Z dziejów ewangelizacji Laosu

Mimo wszelkich dziejowych przeszkód (wojna domowa, rządy komunistów) w Laosie można zaobserwować zdumiewający proces odradzania się życia religijnego: wspólnoty od dziesięciu lat pozbawione sakramentów zachowały wiarę, całe wsie pragną przyjąć katolicyzm, społeczności katolickie narodowości khmu tłumaczą teksty liturgiczne na swój język, aby móc w nim sprawować Eucharystię.

Na początku stulecia było w Laosie 10 tys. ochrzczonych, w 1973 r. społeczność wiernych liczyła 45 tys. osób, a dzisiaj, po dwudziestoleciu rządów komunistycznych, chrześcijan jest ponad 60 tys., w tym 36 tys. katolików (0,6% ogółu ludności). Pracuje wśród nich 17 kapłanów, około 100 zakonnic i ponad 100 katechistów.

Nowa wiosna

Laotańska wspólnota chrześcijańska przetrwała trudne półwiecze i jest znów żywa i dynamiczna, gotowa do dalszego wzrostu. Wizyta ad limina laotańskich biskupów była ważnym krokiem w tym kierunku. «Dla wszystkich biskupów Laosu wizyta jest przeżyciem komunii z Ojcem Świętym, z Kościołem powszechnym, a także ze sobą nawzajem» — powiedział agencji «Fides» abp Luigi Bressan, nuncjusz apostolski w Tajlandii, Singaporze i Kambodży oraz delegat apostolski w Laosie. «Ta wizyta — dodał — jest znakiem przemiany w Kościele i w społeczeństwie Laosu. Usuwa pozostałości nie zamierzonego rozłamu między Kościołem Laosu a innymi Kościołami regionu, a także między Laosem a Stolicą Apostolską. Biskupi Laosu przybyli z wizytą razem z biskupami kambodżańskimi, jako że tworzą obecnie jedną Konferencję Episkopatu. Natomiast zakonnice pracujące w kraju należą do konferencji zakonów żeńskich Tajlandii. Zagraniczni misjonarze nadal nie mogą osiedlać się w kraju na stałe, a jedynie odwiedzać go na określony czas. Tajlandzki kapłan pracuje na północy kraju z laotańskimi migrantami, zakonnice z Laosu uczęszczają do szkoły pielęgniarskiej w Bangkoku, seminarium w Thakhek otrzymuje materiały dydaktyczne i gości wykładowców z Tajlandii. To wszystko było przedtem nie do pomyślenia! Zdumiewa także wzrost powołań męskich i żeńskich do życia konsekrowanego, chociaż w Laosie nie ma jeszcze żadnego zgromadzenia męskiego».

W ciągu ostatnich 15 lat Nuncjatura Apostolska organizowała akcje pomocy w nagłych potrzebach i dzieła socjalne. Papieskie Dzieła Misyjne wspomagają formację zakonnic i działalność seminariów. Od trzech lat także dla Konferencji Episkopatu Włoch pomoc Laosowi stanowi jeden z priorytetów.

Sekretarz Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów abp Marcello Zago OMI był w latach 1959-1974 misjonarzem w Laosie. Z tamtego okresu pamięta przede wszystkim «niezwykłą otwartość buddystów na dialog z nami, który podjęliśmy najpierw nieśmiało, a potem w sposób systematyczny. Jego zwieńczeniem była wizyta delegacji buddyjsko-katolickiej w Rzymie w 1973 r., która spotkała się z papieżem i zapoznała się z rzeczywistością włoskiego katolicyzmu».

Gdy misjonarze zostali wypędzeni, abp Zago był od kilku miesięcy w Rzymie, powrócił jednak do Laosu, aby przyjrzeć się bliżej sytuacji. «W maju 1975 r. — wspomina — byłem w Luang Prabang, gdy misjonarze zostali zmuszeni do wyjazdu, i obserwowałem reakcję buddystów w ich obronie; była ona nie tylko pokrzepieniem dla samych misjonarzy i dla miejscowych katolików, ale także świadectwem owocności podjętego wcześniej dialogu i współpracy».

Wielowiekowa historia wiary

Ludność Laosu zetknęła się po raz pierwszy z misjonarzami katolickimi w XVII w. W 1642 r. przybyli tam z terenów dzisiejszego Wietnamu dwaj jezuici. Jeden z nich, o. Giovanni Liera pozostał tam przez sześć lat, nie zdołał jednak utworzyć wspólnoty.

