Obecność Kościoła katolickiego w Czeskiej Republice

Kościół katolicki w Czechach - perspektywa duszpasterska i historyczna

Aby dobrze zrozumieć problemy, z jakimi we współczesnej dobie boryka się Kościół katolicki w Czeskiej Republice, trzeba przede wszystkim pożegnać się z przekonaniem, jakie od wieków towarzyszy nam Polakom – ‘że jesteśmy narodem katolickim’. Czesi ani nie są narodem katolickim, ani wierzący nie tworzą w tym kraju większości¹. Z jednej strony styl życia, przekładający się na konkretne zachowania, a z drugiej dekalog i wiara w Chrystusa są tu od siebie bardzo oddalone. Można to poznać po społecznie preferowanych wartościach etycznych² oraz religijności (3 do 5 proc. Czechów uczestniczy aktywnie w życiu religijnym), co prowadzi do jednego zasadniczego wniosku a mianowicie, że jest to naród z jednej strony bardzo zsekularyzowany³ a z drugiej silnie zmaterializowany⁴. Socjologowie religii uważają, że stan ten Czesi odziedziczyli nie tylko jako spadek po okresie komunizmu, ale w niektórych przypadkach swymi korzeniami sięga znacznie głębiej – do minionych epok, zwłaszcza wieku oświecenia.⁵

2. Statystyka

Czeska Republika ma według powszechnego spisu ludności, jaki został przeprowadzony w roku 2003 – 10 300 tys. mieszkańców. Na obszarze liczącym 78 866 km² erygowanych jest 3 137 parafii⁶. Pewną nowością jest, że po blisko czterdziestu latach komunistycznych represji, kwestia „wyznania” ponownie została uwzględniona w spisie ludności. Wynika z niej, że ponad 58,3 proc. społeczeństwa określa siebie w kategorii agnostyków lub ateistów; w północnych Czechach grupa ta, to ok. 75 proc. społeczeństwa⁷. Jak to się przekłada na lokalne Kościoły i związki wyznaniowe? Otóż blisko 31,7 proc. społeczeństwa określa siebie jako „wierzący”⁸, tj. do Kościoła rzymskokatolickiego należy ok. 2 749 tys. obywateli⁹. Są to w znacznej części byli polityczni dysydenci, których komunistyczny reżim wyłączył z życia społecznego, czyniąc zeń wrogów państwa.¹⁰

3. Przemiany społeczne w Czeskiej Republice

Społeczeństwo Czech i Moraw

Z jednej strony kraje Europy zachodniej odnotowują dziś gwałtowny wzrost średniej długości życia swych mieszkańców, a z drugiej w krajach tych zmniejsza się przyrost naturalny. Jest to niestety długotrwały trend, który w konsekwencji prowadzi do zestarzenia się całej europejskiej populacji. Z ilość dzieci, jakie przypadają dziś na przeciętną europejską rodzinę wynika, że Europa wymiera, czego nawet nie jest w stanie zapełnić emigracja ludności z bardziej zaludnionych części świata. Stąd czescy demografowie przewidują, że przy utrzymaniu się dotychczasowej tendencji, w roku 2015 będzie około 14 proc. Czechów w wieku do lat 14 a mniej więcej 25 proc. będzie liczyła populacja powyżej 60 roku życia. Porównując te dane z rokiem 1989 mówi się o blisko 20 proc. zmniejszeniu się populacji ludzi w wieku do 14 lat a zwiększenie i to prawie 40 proc. tych, którzy ukończą 60 lat.¹¹

Jakie tereny zamieszkują dziś obywatele Czeskiej Republice?

Już dzisiaj blisko 1/3 społeczeństwa żyje w 9 największych miastach Czeskiej Republiki¹². Na terenach z liczbą nie przekraczającą 10 tys. mieszkańców żyje niecałe 12 proc. obywateli. Wiele obszarów, zwłaszcza terenu środkowych Czech sukcesywnie wyludnia się. Liczne wioski, pod względem średniej wieku zamieszkujących ich obywateli jest coraz starszych.¹³

Populacja

W Czechach się narodziło: w roku 1975 – 192 tys. dzieci, w roku 1990 – 130 tys., w roku 2000 tylko 90 tys. ¹⁴. I kiedy w latach 2004-2005 odnotowano wzrost narodzin¹⁵, nie zmniejszono tym dotychczasowej struktury wiekowej, która jednoznacznie wskazuje na tendencję starzenia się społeczeństwa.

Zdaniem demografów seminariom duchownym, klasztorom, ale także uniwersytetom w roku 2025 wyraźnie obniży się możliwość dokonywania gruntownej selekcji przydatności kandydatów na poszczególne kierunki studiów, spośród młodych maturzystów, niż na ten przykład było to w roku 2000. Będzie to spowodowane m.in. zmianą preferencji naukowych u młodych ludzi. W konsekwencji za kilka lat choć będzie większe zainteresowanie zdobycia średniego i wyższego wykształcenia, to całkowita liczba uczącej się młodzieży wyraźnie spadnie. Należy również pamiętać, że w tym samym czasie przybędzie ludzi po 60-ce, którzy będą cieszyć się lepszym zdrowiem, niż 60–latkowie z roku 2000. Stąd Kościół w Czechach już od pewnego czasu stawia sobie pytania: gdzie należy szukać ludzi, którzy będą „produktywni” dla Kościoła?, oraz czy jedynym jego zapleczem mają być osoby młode?

Małżeństwo

W Czeskiej Republice średni wiek kobiet, które wyszły za mąż wyniósł w roku 1989 – 21,8 lat a w roku 2000 był mniej więcej o pięć lat wyższy i wyniósł 26,4 lat. Analogicznie wiek mężczyzn wynosił w roku 1989 – 24,6 lat i do roku 2000 wzrósł do 28,8 lat¹⁶. Z kolei przybliżony wiek inicjacji seksualnej w Czechach zarówno u dziewcząt, jak i chłopców wyniósł 17-18 lat. Nauki przedmałżeńskie prowadzone w diecezjach czeskich i morawskich pokazały, że około 1/3 narzeczonych, którzy przygotowywali się do zawarcia sakramentalnego związku małżeńskiego, miało w okresie poprzedzającym ślub wspólny adres zamieszkania.¹⁷

Wspólne życie narzeczonych pod przysłowiowym „jednym dachem”, które niestety trwa niekiedy nie miesiące ale lata pokazuje, że do sakramentu małżeństwa przygotowują się nierzadko ludzie żyjący już w qvasi małżeństwie (z raportu pt. „Małżeństwo 2002” przeprowadzonego przez TNS OBOP wynika, że blisko 55 proc. czeskiego społeczeństwa uważa iż „to nic złego, gdy mężczyzna i kobieta żyją razem bez ślubu”¹⁸). Jakkolwiek należy zachowanie to traktować za daleko niewłaściwe, są to po prostu realia. Dostrzegając specyfikę owej sytuacji, Biskupi próbują opracować konkretną linię duszpasterskiego działania, odpowiadając sobie na następujące pytanie: Co zaproponować wierzącym rodzicom, którzy skarżą się, że ich dorastające dziecko przeprowadziło się do swego przyjaciela, bądź przyjaciółki i odwrotnie, że w ich mieszkaniu zamieszkała osoba, która nie jest ani mężem, czy żoną ich dziecka? Jakimi środkami duszpasterskimi posłużyć się w rozwiązaniu tego problemu?¹⁹ Czy można przygotowywać do małżeństwa w sposób identyczny zarówno narzeczonych, którzy od jakiegoś czasu żyją wspólnie i tych, którzy zaczną żyć razem dopiero po zawarciu sakramentalnego związku?²⁰

Dzieci

Chociaż w Czechach 8 z 10 dzieci rodzi się w małżeństwie, liczba dzieci poczętych poza małżeństwem rośnie bardzo dynamicznie. I tak na przełomie lat 1989-2000 liczba ta zwiększyła się o około 270 proc. Porównując to z rokiem 1975 nastąpił pięciokrotny wzrost. W latach ’90. XX wieku, kobietom – mężatkom narodziło się o 40 proc. mniej dzieci, niż to było w latach poprzednich. Z kolei w tym samym czasie liczba dzieci, które urodziły samotne matki wzrosła o 76 proc.²¹

Ów można powiedzieć dramatyczny obraz współczesnego czeskiego społeczeństwa, choć nie tylko – dotyka bowiem większość krajów Unii Europejskiej ukazuje, jak istotną sprawą jest przygotowanie odpowiedniego programu pracy duszpasterskiej, na równi z wykształceniem odpowiedniej kadry ludzi, która podjęłaby się jego realizacji²². Wydaje się bowiem, że podstawą realizacji planu duszpasterskiego, który odpowiadałby nie tylko oczekiwaniom Kościoła, ale i indywidualnego człowieka jest właściwa relacja do przeszłości, w świetle teraźniejszości, z zamierzeniem na przyszłości.

4. Ewangelizacja Czech i Moraw

Chrześcijańskie misje, które przyniosły Czechom i Morawom Ewangelię Chrystusową przebiegały w trzech etapach. Najpierw były to misje irlandzko-szkockich misjonarzy, które ze względu na barierę językową były mało owocne, potem misja Konstantyna i Metodego²³, która objęła Morawy i Czechy, a na końcu po wygnaniu uczniów Metodego w X wieku przybyli z Ewangelią Chrystusową misjonarze z Europy zachodniej²⁴.

Walka katolików z husytyzmem²⁵, wojna trzydziestoletnia²⁶, reformacja²⁷ i okres tzw. rekatolizacji²⁸, wpłynęły znacząco u naszych południowych sąsiadów na jakość pojmowania wiary w Trójjedynego Boga i rozumienia posłannictwa Kościoła katolickiego. Z czasem „katolicyzm” stał się narodowym przywilejem klasy panującej. Jakie były tego konsekwencje? Pozytywne i negatywne. „Pozytywne”, ponieważ Czechy nawiązały kontakt z ówczesną kulturą zachodnią i południową Europy, dzięki czemu mogli się podnieść z długotrwałego wojennego upadku. „Negatywną” zaś było oddzielenie czynnika narodowego od społecznego, co spowodowało poranienie narodowej samoświadomości Czechów. Konsekwencją były liczne wewnątrz państwowe jątrzenia i tarcia o charakterze światopoglądowym, które położyły swe podwaliny pod późniejszy narodowy ateizm²⁹.

