotują wiernych przez katechezy, wyjaśniając treść nowej formuły sakramentalnego rozgrzeszenia oraz współdziałanie penitenta w samym sakramencie.
U w a g a : Zgodnie z zaleceniem Drugiego Soboru Watykańskiego obrzędy i formuła sakramentu pokuty zostały tak ujęte, aby jaśniej wyrażać naturę i skutek tego sakramentu (KL nr 72). Tekst formuły :
"Bóg Ojciec miłosierdzia,
który pojednał świat ze sobą
przez śmierć i zmartwychwstanie swojego Syna i zesłał Ducha świętego na odpuszczenie grzechów,
niech ci udzieli przebaczenia i pokoju przez posługę Kościoła.
I JA ODPUSZCZAM TOBIE GRZECHY W IMIĘ OJCA I SYNA + I DUCHA ŚWIĘTEGO.
Penitent : AMEN."

W katechezie powinno się wyjaśnić wiernym:
a) Sakrament pokuty należy do Liturgii Kościoła zawiera więc rzeczywistość nadprzyrodzoną jest nią działanie Ojca przez Syn w Duchu świętym przez posługę Kościoła.
b) Skutkiem jest uświęcenie człowieka grzesznika, równocześnie uwielbienie, które składa Panu Bogu penitent w łączności z kapłanem pod tchnieniem Ducha Świętego.
c) Do sakramentalnej liturgii należą także akty penitenta: żal za grzechy, wyznanie win, zadośćuczynienie i poprawa życia. Tematyka katechez w oparciu o formułę rozgrzeszenia:
1. Miłosierdzie Ojca niebieskiego jest źródłem pojednania.
2. Pojednanie grzesznika związane jest z Misterium Paschalnym Chrystusa Pana.
3. Rola Ducha świętego w odpuszczeniu grzechów.
4. Rola Kościoła w sakramencie pojednania.
5. Współdziałanie penitenta w sakramencie pojednania z Bogiem.

III. Przebieg sakramentalnego obrzędu

Przebieg sakramentalnego obrzędu przy indywidualnej spowiedzi został zachowany bez zasadniczych zmian. Dodano jedynie teksty do dowolnego wyboru dla spowiednika i penitenta: Dotychczasowy tedy porządek obrzędu mieści się całkowicie w ramach obrzędu w nowym rytuale.

Dla uniknięcia wątpliwości w praktyce duszpasterskiej Konferencją Episkopatu ustala dla wszystkich diecezji w Polsce następujące zasady:

A. Kapłani spowiednicy:
1. zachowują przepisy zawarte we Wprowadzeniu teologiczno-pastoralnym w rozdziale: "Sprawowanie sakramentu pokuty w Polsce", s. 34-35, nr 38.
2. zachowują porządek obrzędu pojednania podany w rozdziale I, który w swej zasadniczej strukturze nie odbiega od obrzędu dotychczasowego. Ubogacony został trzema elementami:
a) słowami zachęty kierowanymi do penitenta przed rozpoczęciem wyznania win,
b) odpowiedzią penitenta : Amen po słowach rozgrzeszenia, oraz
c) aktem uwielbienia Boga na zakończenie obrzędu.
Pierwsze dwa elementy są obowiązkowe, trzeci do wyboru, zaleca się stosować go, kiedy wierni ten akt sobie przyswoją.
3. wszystkie słowa wypowiadają w kierunku penitenta (do kratek konfesjonału), aby je słyszał i rozumiał. Głos ma być przyciszony, podobnie jak było dotąd, w rozmowie z penitentem podczas wyznawania win.
4. w sytuacji negationis absolutionis z uwagi na Sigillum sacramentale udziela się penitentowi błogosławieństwa, na które penitent, jak po absolucji odpowiada Amen.
5. część obrzędu o czytaniu słowa Bożego przy spowiedzi indywidualnej nie ma u nas zastosowania. Wierni będą mogli korzystać z odpowiednich tekstów podczas przygotowania się do spowiedzi kiedy zaistnieje możliwość wydania ich i udostępnienia wiernym.

B. Proboszczowie i rektorzy kościołów zatroszczą się o to, by:
a) konfesjonały zostały uzupełnione odpowiednimi zasłonami przy kratkach od strony spowiednika i penitenta. Wymaga tego bowiem właściwe, zgodne z nowym obrzędem sprawowanie sakramentu pokuty. (W licznych kościołach konfesjonały mają już takie zasłony).
b) w konfesjonałach znajdowały się kartoniki z tekstem formuły rozgrzeszenia wypisanym pismem maszynowym.