Przez następne dwa stulecia kraj pozostawał niedostępny dla wpływów zagranicznych, do momentu gdy ojcowie z Paryskich Misji Zagranicznych (MEP), mający siedzibę w Syjamie (Tajlandia), nawiązali na nowo kontakty z Laosem. Już w 1830 r. o. Deschavannes dotarł na północ kraju, ale apostolat rozwinął się dopiero od 1881 r., a w rezultacie w 1899 r. powstał wikariat apostolski Laosu z siedzibą w Nong Seng (później Tharé). Obejmował on terytorium całego Laosu (dawnego Lan-Xang), na którym żyło 10 tys. ochrzczonych i 2 tys. katechumenów.

Próby ewangelizacji podjęto także z terytorium Kambodży. Zdarzały się przypadki męczeństwa (np. w 1884 r. zginął młody o. Joseph-Auguste Séguret), ale wielu księży zmarło też w ciągu kilku lat z powodu chorób tropikalnych. W zachodniej części kraju powstają wspólnoty chrześcijańskie, a w 1891 r. zostaje otwarte pierwsze małe kolegium dla seminarzystów i katechetów w Don-Don, na północ od Thakhek. Pierwszym kapłanem — absolwentem tego seminarium był ks. Moun z Syjamu, zaś w 1932 r. święcenia kapłańskie przyjął pierwszy Laotańczyk ks. Theng. W tym samym okresie powstają też wspólnoty katolickie na południu, zakładane przez Paryskie Misje Zagraniczne. W 1935 r. docierają do Laosu również Oblaci Maryi Niepokalanej (OMI) z o. Mazoyerem, który w 1938 r. został pierwszym prefektem apostolskim Północnego Laosu.

W listopadzie 1940 r. wszyscy misjonarze francuscy z północnej Tajlandii musieli przenieść się do Laosu z powodu działań wojennych. Pod nieobecność wikariusza apostolskiego w północnej Tajlandii jego obowiązki przejął w styczniu 1945 r. wikariusz apostolski Laosu bp Thaomine. W marcu tego roku wojska japońskie zajmują całe Indochiny; docierając do Thakhek, aresztują ordynariusza diecezji bpa Gouina, wikariusza apostolskiego i ks. Thibauda; zostają oni rozstrzelani 21 marca 1945 r. w Nakay wraz z wszystkimi Francuzami płci męskiej. Inni księża uciekają do Tajlandii.

W 1947 r. ks. Bayet zostaje mianowany piątym wikariuszem apostolskim kraju; dzieli swój czas między Laos i Tajlandię, rozbudowuje niższe seminarium w Paksanie. W 1950 r. z terytorium kraju zostaje wydzielona prefektura apostolska Savannakhet, powierzona bpowi J. Arnouldowi, zaś w 1967 r. w części południowej powstaje wikariat apostolski w Paksé powierzony bpowi Urkia.

Od 1919 r. działają w Laosie zakonnice ze zgromadzenia Córek Maryi z Kalwarii. Dwie z nich giną rozstrzelane w 1940 r. na terenie Tajlandii. W 1934 r. rozpoczynają działalność Siostry Miłosierdzia św. Joanny Thouret, zostaje też założony świecki instytut Oblatek Misjonarek Maryi Niepokalanej. W tym okresie powstaje także duchowieństwo lokalne, choć na razie dość nieliczne. W czasie wojny domowej wspólnoty chrześcijańskie traktowane są nieprzychylnie, jako że ideologia komunistyczna jest wroga wszystkim religiom. Wierni rozpraszają się, ale Kościół wzrasta nawet w latach walk partyzanckich. W 1958 r. Siostry Miłosierdzia otwierają w Wientianie kolegium dla 600 dziewcząt, a Oblatki otwierają dwie szkoły dla chłopców. Oblaci budują w Wientianie konwikt dla chłopców, dwie szkoły dla katechistów, szkołę parafialną dla 600 uczniów i wielką szkołę «Hope», do której uczęszcza prawie 2 000 dzieci. Mimo trudności posuwa się naprzód także ewangelizacja wsi.

W 1973 r. liczba ochrzczonych w Laosie wynosi ok. 45 tys., Kościół prowadzi liczne szkoły, 3 leprozoria, przychodnie lekarskie w wielu wsiach. Misjonarze organizują także kursy zawodowe i zakładają spółdzielnie, uczą nowych metod uprawy (m.in. zboża). W 1973 r. buddyjski «patriarcha» Laosu spotyka się w Rzymie z Pawłem VI i nawiedza wielkie sanktuaria we Włoszech: dialog międzyreligijny nabiera rozmachu.