Doba Pierwszej Republiki oraz pierwsze lata powojenne

Powstanie Czechosłowacji przyniosło ze sobą nie tylko nowe problemy, ale i możliwości³⁰. Odłączenie się od Rzymu, antykatolicka atmosfera i wzrost robotniczych żądań sprawiło, że sprawa „wychowania” w duchu katolickim stała się priorytetem duszpasterskim Kościoła. Tym zadaniom mogła jednak jedynie sprostać dobrze przygotowana kadra wychowawcza³¹, której Kościół, jak pokazała późniejsza historia, nie musiał się wstydzić. Dzięki niej bowiem państwo, w krótkim okresie międzywojennym, zyskało rzeszę dobrych świeckich patriotów, sławiących się odwagą i męstwem nie tylko w latach okupacji hitlerowskiej, ale i później – w okresie totalitaryzmu komunistycznego. Miejscem realizacji owego planu wychowawczego były przede wszystkim, choć nie tylko, „Biskupie Gimnazja”, działające w Czechach i na Morawie³².

Inną, nie mniej ważną rolę w planie wychowawczym Kościoła katolickiego w okresie międzywojennym spełniały organizacje i stowarzyszenia, takie jak: Czechosłowacki „Orzeł”³³, Stowarzyszenie Katolickiej Młodzieży³⁴, Skauting³⁵, Liga Świętowacławska³⁶, Stowarzyszenie Młodych Rolników³⁷, Czeska Liga Studentów³⁸, Morawian³⁹, Akcja Katolicka⁴⁰ i JOC⁴¹, ekumeniczne stowarzyszenie YMCA i YWKA⁴² i inne.

Z powyższego widać, że Czechosłowacki Kościół katolicki z okresu Pierwszej Republiki położył silny nacisk na wychowanie w szkołach, nie zaniedbując przy tym i tych zwykłych działań duszpasterskich. Dzięki tym wysiłkom wyrosła nowoczesna klasa inteligencji katolickiej, która żywo interesowała się sprawami współczesnego Kościoła, zwłaszcza jego nauką społeczną, a Kościół w tym czasie mógł poszczycić się generacją młodych ludzi, zdolnych aktywnie na forum publicznym występować w jego imieniu. Niestety tę dobrą passę w dziejach Kościoła katolickiego w Czechosłowacji przerwały działania II wojny światowej.

Po II wojnie światowej były reaktywowane organizacje kościelne, które żyły swoim życiem. Okres wolności był niestety bardzo krótki. Charakterystyką tego czasu była niechęć do „tradycyjnego” katolicyzmu. Przeważało w narodzie spontaniczne dążenie do duchowego ożywienia społeczeństwa, które m.in. przyczyniło się do reaktywowania czeskiej Akcji Katolickiej, oraz skautingu. Nie było by to jednak możliwe bez wyraźnego impulsu ze strony osób, obdarzonych niezwykłą siłą duchową, swoistego rodzaju charyzmatem przywódczym. Do nich bezwątpienia należeli: o. dr Jan Evangelista Urban OFM⁴³, o. dr Silvestr Braito OP⁴⁴, o. dr Reginald Dacík OP⁴⁵, o. dr Metodĕj Habáň OP (czyt. Metody Habań)⁴⁶. Swą obecnością dzieło duchowej odnowy narodu wspierali m.in.: ks. dr Oto Mádr⁴⁷, ks. dr Josef Zvĕřina (czyt. Zwierzyna)⁴⁸, Msgre. Jiří Reinsberg⁴⁹, ks. Adolf Kajpr TJ.⁵⁰

Totalitaryzm komunistyczny w latach 1948-1990

Winą za dzisiejszą niedobrą sytuację w obszarze wiary w Boga i relacji do Kościoła katolickiego w Czeskiej Republice obarcza się czterdziestoletnie panowanie komunizmu. Jego udział w ateizacji społeczeństwa jest dziś bezsporny, ale wszakże nie jedyny. Czesi wycierpieli bowiem na przełomie XX wieku liczne zranienia, które wpłynęły na ich niewiarę. Były to doświadczenia z pól bitewnych I wojny światowej, nazistowska okupacja, która wielu obywateli zdemoralizowała. Były także i moralne zranienia, które do dzisiaj nie zostały wyleczone, a na koniec, o czym wspomniano wyżej, ateistyczne działania komunistów, z początku brutalne a po roku 1970 bardziej ideologiczno-propagandowe.

Nastanie komunistycznej dyktatury w Czechosłowacji po roku 1948 było z perspektywy czasu jedną wielką katastrofą całego narodu. Podobnie jak naziści, również i komuniści położyli szczególny nacisk na „odizolowanie” od reszty społeczeństwa tych ludzi, którzy charakteryzowali się niezależnym myśleniem. Nie powinno zatem dziwić, że do komunistycznych obozów „koncentracyjnych”⁵¹ trafiało w pierwszym rzędzie katolickie duchowieństwo, z tą częścią inteligencji, która swe wzory patriotyzmu czerpała ze wzorów narodowych, również i tych, które Kościół wyniósł na Ołtarze, jak: św. Wit, św. Norbert, św. Zygmund, św. Prokop, św. Wojciech, św. Jan Nepomucen, św. Ludmiła, św. Zdzisława, czy św. Wacław.

Stając w obronie najwyższych wartości z jednej strony Kościół stracił wielu swych najlepszych sług i zarazem gorliwych obrońców, lecz z drugiej cały czeski naród może dziś poszczycić się przykładami bezkompromisowych postaw wobec totalitaryzmu komunistycznego (m.in. biskup Štěpan[Szczepan]Trochta⁵², Milada Horáková⁵³).

Po zakończeniu działań wojennych, w roku 1945 nastąpiły wielkie zmiany demograficzne, na skutek m.in. wprowadzenia w życie tzw. „dekretów Benesza”, które nakazywały opuszczenie kraju przez obywateli pochodzenia niemieckiego, zamieszkujących teren Sudetów, których oskarżono o czynną współpracę z niemieckim okupantem⁵⁴. Na skutek wysiedleń wiele wiosek a niekiedy i całe powiaty, w tym i parafie przestały istnieć. Wiele obszarów zostało zamienionych na wojskowe tereny, co doprowadziło do całkowitej ich dewastacji. Jakby tego było mało od początku lat sześćdziesiątych XX wieku miała miejsce ogromna migracji ludności z wiosek do miast, a znacznie ograniczona w tym czasie swoboda Kościoła sprawiła, że mógł on jedynie zmieniać struktury parafialne.

Lata ’50. XX wieku

Okres po zakończeniu II wojny światowej w niektórych diecezjach takich, jak: Praga, Brno czy Ołomuniec był czasem „duszpasterskiej euforii”. Było to autentyczne pragnienie dokonania zmian w stylu duszpasterzowania, przez dostosowanie go do aktualnych potrzeb społeczeństwa, wzorując się m.in. na doświadczeniach zagranicznych, zwłaszcza austriackich⁵⁵. Oprócz tego w diecezjach nadal istniały organizacje założone w poprzednich dziesięcioleciach takie, jak: Stowarzyszenia Maryjne, Uniwersytety Ludowe, a także katolickie organizacje sportowe „Orzeł”. Obecne były również „Caritas” oraz duża sieć szkół katolickich różnych szczebli. Powstawały również w tym czasie nowe organizacje i stowarzyszenia, jak: Akcja Katolicka, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży i inne, które były widocznym znakiem dokonujących się przemian. Jednakże ów dynamiczny rozwoju został po roku 1950 gwałtownie zatrzymany na wiele dziesięcioleci. W tym czasie duszpasterstwo praktycznie całkowicie znikło. Komuniści pozbawili duchowej opieki nie tylko ludzi dorosłych, młodzież i dzieci, ale zakazano również osobom duchownym wstępu do jednostek wojskowych, więzień i szpitali. Zdelegalizowano organizację o charakterze socjalnym, jakim był „Caritas”. Znacjonalizowano majątek kościelny⁵⁶. Zlikwidowano zakony żeńskie i męskie⁵⁷. Państwo tzw. „niepokornym” księżom odebrało pozwolenie duchowego posługiwania na terenie całego kraju. W tym czasie wielu księży i biskupów znalazło się w więzieniach⁵⁸. Zapadały wyroki śmierci. Zlikwidowano wszystkie szkoły i uniwersytety o charakterze katolickim. Zamknięto seminaria duchowne. Kościołowi odebrano głos w mediach. Zdelegalizowano wychodzące miesięczniki. Kościół nie mógł występować publicznie, z wyjątkiem tej części duchownych, która poszła na współpracę z władzą⁵⁹. Mimo, że wiara była osobistą sprawą obywateli, zmuszano nauczycieli i działaczy publicznych do występowania z Kościoła katolickiego. Restrykcje dotknęły również wierzącej młodzieży, którą relegowano ze szkół średnich i uniwersytetów⁶⁰.

Praska Wiosna 1968

Istotne zamiany nastąpiły dopiero w roku 1968, gdy sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KSČ)⁶¹ został Alexander Dubček (czyt. Dupczek)⁶². W marcu tegoż roku ówczesny praski administrator apostolski arcybiskup František Tomášek (czyt. Franciszek Tomaszek)⁶³, mógł powołać do życia Radę Duszpasterską, której głównym zadaniem było kontynuowanie działań o charakterze duszpasterskim, zapoczątkowanych już w połowie lat czterdziestych. Owe działania starano się ubogacić wnioskami, jakie wypłynęły z obrad Soboru Watykańskiego II. Duszpasterstwo jakby na nowo ożyło w Czechach. Stało się ono wielokierunkowe. Z jednej strony dotykało się ono bowiem mediów i obecności w nich Kościoła (nadano nową, „oczyszczoną” od wszelkich zależności od państwa formę „Katolickich Nowin”, założono czasopismo „Via”, zaczęto wydawać książki o charakterze religijnym) a z drugiej życia duchowego. Organizowano rekolekcje, publiczne wykłady o tematyce teologicznej dla osób świeckich. Powoływano pierwsze rady parafialne, zaczęto bardziej niż dotychczas angażować świeckich w liturgię.