C. Wierni:
1. Wierni przystępując do sakramentu pokuty zachowują porządek całego obrzędu jak dotąd.
2. Pouczeni w katechezie przygotowującej mają wiedzieć, że:
a) po pozdrowieniu i znaku krzyża świętego słuchają słów zachęty ze strony spowiednika;
b) kiedy spowiednik wypowie słowa formuły rozgrzeszenia odpowiadać: Amen.
3. Postawę przy konfesjonale zachowują taką, by mogli słyszeć wszystkie słowa spowiednika.
4. Teksty w obrzędzie do dowolnego wyboru dziatwa i młodzież przyswoi sobie z biegiem czasu w katechezie. Wierni starsi mogą wyrazić żal i postanowienie słowami jak dotąd.
5. Końcowy akt uwielbienia Pana Boga przez spowiednika. Dlatego może być wprowadzony z biegiem czasu po przyswojeniu sobie przez wiernych tego aktu przez katechezę.

IV. Obrzęd pojednania wielu penitentów z indywidualną spowiedzią i rozgrzeszeniam

Obrzęd można stosować przy okazji rekolekcji, dni skupienia oraz spowiedzi niewielkich grup wiernych. Wymaga ten obrzęd przeprowadzenia katechezy przygotowawczej ukazującej naturę kościelną sakramentu pojednania, czyli jego wymiar społeczny. Dobrze przeprowadzony przez duszpasterza będzie owocny dla korzystających z sakramentu pokuty w ramach tego obrzędu.

V. Obrzęd pojednania wielu penitentów z ogólną spowiedzią i rozgrzeszeniam

Część rytuału, gdzie jest mowa o spowiedzi ogólnej z ogólnym rozgrzeszeniem, u nas są nieaktualne. Na mocy uprawnień zawartych w nr 98 Wprowadzenia Konferencja Episkopatu Polski uznała, w polskich diecezjach nie ma potrzeby stosowania tej możliwości: nr 31-35; 40 c; 61-68. Obowiązują Przepisy zawarte w rozdziale "Sprawowanie Sakramentu pokuty w Polsce" (nr 38*).

VI. Zestaw tekstów Słowa Bożego i modlitw

Zawarty w rytuale zestaw tekstów Słowa Bożego i modlitw będzie w duszpasterstwie bardzo pożyteczny. Może być wykorzystany nie tylko przy sprawowaniu sakramentu pojednania i nabożeństw pokutnych określonych przepisami nabożeństw pokutnych, ale takie z okazji różnych nabożeństw adoracyjno-pokutnych takich jak: nabożeństwa podczas misji, rekolekcji, adoracji pierwszopiątkowych (godzin świętych, czuwań wynagradzających itp.).

Redaktorzy modlitewników powinni włączyć do treści krótsze teksty słowa Bożego i modlitwy jako pomoc przy przygotowaniu się do spowiedzi.

VII. Nabożeństwo pokutne

Rozdział V. Wprowadzenia do nowych Obrzędów pokuty zaleca praktykowanie nabożeństw pokutnych zwłaszcza w Adwencie i Wielkim Poście. Podkreślony jest ich cel mianowicie "rozwijanie ducha i cnoty pokuty oraz przygotowanie do owocniejszego przyjęcia sakramentu pokuty (s. 197 nr 1). W Dodatku umieszczone są wzory nabożeństw pokutnych.

Jeżeli chodzi o tą część rytuału duszpasterstwo w naszej Ojczyźnie na tym odcinku ma trwały dorobek. Zadanie bowiem nabożeństw pokutnych nakreślone przez nowe Obrzędy pokuty, spełniają u nas urządzane powszechnie rekolekcje wielkopostne i adwentowe. Ten sam cel mają praktykowane u nas już przez szereg pokoleń nabożeństwa Gorzkich Żali, unikalne chyba w Kościele Powszechnym, podczas, których wierni wchodzą duchowo "w przepaść męki Chrystusa" po to właśnie, aby przemienić swoje życie na coraz to wierniejsze Chrystusowi Panu. Jednakowoż materiały zawarte w nowym rytuale dla naszej praktyki duszpasterskiej wnoszą nowe naświetlenia, szczególnie bogatą podbudowę biblijną.

Zasady, którymi kierować się będziemy w tej dziedzinie są następujące:
1. pielęgnujemy gorliwie praktykę rekolekcji wielkopostnych i adwentowych oraz nabożeństw Gorzkich Żali,
2. korzystamy z naświetleń ukazujących celowość nabożeństw pokutnych i materiałów zawartych w rytuale, ubogacając nimi umiejętnie nasze liturgiczne duszpasterstwo,
3. z okazji misji i rekolekcji zwłaszcza grupowych urządzamy nabożeństwa pokutne według wzorów podanych w nowym rytuale, zachowując odnośne zarządzenia diecezjalne.

Powyższe przepisy wykonawcze zostały uchwalone przez Konferencję Plenarną Episkopatu obradującą w Warszawie w dniach 25 i 26 lutego 1982. Obowiązują w diecezjach polskich. Należy je ogłosić w urzędowych pismach diecezjalnych.

Arcybiskup Józef Glemp, Prymas Polski
Przewodniczący Konferencji Episkopatu

Biskup Stanisław Jakiel,
Przewodniczący Komisji Episkopatu do Spraw Liturgii

opr. ab/wz