Zarazem jednak na terenie Laosu Kościół przeżywa też dramat męczeństwa: ks. Joseph Tien, zabity przez komunistów w 1954 r., 6 kapłanów ze zgromadzenia Oblatów Maryi Niepokalanej, 5 z Paryskich Misji Zagranicznych i 3 katechistów zostało wpisanych przez Konferencję Episkopatu do nowego martyrologium roku 2000.

Wraz z przejęciem władzy w 1975 r. przez socjalistów wszyscy zagraniczni misjonarze i zakonnice muszą opuścić kraj. Wielu kapłanów trafia do więzień lub obozów reedukacyjnych. Wszystkie szkoły katolickie, do których uczęszcza ponad 9 tys. uczniów, oraz dzieła charytatywne Kościoła zostają przejęte przez państwo.

Domy zakonne i kościoły zostają przeznaczone na cele świeckie. W 1989 r. władze zakazują chrześcijanom na północy kraju uczestnictwa w jakichkolwiek nabożeństwach religijnych, katolickich czy protestanckich. Pierwsze oznaki liberalizcji zauważyć można dopiero w 1991 r.: z biegiem lat wszyscy kapłani zostają zwolnieni z więzień, wzrasta swoboda kultu, władze zezwalają na wzniesienie kilku budowli sakralnych. Nie stawia się przeszkód nawróceniom indywidualnym, ale nawrócenia grupowe całych wsi z reguły spotykają się ze sprzeciwem. Istnieją jednak niewielkie wspólnoty w odległych wioskach, które zachowały wiarę, choć od dziesięcioleci nie docierają do nich kapłani. 24 stycznia 1998 r. kapłan katolicki ks. Tito Banchong został aresztowany w prowincji Bokeo pod zarzutem odwiedzenia kilku rodzin chrześcijańskich. W kilka dni później czterech wolontariuszy chrześcijańskich zostało aresztowanych i wydalonych z kraju za zorganizowanie nielegalnego zgromadzenia religijnego.

Teraźniejszość i przyszłość

Trudno ocenić, jak liczni są dziś katolicy w Laosie. Według danych nuncjatury apostolskiej jest ich ok. 36 tys., ale inne oceny szacunkowe sięgają nawet 100 tys. Trzeba pamiętać, że do dzisiaj zgromadzenia zakonne nie mogą prowadzić własnych szkół, ośrodków formacyjnych ani szpitali, tak więc siostry pracują w instytucjach państwowych.

Kraj jest podzielony na cztery wikariaty, kierowane obecnie przez duchowieństwo lokalne. Biskupi są zgromadzeni w Konferencji Episkopatu Laosu, która jednak nie ma jeszcze statutu. Jej przewodniczącym jest bp Jean Sommeng Vorachak. Podjęto na nowo spotkania Konferencji Episkopatu Laosu i Kambodży, która powstała już w 1971 r., ale jej działalność była zawieszona przez ponad 20 lat. Jej przewodniczącym jest bp Yves- -Georges-René Ramousse MEP, wikariusz apostolski Phnom Penh.

Kapłani pracują na ogół w strukturach wikariatów. 11 z nich (na ogólną liczbę 17) spotkało się po raz pierwszy w lipcu 1998 r., podejmując m.in. decyzję o przełożeniu Biblii na język laotański. W 1996 r. wikariusz apostolski Savannakhet założył wyższe seminarium w Thakheku, do którego seminaria niższe w Paksanie i Wientianie wysyłają kandydatów do kapłaństwa. Obecnie przebywa w nim 16 kleryków.

Zakonnice pracują w parafiach. W trzech zgromadzeniach (Córki Maryi z Góry Kalwarii, Oblatki Misjonarki Maryi Niepokalanej i Siostry Miłosierdzia) jest obecnie 10 nowicjuszek.

Działalność Kościoła polega przede wszystkim na zaspokajaniu duchowych potrzeb wiernych przez posługę sakramentalną. Katecheza jest jeszcze bardzo słaba, ewangelizacja postępuje pomału w niektórych regionach, gdzie indziej nie jest wcale prowadzona. Własne siły Kościoła są skromne, duchowni zagraniczni nie mogą się osiedlać na stałe. Utrzymuje się także pewna nieufność wobec chrześcijaństwa, które nadal bywa postrzegane jako religia zachodnich kolonizatorów albo Wietnamczyków.