Jeszcze w pierwszej połowie 1969 roku myślano, iż doba „normalizacji”, zapoczątkowana w roku 1968, będzie nadal kontynuowana. Wszelkie jednak złudzenia wygasły z początkiem roku 1970, kiedy to do władzy wróciła stara komunistyczna „gwardia”⁶⁴. Wszakże wraz z nią nie powrócił już brutalny terror z lat pięćdziesiątych, ale starano się za to różnymi metodami ideologicznymi osłabić wpływ Kościoła katolickiego na społeczeństwo: m.in. poróżniano między sobą tych księży, którzy podpisali lojalki z tymi, którzy pozostali wierni swym biskupom; duszpasterstwo z powrotem zamknięto w „zakrystii” a nauka religii podlegała ostrym ograniczeniom administracyjnym⁶⁵; tzw. „piątkowe msze święte dla dzieci i młodzieży”, na które zezwoliła władza komunistyczna w roku 1968, po roku 1970 Urząd ds. Wyznań systematycznie likwidował.

Ale odwrotnie niż zakładała władza, siła Kościoła katolickiego po stłumieniu przez reżim Praskiej Wiosny rosła, choć przeszedł on do tzw. „podziemia”⁶⁶. W obawie przed powrotem brutalnego prześladowania tworzono tajne struktury, w ramach których m.in. niektóre zakony, przede wszystkim dominikanie, boromeuszki, czy franciszkanie zaczęli przyjmować kandydatów do nowicjatu. Wielką rolę odegrali w tym czasie również Księża Salezjanie, którzy organizowali naukę religii, dni skupienia dla studentów, czy rekolekcje małżeńskie⁶⁷. Przygotowywano również młodych ludzi do kapłaństwa a niektórych księży do biskupstwa. Starano się również objąć działaniem duszpasterskim jak największą rzeszę wierzących. W tym czasie bowiem wzrastała liczba młodych ludzi i dorosłych, którzy konwertowali na katolicyzm, o których duchowy rozwój dbali na ogół księża, tajnie wykonujący posługę kapłańską. Coraz silniejszy i aktywniejszy był również laikat, rekrutujący się ze środowiska akademickiego. Starano się także objąć duszpasterstwem co najwięcej dzieci, młodzieży i małżonków, poprzez organizowanie nieformalnych akcje, takich jak chociażby: „weekendowe dni skupienia”, bądź „rekreacyjne wyjazdy na obozy sportowe”, w czasie których głoszono nauki rekolekcyjne, przygotowywano na chrzest, bierzmowanie, czy do sakramentu małżeństwa.

Nowe perspektywy – lata ’70. i ’80.

W okresie lat ’70. i ’80. Kościół, choć nielegalnie prowadził szeroko zakrojone działania duszpasterskie – do najbardziej znanych należały tzw. „chaloupky”⁶⁸. Były one organizowane od roku 1974 przez Salezjanina, ks. Karla Herbsta SDB⁶⁹, dzisiejszego biskupa pomocniczego archidiecezji praskiej. Była to wyjątkowa działalność duszpasterska czeskiego Kościoła. Jej głównym celem była formacja duchowa młodzieży męskiej. Idea indywidualnego podejście wychowawcy-opiekuna do życia młodego człowieka, zaowocowała nie tylko wyjątkowo dynamicznemu rozwojowi dzieła „Księdza Bosko” w ówczesnej Czechosłowacji, ale znacznie wpłynęło na wychowanie chrześcijańskie młodzieży męskiej. Podobne działania duszpasterskie dla dziewcząt od roku 1977 prowadziła inż. Dagmara Vedrová.

Inną formą duszpasterską były tzw. „Obozy Radości”, które prowadzili ks. František Fráňa (czyt. Franciszek Frania)⁷⁰ i ks. Martin Holík⁷¹. Wyjątkowość organizacji polegała na tym, że dla władz występowała ona jako „Spółdzielnia Mieszkaniowa”, a tymczasem była to organizacja na wskroś kościelna, realizująca chrześcijański program wychowawczy. Obozy dla mieszanej młodzieży męskiej i żeńskiej, które niekiedy potrafiły liczyć i ponad 100 uczestników, były i są do dnia dzisiejszego organizowane w miejscowości America, koło Klašterce nad Orlicí, w Czeskiej republice.⁷²

Z końcem lat ‘70. za ks. Mirkem Šimáčkem (czyt. Mirek Szymaczek) zaczęła do Příchovic (czyt. Przychowice), w diecezji litomierzyckiej spontanicznie jeździć młodzież. W krótkim czasie miejscowa plebania stała się nieoficjalnym Centrum Młodzieży⁷³. Profesjonalizm ks. Mirka sprawił, że młodzi ludzie, przyprowadzali na spotkania formacyjne swoich rówieśników, którzy często niewiele, bądź w ogóle nic nie wiedzieli o Bogu. Spotkania te odbywały się przeważnie w czasie weekendów, lub w okresie wakacyjnym. Z czasem miejsce to stało się bardzo znane, nie tylko w Czechosłowacji, ale również i poza jej granicami.

Szczególne zadanie w tamtym czasie odegrał praski arcybiskup, kardynał František Tomášek (czyt. Franciszek Tomaszek)⁷⁴. Był on profesorem i wykładowcą katechetyki na Wydziale Teologicznym w Ołomuńcu. Po II wojnie światowej jego naukowo-duszpasterskie przemyślenia doczekały się licznych publikacji⁷⁵. Już jako biskup w Pradze publikował dzieła, które ze względu na inwigilację Służby Bezpieczeństwa (StB), nie mógł podpisywać swym własnym nazwiskiem, lecz pod pseudonimami Tomáš Malý (czyt. Tomasz Mały) i František Malý (czyt. Franciszek Mały). Jego książki wydawano przeważnie w Rzymie, a do Czechosłowacji były przemycane przez tzw. „zieloną granicę”. Jego publikacje były w znacznej mierze skierowane do dorastającej młodzieży⁷⁶.

Można powiedzieć, że lata ’70. i ’80. były w Czechosłowacji czasem wielkiej aktywności Kościoła katolickiego, który z wielkim zaangażowaniem, poprzez różne formy duszpasterskie głosił Ewangelię Chrystusową, starając się w duchu wzajemnego poszanowania i miłości wychowywać zarówno dzieci, jak i młodzieży.

Współczesność

Od roku 1985 Kościół katolicki zaczynał się cieszyć coraz większą społeczną sympatią, będąc postrzegany jako przestrzeń wolności myśli i słowa⁷⁷. Katolicy, ale nie tylko, zaczynali coraz głośniej mówić, że prawdziwa demokracja, utożsamiana przez wielu ze społecznym nauczaniem Kościoła, nie może być tylko i wyłącznie związana z akcjami liturgicznymi czy parafialną katechezą dzieci i młodzieży⁷⁸. Społeczeństwo oczekiwało od Kościoła czegoś więcej. Jednak przemiany, jakie zapoczątkowały lata dziewięćdziesiąte XX wieku, nie wpłynęły znacząco na zmiany funkcjonujących stereotypów⁷⁹. Okazało się, że poza nielicznymi wyjątkami opisanymi wyżej, najważniejszą tematyką duszpasterską nie był człowiek, ale to, co dotyczyło wewnętrznych spraw Kościoła, zwłaszcza restytucji majątkowej⁸⁰. W konsekwencji Kościół bardziej zwrócił się do swego wnętrza niż wyszedł na zewnątrz – do człowieka⁸¹. W rezultacie po dwudziestu latach panowania demokracji parlamentarnej, Kościół katolicki w Czechach, jak w latach czterdziestych minionego stulecia, jest postrzegany jedynie kategoriach różnego rodzaju organizowanych przez siebie akcji liturgicznych czy przyparafialnego nauczania religii⁸². Owa duszpasterska stagnacja sprawiła, że dziś coraz częściej mówi się o potrzebie zmian, i to ze wzg. na coraz większe zainteresowanie przez młodych sprawami Kościoła⁸³. Jednak brak jasnej wizji Kościoła „jutra” i życie „przeszłością” sprawia, że spora ich liczba woli raczej przyglądać się mu niejako z „boku”.⁸⁴

Zakończenie

Dzisiejszy Kościół katolicki w Czeskiej Republice nie jest tym samym Kościołem, jakim był w latach osiemdziesiątych XX wieku⁸⁵. Nie jest on połączony z państwem i przez niego chroniony. Nie jest moralnym orężem w ręku państwa, stabilizującym nastroje w społeczeństwie. Nie jest powszechnie uznanym i respektowanym wychowawcą i strażnikiem moralności.

Porównując pozycję Kościoła w Czechach na końcu lat osiemdziesiątych XX wieku i tego dzisiaj należy powiedzieć, że współcześni katolicy są postrzegani jako jedni z wielu. Większości niewierzącej społeczności są oni obojętni a Kościół nie jest traktowany, jako jakaś wyjątkowa instytucja. Zasady chrześcijańskiej moralności nie są w narodzie czeskim ani uniwersalne, ani obowiązujące. Również znajomość chrześcijańskiej wiary nie jest w przekonaniu tego społeczeństwa niezbędna do zrealizowania siebie na gruncie życia osobistego, rodzinnego, czy zawodowego.⁸⁶

Choć z jednej strony przez społeczeństwo czeskie chrześcijaństwo jest postrzegane i zarazem uznawane jako historyczna część Europejskiej kultury, to z drugiej jest przez wielu postrzegane jako rzecz zbyteczna, która nie ma odniesienia do życia. Z tego to powodu jest ono odsunięte na społeczne peryferie. To pokazuje, że Czesi z jednej strony nie dążą do tego, aby Kościół katolicki, jak przed II wojną światową miał znaczącą siłę społecznego oddziaływania, ale z drugiej to samo społeczeństwo oczekuje od Kościoła ukazywania miary wartości moralnych. By temu zadaniu Kościół katolicki mógł sprostać, musi jeszcze bardziej stać się żywym świadkiem Boga, wyjść z przysłowiowej „zakrystii” i przepowiadać Ewangelię zbawienia człowieka⁸⁷, prowadząc człowieka do spotkania z żywym Chrystusem obecnym w sakramentach Kościoła.⁸⁸

Przypisy:

 Ks. dr Mariusz Roszewski. Specjalizacja: teologia dogmatyczna, teologia pastoralna, etyka lekarska. Prowadzi badania nad osobowością rodziny w wymiarze personalistycznego kodeksu praw człowieka.

1 Jedynym województwem w Czechach, gdzie ludzie wierzący stanowią większość jest Zlínský kraj (województwo Zlińskie). Największy odsetek ludności wierzącej mają wśród miast Třinec (czyt. Trzyniec) i Uherský Brod (czyt. Uherski Brod). Najbardziej religijną grupą narodowościową w Czechach są Polacy. Z powszechnego spisu ludności, jaki przeprowadzono w tym kraju w roku 2003 wynika, że przynależność do kościoła katolickiego lub innego związku wyznaniowego zadeklarowało 79,1 proc. tzw. czeskich Polaków. Zob. Fiala P., Laboratoř sekularizace. Náboženství a politika v ne-náboženské společnosti: český případ, Brno 2007, s.25-27.

2 „Związki homoseksualne”. Parlament Czech, odrzucając „weto” prezydenta Václava Klausa (czyt. Wacław Klaus), przyjął ustawę o legalizacji związków osób tej samej płci. I tak 1 lipca 2006 roku Czechy stały się 13. krajem świata i p i e r w s z y m krajem postkomunistycznym, który zalegalizował związki homoseksualne. Nowe prawo – według osób je popierających – upraszcza życie parom homoseksualnym w czynnościach urzędowych, sądowych i postępowaniu karnym. Ponadto daje możliwość przyznania pełnomocnictwa drugiej osobie w codziennych sprawach, a także pozwala na wychowywanie – ale nie adopcję – dzieci. „Rozwody” – w roku 2007 Federální Statistický Uřad (Główny Urząd Statystyczny) zanotował blisko 31 tys. rozwodów na 57 tys. zawartych związków, co pokazuje, że blisko 48 proc małżeństw skończyło się rozwodem. Najczęściej podawaną przyczyną było: rozczarowanie partnerem, niedojrzałość emocjonalna, zdrada. „Aborcja” w Czeskiej Republice jest dopuszczalna na żądanie kobiety w trzech pierwszych miesiącach ciąży, pod warunkiem uzyskania zgody ginekologa, oraz gdy minęło co najmniej sześć miesięcy od poprzedniej aborcji. Po upływie trzech miesięcy przerwanie ciąży można przeprowadzić jedynie z wyraźnych wskazań medycznych bądź eugenicznych. „Zapłodnienie pozaustrojowe” – 3 cykle IVF są u naszych południowych sąsiadów refundowane przez państwo, są to zarówno procedury, jak i leki. „Eutanazja”. Ogólna zgoda czeskiego społeczeństwa na zalegalizowanie eutanazji (2/3 społeczeństwa – „za”) sprawiło, że w ostatnich dniach lipca 2008 roku powrócił po raz kolejny w Parlamencie Czeskiej Republiki temat zgody na tzw. „asystowaną śmierć”. Do laski marszałkowskiej wpłynął już projekt autorstwa senatorki Václavý Domašové (czyt. Wacława Domaszowa), dotyczący tzw. „godnej śmierci“. Jednak merytoryczną dyskusję nad tym projektem odłożono na czas jesiennych obrad Parlamentu.

3 Sekularyzm (świeckość) – jest powszechnie definiowany jako koncepcja braku integracji lub współzależności religii z publicznymi sprawami społeczeństwa. Zob. Mazanka M., Źródła sekularyzacji i sekularyzmu w kulturze Europejskiej, Warszawa 2003, s.41.

4 Materializm – kierunek filozoficzny głoszący teorię o materialności świata, o pierwotności materii i wtórności świadomości. W historii filozofii materializm przybierał różne formy i występował w wielu odmianach, jako np.: materializm praktyczny, który przejawiał się w określonej postawie życiowej, polegającej na kierowaniu się celami i korzyściami materialnymi.

5 Oświecenie, określane jest często jako Wiek Rozumu. To prąd kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na lata 1688-1789. W rozumieniu szerszym była to epoka w dziejach kultury europejskiej między barokiem a romantyzmem. Ludzie oświecenia najbardziej cenili to, co można pojąć rozumem, odrzucając przy tym cały wymiar transcendentny. Ważną cechą oświecenia stała się powszechna sekularyzacja państw europejskich oraz sformułowanie praw człowieka. Zob. Drozdowicz Z., Filozofia oświecenia, Warszawa 2006; zob. Lužný D., Nešpor Z., Sociologie náboženství, Praha 2007; zob. Nešpor Z. (ed.), Jaká víra? Současná česká religiozita/spritualita v pohledu kvalitativní socjologie náboženství, Praha 2005.

6 W całej Czeskiej Republice na dzień 1 stycznia 2003r. procentowa liczba katolików wynosi 26,86 proc. całego społeczeństwa. Istnieje 6 diecezji i 2 archidiecezje rzymskokatolickie oraz 1 greckokatolicki egzarchat. Posługuje w Czechach: 19 biskupów, 1793 księży diecezjalnych, 520 zakonnych księży oraz 147 stałych diakonów. W seminariach międzydieczjalnych (Ołomuniec i Praga) studiuje 143 kleryków. W domach zakonnych żyje 860 zakonników i 2123 zakonnic. Por. http://snem.cirkev.cz/download/Udaje_cirkev_CR.htm.

7 Por. Pištora L., Občan a jeho vztah k naboženství či víře v údajích sčítání lidu, w: „Teologie & společnost”, roč. I(IX), č.5/2003, s.33-36.

8 Przeprowadzone badania socjologiczne pokazały, że mniej niż połowa osób, które deklaruje się jako „wierzące” nie chodzi regularnie do kościoła. Por. http://snem.cirkev.cz/download/Ucastnici_bohosluzeb_1999.htm.

9 Pozostałe Kościoły: Ewangelicki Kościół Braci Czeskich 137 070; Kościół husycki 96 352; pozostali 314 519. Dane pochodzą z roku 2003.

10 Do Kościoła w znacznej części należą ludzie, którzy osobiście doświadczyli piętna komunistycznego ateizmu. Ludzi ci z powodu grożących im prześladowań nie mogli sobie pozwolić na jakąś bogatą w treść teologiczną „duchową dyskusję”, tzn. na stawianie pytań, wyrażania głośno swych wątpliwości, poszukiwania takich, bądź innych rozwiązań a tym bardziej organizowania publicznych for dyskusyjnych. Sytuacja ta wytworzyła w czeskim społeczeństwie szczególny typ mentalności, który zwykło się określać „szwejkowską”. Na czym ona polega? Otóż jeśli ktoś w Czechach na coś narzeka, to wcale nie znaczy, że jest temu stanowczo przeciwny. I odwrotnie, jeśli milczy a nic nie proponuje, to wcale nie znaczyć, że się z tym musi zgadzać. Por. Ulč O., O čem dumá česká hlva, Praha 2008.

11 Vize rozvoje České republiky do roku 2015, Centrum pro sociální a ekonomické strategie, UK FSV, Praha 2001, s.130.

12 Praga (1 187 tys.), Brno (370 505), Ostrawa (314 102), Pilzno (164 703), Ołomuniec (101 624), Czeskie Budziejowice (95 986), Hradec Králové (95 755), Ústí nad Łabą (94 544) i Pardubice (89 725).

13 Zob. Strony Czeskiego Głównego Urzędu Statystycznego www.czso.cz.

14 Možný I., Česká společnost. Nejdůležitější fakta o kvalitě našeho života, Praha 2002, s.26.

15 W Czeskiej Republice w roku 2007 narodziło się najwięcej dzieci od roku 1993, coż wyniosło 114.632 urodzeń. Tym samym za ostatnie 25 lat w Czechach było o 10 tys. narodzin więcej, niż w tym samym czasie odnotowanych urzędowo zgonów. Zob. Lukaš D., Czech Republic experiencing biggest Baby Boom in 25 yeares, w: http://bohemica.com/czechupdate/2008/mar/3036.

16 Možný I., Česká společnost, dz. cyt., s.26.

17 Zob. Weiss P., Zvěřina J., Sexuální chování v ČR – situace a trendy, Praha 2001.

18 Raport na temat „Recepta na szczęśliwe małżeństwo. Postawy względem małżeństwa i rodziny w Europie Centralnej”, znajduje się na stronie – www.tns-global.pl/archive-report/id/1320

19 Zob. Křivohlavý J., Pastorální péče, Praha 2000.

20 Zob. Smolík J., Pastýřská péče, Praha 1999.

21 Tamże, s.39.

22Swoistego rodzaju „spokój” w obszarze religijnym, który można zaobserwować po roku 1990 w Kościele czeskim, wcale nie jest przejawem zgody laikatu, na szeroko rozumiane działania duszpasterskie. Jest on bardziej znakiem braku zdolności, bądź niechęci do wyrażenia własnych opinii. Ów „spokój” w sferze pytań o charakterze religijnym, który można zaobserwować w łonie lokalnego Kościoła jest w porównaniu z Kościołem zachodnim bardziej pielęgnowany, choć nie jest przejawem zgody.

23 Św. Cyryl (właściwie Konstantyn) ur. ok. 827 – zm. 14.II.869 i św. Metody (właściwie Michał) ur. ok. 815 – zm. 6.IV.885 byli braćmi, którzy pochodzili z Salonik (w słowiańskim języku – Sołuń, stąd bracia sołuńscy). Ci greccy (z matki Słowianki) misjonarze, prowadzili w IX wieku misje chrystianizacyjne na ziemiach zamieszkałych przez Słowian. Konstantyn-Cyryl studiował w Konstantynopolu pod kierunkiem Focjusza i Leona Matematyka w Akademii Konstantynopolitańskiej, gdzie następnie wykładał. Przygotowując się do działalności wśród Słowian stworzył, wraz ze swym bratem, 40-literowy alfabet oddający dźwięki występujące w języku staro-cerkiewno-słowiańskim; rozpoczął również (wraz z bratem i uczniami) przekład Pisma Świętego i pism liturgicznych na ten język. W roku 862 Konstantyn i Metody opuścili Bizancjum udając się jako misjonarze na Morawy. Wskutek trudności stawianych ich działalności przez zależny od Kościoła zachodniego kler frankoński, prowadzący także działalność misyjną na Morawach, obaj bracia udali się w roku 868 do Rzymu. Uzyskali oni poparcie papieża dla swej działalności i uznanie słowiańskiej liturgii, ale Konstantyn nie zniósłszy trudów dalekiej podróży pozostał w Rzymie i tam umarł w roku 869. Po śmierci Cyryla jego dzieło kontynuował brat – Metody, który był arcybiskupem Moraw. Ponownie jego działalność spotykała się ze sprzeciwem hierarchii kościelnej (niemieckiej), ponieważ obawiała się ona utraty swych wpływów. Z tego też względu Metody był oskarżony o herezję i więziony przez duchowieństwo niemieckie. Metody zmarł w roku 885 prawdopodobnie na Velehradzie. „Cyril a Metoděj”, w: Kopečný F., Průvodce našimi jmény, Praha 1991.

24 Działająca na Morawach niemiecka (salzburska) misja chrześcijańska robiła niewielkie postępy i to mimo tego, że często stawiano w nauczaniu na przekazanie prawd wiary, nie zaś tylko na udowadnianie wyższości chrześcijaństwa nad pogaństwem. Krok w przyszłość zrobili tu działający w misji zakonnicy irlandzcy, których cechowało merytoryczne podejście. Owocem ich działania było poselstwo, jakie w roku 861 wysłał do Konstantynopola na dwór cesarza Michała książę morawski Rościsław z prośbą o podjęcie misji chrystianizacyjnej w Państwie Morawskim. Zob. Kadlec J., Přehled českých církevních dějin, vol. 1, Praha 1991; zob. Vavřínek V., Církevní misie v dějinách Velké Moravy, Praha 1963.

25 „Wojny husyckie” – wojny religijne toczone pomiędzy husytami a Luksemburgami w Czechach w latach 1419-1436. Były one prowadzone przez czeskich husytów przeciwko krucjatom organizowanym przez cesarza Zygmunta Luksemburskiego przy poparciu papiestwa. Początkiem wojen husyckich stało się powstanie przeciwko, obwinionemu za śmierć Jana Husa, Zygmuntowi Luksemburskiemu, który po Wacławie IV odziedziczył tron czeski. Wojskami husyckimi dowodził Jan Žižka z Trocnova i Kalicha, a po jego śmierci w 1424 roku Prokop Wielki. Po odparciu 4 krucjat, które miały miejsce w latach 1420, 1421, 1422, 1427, husyci podjęli wyprawy na Słowację, Śląsk i do Niemiec. W 1431 roku Prokop Veliký (czyt. Prokop Wielki) odniósł zwycięstwo nad piątą krucjatą pod Domażlicami. W roku 1434 w bitwie pod Lipanami „utrakwiści” (umiarkowany odłam husycki) zawarli z Zygmuntem Luksemburskim tzw. Kompaktaty praskie (władca uznawał autonomię Kościoła czeskiego, przyjęto komunię pod dwiema postaciami). W roku 1436 Zygmunt Luksemburski został królem Czech. Wojny husyckie osłabiły pozycję Kościoła katolickiego i feudałów niemieckich w Czechach, przygotowując tym samym grunt dla idei reformacji w Europie. Zob. Maleczyńska E., Ruch husycki w Czechach i w Polsce, Warszawa 1959; zob. Šmahel F., Husitské Čechy. Struktury, procesy, ideje, vyd. 1, Praha 2001; zob. Kejř J., Husité, vyd. 1, Praha 1984; zob. Pekař J., Žižka a jeho doba, vyd. 1, Praha 1992.

26 „Wojna trzydziestoletnia” – konflikt trwający od 23 maja 1618 roku do 24 października 1648 roku, pomiędzy protestanckimi państwami Rzeszy niemieckiej wspieranych przez inne państwa europejskie (takie jak Szwecja, Dania, Holandia, Francja) a katolicką dynastią Habsburgów. Bezpośrednią przyczyną wybuchu konfliktu był wydarzenie znane później w historii jako tzw. „defenestracja praska”. Otóż panujący w Rzeszy katoliccy cesarze habsburscy w ramach kontrreformacji dyskryminowali protestantów. Na tym tle miał miejsce 23 maja 1618 roku w Pradze ostry konflikt na Zamku Królewskim na Hradczanach, w trakcie którego protestanccy parlamentarzyści czescy wyrzucili przez okna tegoż Zamku katolickich przedstawicieli cesarskich. Stało się to bezpośrednią przyczyną wojny domowej pomiędzy Czechami a nowo wybranym królem Ferdynandem II, która następnie rozprzestrzeniła się na całą Rzeszę i stała się wojną między Unią Protestancką a Ligą Katolicką. Wojna zakończyła się zwycięstwem strony protestanckiej. Jej głównymi skutkami, oprócz zapewnienia wolności wyznania na terenie Rzeszy, było osłabienie dynastii Habsburgów, a w to miejsce wzmocnienie pozycji Francji i Szwecji oraz uznanie niepodległości Zjednoczonych Prowincji Niderlandów. Wojnę zakończył tzw. „pokój westfalski”, podpisany w roku 1648. Zob. Englund P., Nepokojná léta: Historie třicetileté války. vyd. 1, Praha 2000.

27 „Reformacja” – to ruch religijny i społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku, mający na celu ‘odnowę’ chrześcijaństwa. Był on reakcją na negatywne zjawiska, które miały miejsce wewnątrz katolickiej hierarchii kościelnej, stanowił również opozycję w stosunku do ogłoszonych przez Kościół katolicki dogmatów wiary. Podwaliny pod wystąpienie Marcina Lutra położyła działalność Jana Husa na początku XIV wieku, który odegrał istotną rolę w rozwoju samej europejskiej reformacji. Zob. Green V., Reformacja, Warszawa 2000; zob. Cottret B., Kalwin, tłum. Milewska M., Warszawa 2000; zob. Pollard A.F. , Henryk VIII, tłum. Szymańska I., Warszawa 1979; zob. Herrmann H., Martin Luther – Eine Biographie; Berlin 2003; zob. Todd J.M., Marcin Luter, tłum. Szafrański T., Warszawa 1998; zob. Potter G.R., Zwingli, tłum. Szafrański T., Warszawa 1994.

28 W roku 1618 w Czechach wybuchło powstanie, którym dowodził hrabia Henryk M. Thurn. Dzięki pomocy militarnej hrabiego von Mansfelda, dowódcy w służbie księcia Sabaudii, powstańcy zorganizowali własny rząd. Korzystając z nadarzającej się okazji stany Austrii, Śląska, Moraw, Węgier oraz Siedmiogród zawarły antycesarski sojusz. W obliczu groźby rozpadu Rzeszy, cesarzem został wybrany Ferdynand II (1619-37). Czechy nie uznały go jednak swym królem, a tamtejsze stany osadziły na tronie Fryderyka V, elektora Palatynatu. Ferdynand II mógł liczyć na subsydia papieskie oraz pomoc Hiszpanii, Ligi Katolickiej, luterańskiego elektoratu saskiego oraz życzliwą neutralność Polski. Tak szerokie poparcie umożliwiło mu przeprowadzenie skutecznej kontrofensywy. Podczas gdy Saksonia zajmowała czeskie Łużyce, oddziały hiszpańskie pod dowództwem Spinoli wkroczyły do Palatynatu. Jednocześnie wojska Ligi pokonały Czechów w krwawej bitwie na Białej Górze (1620). Po klęsce pod Białą Górą na Czechy spadła fala represji. Przywódców rebelii skazano na karę śmierci, wielu innych (ok. 150 tys.) powstańców - na banicję. Skonfiskowano też ponad połowę ziemi należącej do czeskiej szlachty. Nastąpiła przymusowa rekatolizacja i germanizacja Czech. Dekretem królewskim z 1627 r. Czechy, będące dotąd monarchią stanowa z obieralnym władcą, stały się krajem dziedzicznym Habsburgów, rządzonym w sposób absolutystyczny. Zob. Klučina P., Třicetiletá válka: Obraz doby 1618-1648, vyd. 2, Litomyšl 2004; zob. Bauer J., Vládci českých zemí. Praha 2004; zob. Pojar M., Jindřich Matyáš Thurn – muž činu, Praha 1998; zob. Čechura J., Zimní král: aneb české dobrodružství Fridricha Falckého. Praha 2004.

29 Zob. Mišovič J., Víra v déjinách zemí koruny české, Praha 2001.

30 Zob. Kárník Z., České země v éře První republiky (1918–1938). Díl první. Vzník, budovaní a zlatá léta republiky (1918–1929), Praha 2003.

31 Por. Zlámal B., Příručka českých církevních dějin – X. Doba československého katolicismu, díl – I, Olomouc 1972, s.144-149.

32 Wybitnymi organizatorami programów wychowawczych byli m.in.: dr Karel Skoupý (czyt. Karol Skołpy), ks. Alois Galatik TJ, ks. dr Jan Smarž TJ (czyt. Jan Smarż), ks. Karel Šupa TJ (czyt. Karol Szupa), ks. Jaroslav Ovečka TJ (czyt. Jarosław Owieczka).

33 „Orzeł” (cz. Československý Orel) – organizacja sportowa, która dzięki dużemu zainteresowaniu zwłaszcza ze strony młodych ludzi, choć nie tylko, stała się za Pierwszej Republiki największą organizacją katolicką w Czechach. W okresie II wojny światowej, Niemcy organizację zdelegalizowali. Zob. http://www.orel.cz/profil/historie.html.

34 „Stowarzyszenie Katolickiej Młodzieży” (cz. Sdružení katolické mládeže – SKM) – jej zręby powstają w okresie monarchii austrowęgierskiej. W roku 1929 doszło do jej połączenia z morawską „Omladinou”. W nowym Ruchu szczególną rolę odegrali Księża Jezuici. Wydawano wspólny informator o nazwie „Dorost” – młodość. Jej liderem był m.in. dr Franciszek Nosek poseł i minister. Zmarł w wieku 49 lat, w roku 1935. Obecnie toczy się jego proces beatyfikacyjny.

35 „Skauting” (cz. Junák). Skauting założył w roku 1907 brytyjski generał Robert Baden Powell. Ruch skautowski bardzo szybko się rozszerzył w świecie. W roku 1911 przyszedł do Czech, a od roku 1912 nosi czeską nazwę swego brytyjskiego odpowiednika: „Junák”. Obecnie w Czeskiej Republice ruch skautowski należy do najważniejszych organizację o charakterze wychowawczym. Oferuje on młodym ludziom wychowanie oparte na wartościach religijnych. Również z idei skautowskich czerpali ks. Metody Klement SDB i prof. Pawełka, kiedy w roku 1933 zakładali organizację ministrancką „Legio Angelica”. Zob. Janoušek J., Dr. Nosek mladým, Praha 1939; zob. www.skaut.cz

36 „Liga Świętowacławska” (cz. Liga svatováclavská) powstała w łączności z milenijnymi obchodami ku czci św. Wacława w roku 1929.

37 „Stowarzyszenie Młodych Rolników” (cz. Sdružení rolnické omladiny) założył na prośbę parlamentarzystów ołomuniecki arcybiskup Antonii Cyryl Stojan (1851-1923).

38 „Czeska Liga Studentów” (cz. Česká liga akademická) powstała w roku 1906. Skupiała w swych szeregach studentów uniwersytetu Karola w Pradze. Bezpośrednią przyczyną jej zawiązania było powołanie na stanowisko rektora w roku 1905 dra Antonina Wrzesztala (cz. Vřeštála). Liga wydawała „Przegląd Studencki” (1909-1918) oraz czasopismo „Życie” (1918-1926). Od roku 1928 Liga zajmowała się wydawaniem ulotki promocyjnej.

39 „Morawian” (cz. Moravan) podobnie jak „Czeska Liga Uczonych” była założona w roku 1906. Było to stowarzyszenie katolickich studentów, z siedzibą w Brnie. Głównym jego zadaniem była obrona naukowych, moralnych i materialnych interesów swoich członków.

40 Zob. Balík S., Hanuš J., Katolická církev v Československu 1945-1989, Brno 2007.

41 Zob. Launay M., Pierrard P., Trempé R., La JOC Regards d’historiens, Paris 1984; zob. Pierrard P., Guérin G., Une vie pour la JOC, Paris 1997.

42 W Czechach zarówno YMCA, jak i YWKA działały od roku 1920. Miały one duże wsparcie ze strony państwa. Bezpośrednią założycielką YWKA była Olga Masaryková, córka pierwszego prezydenta Czechosłowacji Tomaša Garrigue Masaryka (czyt. Tomasz Masaryk). 31.12.1943 zostały one przez hitlerowców zdelegalizowane; podobnie uczynili komuniści po zakończeniu II wojny światowej.

43 O. dr Jan Evangelista Urban OFM (1901-1991). Członek Zakonu Ojców Franciszkanów. Jeden z czołowych czeskich teologów i filozofów XX wieku. W roku 1937 założył Studium catholicum (Instytut Edukacji Teologicznej Świeckich), którego był również rektorem. Dążył także do założenia Katolickiego Uniwersytetu w Pradze, ale przeszkodziło w tym zamiarze dojście do władzy komunistów. W marcu 1950 roku został aresztowany przez Służbę Bezpieczeństwa pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Watykanu. W pokazowym procesie został skazany na 14 lat więzienie. Schorowany opuścił więzienie w roku 1963. Do życia publicznego mógł powrócić dopiero po roku 1989. Zob. Ventura V., Jan Evangelista Urban – život a dílo. Sonda do dějín české teologie a spirituality, Brno 2001.

44 O. dr Silvestr Maria Braito OP (1898-1962). Członek Zakonu Ojców Dominikanów. Teolog, poeta, krytyk literacki i publicysta. Założyciel i redaktor naczelny filozoficzno-teologicznego czasopisma „Na hlubinu”. Aresztowany w roku 1950, w procesie pokazowym skazany na 15 lat ciężkich robót. Więzienie, tortury i odmowa leczenia odebrały mu zdrowie fizyczne. Wypuszczony z więzienia w roku 1960, umiera dwa lata później. Zob. Vlček V., Perzekuce mužských řadů a kongregací komunistickým režimem 1948-1964, Olomouc 2004, s.165; zob. Silvestr M. Braito (1898–1962), Hradec Králové 1998; zob. Kašička Z., Otec Braito. Životopis olomouckého dominikána 1898–1962, Praha 1993.

45 O. dr Reginald Dacík OP (1907-1988). Członek Zakonu Ojców Dominikanów. Wykładowca, poeta i tłumacz na język czeski Sumy Teologicznej św. Tomasza z Akwinu. W latach 1940-1946 był przeorem Konwentu Ojców Dominikanów w Pradze. W latach 1946-1950 wykładał teologię dogmatyczną na Filozoficzno-Teologicznym Instytucie Ojców Dominikanów w Ołomuńcu. Za pomoc w zorganizowaniu tzw. „nielegalnego przekroczenia granicy państwa”, był w roku 1950 skazany w procesie sądowym na 19 lat więzienia, z którego wyszedł w roku 1960. Nie otrzymawszy pozwolenia na wykonywanie posługi kapłańskiej do roku 1965 pracował jako robotnik w Uherskim Brodzie. Od roku 1965 do 1974 pełnił posług kapłańską na Velehradzie. Zmarł w Domu Księży Emerytów na Moravci. Zdaniem poety, krytyka, historyka i publicysty Zdeňka Rotrekla – Reginald Dacík, dzięki prowadzonym przez siebie badaniom, wzniósł czeską myśl teologiczną na poziom europejski. Zob. Rotrekl Z., Skrytá tvář české literatury, Brno 1993.

46O. dr Metodĕj Habáň OP (czyt. Metody Habań) 1899-1984. Członek Zakonu Ojców Dominikanów. Filozof i teolog. Po studiach w Rzymie i Szwajcarii, powrócił z doktoratem do Czech i stał się od roku 1929 wykładowcą w Ołomuńcu. Był inicjatorem powstania kwartalnika filozoficznego, w którym publikowali m.in. profesorowie wykładający w Dominikańskim Seminarium Zakonnym. Oprócz działalności dydaktyczno-wydawniczej o. dr Habáň OP zainicjował w Pradze od roku 1929 systematyczne kursy filozofii katolickiej dla inteligencji akademickiej, na których mieli również swe wykłady m.in. o. dr Braito OP i o. dr Urban OFM. Był również współorganizatorem Międzynarodowego Zjazdu Tomistów w Pradze, w roku 1933. Od roku 1947 działał na polu wychowawczym, jako ojciec duchowny w Seminarium Duchownym w Litomierzycach, i jako wykładowca filozofii. Był także katechetą w Gimnazjum w Ústí nad Labem. Dojście komunistów do sterów władzy w roku 1948 uniemożliwiły mu kontynuowanie, rozpoczętego wcześniej przewodu habilitacyjnego. Po latach więzienia i odmówieniu mu przez Urząd ds. Wyznań pozwolenia na oficjalne pełnienie kapłańskich funkcji, w roku 1972 przeszedł na emeryturę, poświęcając się pracy duszpasterskiej m.in. w Pradze, Karlových Varech i Brnie. Zob. „Habáň Metodej”, w: Powszechna Encyklopedia Filozofii, T.4, Lublin 2003, s.157-158.

47 Ks. dr Oto Mádr (ur. 15 lutego 1917 roku w Pradze). Czeski kapłan i teolog katolicki, redaktor naczelny czasopisma „Pisma Teologiczne”. Niekwestionowany autorytet duchowy w czeskim Kościele katolickim. Studiował na wydziale teologii Uniwersytetu Karola w Pradze i na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. W roku 1951 został aresztowany przez komunistów i po pokazowym procesie uznano go za „szpiega Watykanu”, skazując na dożywocie. Z więzienia wyszedł po 15 latach. W okresie Praskiej Wiosny powrócił jako wykładowca teologii na Uniwersytet Karola w Pradze. Przez lata współpracował ze znanym teologiem ks. dr Josefem Zvěřinou (czyt. Józef Zwierzyna). Zob. Poláková J. (ed.), Teolog Oto Mádr. Praha 1997.

48 Ks. dr Josef Zvěřina (czyt. Józef Zwierzyna) 1913-1990. Katolicki kapłan, teolog i filozof, sygnatariusz Karty 77. Studiował teologię na Papieskim Ateneum Laterańskim w Rzymie. Tam też został wyświęcony na kapłana w roku 1937. Wiele lat spędził w więzieniu. Najpierw 13 miesięcy za niemieckiej okupacji, a potem 14 lat za komunizmu. Przez niemal całe swe kapłańskie życie prowadził podziemne wykłady z teologii. Przez długie lata nie mógł oficjalnie wykonywać kapłańskich funkcji i dlatego utrzymywał się z pracy fizycznej. Pod koniec lat siedemdziesiątych publicznie skrytykował kard. Františka Tomáška (czyt. Franciszek Tomaszek) za jego obojętność wobec Karty 77. Kiedy po wyborze kard. Karola Wojtyły na Papieża kard. Tomášek zmienił nastawienie do komunistycznej dyktatury, Josef Zvěřina stał się jednym z jego najbliższych doradców. Zob. Rút-Křížková M., Žit jako znamení. Rozhovory s Josefem Zvěřinou, Praha 1995.

49 Msgre Jiří Reinsberg (czyt. Jerzy Reinsberg) 1918–2004. Ksiądz katolicki. Przez pięćdziesiąt lat pracował duszpastersko w praskim kościele Matki Bożej przed Tynem i w kościele św. Havla. Jego parafia była przez cały okres komunistycznego reżimu żywą wspólnotą gromadzącą intelektualistów, dysydentów oraz studentów. W kościołach tych, jako pierwszych w Czechosłowacji, wprowadzono reformę liturgiczną po zakończeniu Soboru Watykańskiego II. Ksiądz Reinsberg należał również do skautingu, któremu poświęcił niemal całe kapłańskie życie, i to nie tylko na polu wychowawczym, ale również i literackim. Zob. Reinsberg J., Skaut přemýšlí o Kristu, Praha 1947; zob. Biňovec T., Reinsberg J., Modlitby skautů, Praha 2001; zob. Kofroň J., Čím je Jiří Reinsberg pro nás dnes?, w: „Getsemany”, nr 2/2004.

50 Ks. Adolf Kajpr TJ (1902-1959). Ksiądz katolicki, członek Towarzystwa Jezusowego, filozof, teolog i dziennikarz katolicki. Był znanym spowiednikiem i rekolekcjonistą. Stał się jedną z ofiar prześladowań Kościoła katolickiego w Czechosłowacji w okresie panowania reżimu komunistycznego. W okresie II wojny światowej był więziony w obozach koncentracyjnych w Terezinie, Mauthausen i Dachau. Po zakończeniu działań wojennych był redaktorem naczelnym tygodnika „Katolik“, skierowanego głównie do inteligencji katolickiej. W marcu 1950 roku aresztowany i skazany na 12 lat ciężkich robót. Wyrok odsiadywał w najcięższych więzieniach w Czechosłowacji, w Mirowie, Valdicach i Lepoldowie. Zmarł w więzieniu w Leopoldowie 17 września 1959 roku w skutek ciężkiego zawału. Został pochowany na więziennym cmentarzu. W okresie Praskiej Wiosny, w roku 1968 jego ciało było ekshumowane i przewiezione do zakonnego groby znajdującego się na Vyszehradzie. Zob. Pavlík J., Budou vás vydávat soudům. Dějiny české provincie T.J. v době komunistického útlaku v letech 1950–1990, Praha 1995.

51 Zob. Bartoš J., Zadrátované slunce. Příběh mukla A023254, Olomouc 1998; zob. Borák M., Janák D., Tábory nucené práce v Československu 1948–1954, Opava 1996; zob. Havlíčková H., Dědictví. Kapitoly z dějin komunistické perzekuce v Československu 1948–1989, Olomouc 2002; zob. Kýr A., Způsoby zacházení s vězni v ČSR v letech 1945–1955, Opava 2002.

52 Štěpán (czyt. Szczepan) Trochta (1905–1974). Salezjanin, profesor, kardynał. 27.IX.1947 roku został mianowany biskupem litomierzyckim. Święcenia biskupie przyjął 16.XI.1947 roku. Od listopada 1951 roku był internowany w swojej rezydencji. 23.IV.1952 roku zrezygnował z kierowania diecezją. 16.I.1953 roku został aresztowany, a 23.VII.1953 roku skazany na 25 lat więzienia. 9.V.1960 roku został amnestionowany. Po wyjściu z więzienia pracował jako robotnik niewykwalifikowany. W 1962 roku przeszedł na emeryturę, zamieszkując w Domu Pomocy Społecznej pod ścisłym nadzorem Służby Bezpieczeństwa (cz. StB). 1.IX.1968 roku objął ponownie urząd biskupa litomierzyckiego. 24.IV.1969 roku został mianowany przez papieża Pawła VI kardynałem in pectore. Nominacja została ujawniona przez Stolicę Apostolską 5.III.1973 roku. Zmarł 6.IV.1974 roku. W jego pogrzebie uczestniczył m.in. metropolita krakowski kardynał Karol Wojtyła. Zob. Buben M.M., Encyklopedie českých a moravských sídelních biskupů, Praha 2000, s.354-356; zob. Kučera J. (ed.), Vyznavač a mučedník Štěpán Trochta, Praha 2006.

53 Dr Milada Horáková (1901–1950) – prawnik, czeska polityk, członkini partii narodowo-socjalistycznej, deputowana. W czasie II wojny światowej uczestniczyła w ruchu oporu, aresztowana przez gestapo była więziona w obozie koncentracyjnym w Terezinie. Po 1948 roku była w opozycji wobec reżimu komunistycznego. W procesie pokazowym została skazana na karę śmierci pod sfingowanymi zarzutami spisku i szpiegostwa i powieszona pomimo protestów znanych osobistości (o łaskę do prezydenta Czechosłowacji Klementa Gottwalda apelowali m.in. Albert Einstein, Winston Churchill i Eleanor Roosevelt). Była jedyną kobietą, która padła ofiarą mordu sądowego w okresie stalinizmu w Czechosłowacji. Zob. http://www.totalita.cz/proc/proc_horakovam.php

54 146 dekretów wydanych w Londynie przez prezydenta emigracyjnego rządu Czechosłowacji Edward Benesza w latach 1940-45 miały stanowić fundament odbudowy państwa zniszczonego przez Traktat Monachijski. Zatwierdzone 28 III 1946 przez tymczasowy parlament Czechosłowacji, jako część prawnego systemu kraju m.in. wprowadzały nacjonalizację przemysłu i rolnictwa, nowy podział administracyjny kraju, powoływały nowe urzędy i instytucje. W większości nie budzą one nawet dziś jakiś większych kontrowersji, poza kilkoma, stosującymi zasadę odpowiedzialności zbiorowej, kwestionowaną przez prawo międzynarodowe, zwłaszcza dekrety nr 33 i 34, dotyczące tzw. Niemców sudeckich i Węgrów. Pierwszy z nich uznawał przedstawicieli obu tych mniejszości za nielojalnych obywateli kraju (popierali dokonany przez Hitlera w latach 1938-39 rozbiór Czechosłowacji), kolejny pozbawiał ich obywatelstwa, stanowiąc podstawę przymusowych wysiedleń oraz konfiskaty majątków. W ten sposób do 1948 poza granice Czechosłowacji przesiedlono ponad 2,5 mln Niemców i 30 tys. Węgrów, pozbawiając ich obywatelstwa czechosłowackiego i konfiskując im majątki. Zob. http://encyklopedia.interia.pl/haslo?hid=214564; zob. Jonca K., Dekrety prezydenta Edvarda Beneša. Niemcy w czechosłowackiej doktrynie politycznej i prawnej z lat 1920-1945, Wrocław 2008.

55 Można powiedzieć, że największe reformy Kościoła katolickiego w Czechach przypadły na okres panowania cesarza Józefa II i cesarzowej Marii Teresy. Z tego też czasu pochodzi większość dzisiejszych struktur diecezjalnych i parafialnych.

56 Zob. Janišová M., Kaplan K. (ed.), Katolická cárkev a pozemková reforma 1945–1948, Praha–Brno 1995.

57 W roku 1948 sekretarz generalny Komunistycznej Partii Czechosłowacji Rudolf Slánský zadeklarował, że Kościół katolicki jest „ostatnim i najniebezpieczniejszym wrogiem” dla wszystkich czechosłowackich komunistów. W nocy z 13 na 14 kwietnia 1950 r. czeska Służba Bezpieczeństwa wdarła się do wszystkich klasztorów męskich. Do więzienia trafiło wówczas ponad 2 tys. zakonników. Tydzień później podobny los spotkał zakony żeńskie. W sumie w ciągu jednej nocy zamknięto 750 klasztorów. Zakonnice zapędzono do najcięższych robót fizycznych na polach i w lasach. Dla nich też komuniści zorganizowali w miejscowości Bila Voda, położonej bezpośrednio przy granicy polsko – czeskiej specjalne miejsce odosobnienia. Skomasowano tu około 1200 zakonnic z 11 zgromadzeń zakonnych, zabraniając im przyjmowania nowicjuszek i prowadzenia przypisanej regułami działalności. Z kolei zakonników wtrącono do więzień lub skierowano do obozów pracy. Zob. Koudelka F., Státní bezpečnost 1954–1968 (Základní údaje). Sešity Ústavu pro soudobé dějiny AV ČR, č. 13. ÚSD, Praha 1993.

58 Biskupi, którzy nie chcieli współpracować z reżimem komunistycznym byli internowani. Internowany został we własnej rezydencji arcybiskup Matocha, który nie doczekawszy uwolnienia zmarł w 1961 r. Podobny los spotkał również młodego biskupa Tomáška, którego zamknięto 23 czerwca 1951 r. w klasztorze koncentracyjnym w miejscowości Żeliv. Pozostał tam do wiosny 1954 roku. Po zwolnieniu władze zezwoliły biskupowi na prowadzenie pracy duszpasterskiej w roli zwykłego administratora w parafii Morawska Hruzowa. W 1965 komuniści zwolnili internowanego od 15 lat arcybiskupa Pragi kardynała Berana, ale pod warunkiem natychmiastowego opuszczenia kraju i udania się do Rzymu. Zob. Svoboda B., Na straně národa: kardinál František Tomášek v zápase s komunistickým režimem (1965-1989), vyd.1., Praha-Vyšehrad 2006.

59 Zob. Kaplan K., Stát a církev v Československu v letech 1948-1953, Praha–Brno 1993.

60 Zob. Zdislavinská J., Buďte prostí jako holubice, Praha 1991; zob. Hofmanová A., Žijeme jen jedno, Praha 1998.

61 Komunistická Strana Československa (KSČ). Komunistyczna Partia Czechosłowacji została założona na kongresie Czechosłowackiej Partii Socjademokratycznej, który obradował w Pradze w dniach 14-16 maja 1921 roku. Organem prasowym nowej partii ustanowiono „Rudé Právo”. W czasie II wojny światowej wielu przywódców KSČ szukało schronienia w Związku Sowieckim, gdzie czynili przygotowania do wzmocnienia siły partii po zakończeniu działań wojennych. Od roku 1945 Komunistyczna Partia Czechosłowacji była w koalicji rządowej. Począwszy od zamachu stanu w roku 1948, kiedy to wolne wybory i pozostałe wolności polityczne zostały efektywnie zniesione, władzę dzierżył Front Narodowy. KSČ bazowała na leninowskiej koncepcji centralizmu demokratycznego, która dbała o partyjnych liderów każdego szczebla, ale jednocześnie wymagała też zupełnego podporządkowania każdego z tych szczebli jednostce nadrzędnej. W związku z tym polityka i program partii były ustalane odgórnie oraz obowiązywały bezwarunkowo niższe organy i indywidualnie, poszczególnych członków partii. W teorii, sprawy polityczne miały być otwarcie i swobodnie dyskutowane na kongresach, zebraniach i na łamach partyjnej prasy. W praktyce, dyskusja ta była jedynie odzwierciedleniem decyzji podjętych przez wąską grupę prominentów partyjnych najwyższego szczebla. Zob. Rupnik J., Dějiny Komunistické strany Československa. Praha 2003.

62 We wczesnych latach 60., Czechosłowacja przechodziła gospodarczą zapaść. W 1968 roku Komunistyczna Partia Czechosłowacji została opanowana przez frakcję dążącą do zmian – na czele partii stanął Alexander Dubček (czyt. Dubczek). Zapoczątkował on okres względnej liberalizacji, znanej jako Praska Wiosna i zaczął wprowadzać „socjalizm z ludzką twarzą”. Działania te zaalarmowały Związek Radziecki, który 21 sierpnia 1968 roku, odwołując się do tzw. Doktryny Breżniewa dokonał inwazji na Czechosłowację. W kwietniu 1969 roku, Dubček stracił stanowisko Sekretarza Generalnego i w 1970 roku został wydalony z partii. Na stanowisku Sekretarza Generalnego zastąpił go Gustáv Husák. Zob. Bárta M., Cvrček L., Košický P., Sommer V., Oběti okupace, Československo, 21. srpen – 31. prosinec 1968, Praha 2008.

63 Kardynał František Tomášek (czyt. Franciszek Tomaszek) 1899–1992. Czeski duchowny, profesor, kardynał, 34. arcybiskup-metropolita Pragi. Od końca lat siedemdziesiątych publicznie bronił praw człowieka oraz wolności obywatela, odważnie przeciwstawiał się władzy totalitarnej. Zob. Význam kardinála Tomáška v období normalizacje a přechodu k demokracii, Praha 2000.

64 Po zduszeniu Praskiej Wiosny przez siły Układu Warszawskiego, na stanowisko Sekretarza Generalnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji został mianowany Gustáv Husák, działacz Słowackiej Partii Komunistycznej w latach 1943-1950. W roku 1951 w czasie czystek stalinowskich został aresztowany i skazany na trzy lata więzienia, a później na dożywocie za tzw. „burżuazyjny nacjonalizm”. Został zwolniony z więzienia w roku 1960 i zrehabilitowany. W trzy lata później, w roku 1963 odrzucił możliwość objęcia jakiejkolwiek funkcji w reżimie Antonína Novotného. Po upadku Novotného, w okresie Praskiej Wiosny został wybrany premierem. Z kolei po rezygnacji Dubčeka (czyt. Dupczek), w kwietniu 1969 roku mianowano go Sekretarzem Generalnym KSČ, a później - w lipcu 1975 roku prezydentem Republiki. Husák był typem człowieka, który potrafił przystosować się i żyć pośród otaczających go potężnych sił politycznych. On to m.in. w imieniu Partii po roku 1969 potępił działania polityczne Alexandra Dubčeka.

65 Na przykład liczba dozwolonych godzin nauki religii odpowiadała liczbie dzieci, które zapisały się na katechezę. Im mniejszy był poczet dzieci, tym mniejsza liczba godzin, także u pięciu zgłoszonych przez rodziców dzieci uczący mógł mieć jedynie jedną godzinę katechezy miesięcznie. Tam, gdzie katecheza nie mogła odbywać się w ramach godzin szkolnych, uczyć jej przy parafii mógł jedynie ksiądz.

66 Pojęcie tzw. „podziemnego Kościoła” w zasadzie jest niewłaściwe. Termin „podziemny” był propagowany w społeczeństwie przez władzę komunistyczną, aby wzbudzić w nim lęk czy wprost wrogość wobec Kościoła katolickiego. Tą nazwą reżim zwykł określać każdą nielegalnie działającą organizację czy wspólnotę kościelną. W szerokim tego słowa znaczeniu komuniści starali się przekonać nie tylko w większości zlaicyzowane czeskie społeczeństwo, ale i garstkę ludzi wierzących, że obok Kościoła katolickiego wiernego Stolicy Apostolskiej, powstał jakiś „drugi” o tym samym charakterze, lecz strukturze podziemnej. Na te insynuacje ze strony komunistycznego rządu w sposób radykalny wielokrotnie reagował ówczesny arcybiskup praski kardynał Franciszek Tomaszek, przypominając czeskiemu społeczeństwu, że „jest t y l k o jeden Kościół”. Tymczasem funkcjonujące, nawet w kręgach kościelnych, pojęcie „podziemny” dotyczyło przede wszystkim wspierania różnych działań o charakterze duszpasterskim i intelektualnym przez Kościół katolicki.

67 Zob. Rút–Křížková M., Kniha víry, naděje a lásky. 70 let působení salesiánů v Čechách a na Moravě, Praha 1996; Zob. Kaplánek M., Pastorace mládeže, Praha 1999.

68 Zob. Vracovský J., Chaloupky, Praha 2002.

69 Bp. Karel Herbst (ur. 6. listopada 1943 r. w Pradze). Biskup katolicki, salezjanin. W latach 80-tych XX wieku był głównym organizatorem tzw. „salezjańskich chałupek”. Było to wakacyjne akcje organizowane dla dzieci w wieku szkolnym, ramach tzw. podziemnego Kościoła. 19 lutego 2002 roku został mianowany przez Stolicę Apostolską biskupem, a 6 kwietnia 2002 roku ustanowiono go sufraganem archidiecezji praskiej. Zob. Peroutková K., Karel Herbst. Rozhovor s pražským světícím biskupem, Praha 2008.

70 Ks. František Fráňa (czyt. Franciszek Frania), urodził się 11.II.1938 roku. Na jego formację duchową miało istotny wpływ wielu kapłanów, szczególnie ks. Charles Fanfrdla, ks. Gabriel Joseph i ks. Dominik Pecka. Ważne dla niego były osobiste spotkania z ks. Stanislavem Krátkým, który organizował tajne wykłady dla kandydatów starających się o przyjęcie sakramentu kapłaństwa. Na kapłana został wyświęcony 25.III.1968 roku. Od roku 1993 jest katechetą w Biskupim Gimnazjum w Žďáře nad Sázavou, pomaga również w miejscowej parafii św. Prokopa. Jest również liderem „Kolpingova díla” w Czeskiej Republice. Był również przy powstaniu katolickiego radia „Proglas”, które ma swoją rozgłośnię w Brnie.

71 Ks. inż. Martin Holík, urodził się w roku 1960 w Brnie. Jest założycielem i dyrektorem chrześcijańskiego radia „Proglas”, z siedzibą w Brnie. Jest również jednym z współzałożycieli chrześcijańskiej telewizji TV Noe, z siedzibą w Ostrawie. Na kapłana został wyświęcony 13.XII.1982 roku. Oprócz pracy w radio i telewizji jest również wikariuszem w parafii św. Augustyna w Brnie.

72 Zob. http://klasterec-nad-orlici.ceskehory.cz/

73 Zob. http://krizovatka.signaly.cz/

74 Zob. Hartmann J., Svoboda B., Vaško V., Kardinál Tomášek. Svědectví o dobrém katechetovi, bojácném biskupowi a statečném kardinálovi, Praha 1994.

75 Pokoj vám!: sborník pastoračních textů Františka kardinála Tomáška z let 1965-1991, (posmrtně vydaný sborník), Praha 1999; zob. Tomášek F., Pedagogika, Brno 1992; zob. Tomášek F., Pedagogika. Úvod do pedagogické praxe pro vychovatele a rodiče, Praha 1992.

76 Zob. Dřímal L., František Tomášek jako katecheta dětí a mládeže, Olomouc 2002.

77 Po czterdziestu latach prześladowań Kościoła katolickiego w Czeskiej Republice, społeczeństwo coraz bardziej identyfikowało się z wartościami, które on głosił. Wielu zaczęło powracać na łono Kościoła. Okazało się jednak, że ludzie ci mają bardzo ograniczone rozumienie prawd wiary a te z którym przyszli zostało im wszczepione w latach ich dzieciństwa. W tej sytuacji Kościół stanął wobec niezwykłego zadania powołania do życia nie tylko „katechumenatu dorosłych”, przygotowującego do sakramentu chrztu, ale także „katechumenatu ochrzczonych”, którzy już przyjęli sakrament chrztu w dzieciństwie, ale potrzebują teraz wprowadzenia do pełnego życia w Kościele. Celem tej formy duszpasterstwa stało się nie tylko dogłębne poznanie wiary katolickiej, ale także udzielenie szeroko rozumianej pomocy, we świadomym podjęciu decyzji o chęci przynależności do Kościoła katolickiego. W tak rozumianym „katechumenacie dorosłych”, Kościół katolicki w Czechach wzorował się na doświadczeniach Kościoła we Francji i Stanach Zjednoczonych.

78 Młoda generacja wierzących ludzi w Czeskiej Republice jest bardzo otwarta na dyskusję. Dla ludzi tych nie jest czymś wstydliwym mówić o wierze i swej przynależności do Kościoła, o duszpasterskim zaangażowaniu i praktykach religijnych. Ich zdaniem wszelka dyskusja dotycząca przekonań religijnych nie jest sprawą nieprzyjemną, odwrotnie może wpłynąć na jeszcze lepsze, dojrzalsze jej przeżywanie i to zarówno w życiu osobistym, jak i we wspólnotach.

79 Niektórzy ludzie Kościoła oczekiwali po roku 1989, że się sytuacja Kościoła radykalnie zmieni, że kościoły zapełnią się ludźmi wierzącymi, itp. Ale tak się nie stało. Inni z kolei szukali różnych możliwości, starając się odnaleźć właściwe drogi mające doprowadzić do ożywienia duszpasterskiego parafii, do pochwycenia dzieci, młodzieży, do wzbudzenia zainteresowania sprawami religijnymi jak najszerszego kręgu społeczeństwa. Te starania czasami przynosiły tu i ówdzie dobry skutek, ale generalnie żadne szeroko rozumiane zmiany w mentalności społecznej nie nastąpiły. Sytuacja ta stawia Kościół czeski przed pytaniami, na które musi znaleźć właściwą odpowiedź, jeśli chce wyjść naprzeciw oczekiwaniom duchowym współczesnego człowieka. Jakie są to pytania?: Czy Kościół będzie bardziej troszczył się o swą przeszłość, czy przyszłość? Czy będzie to jedynie Kościół strukturalny, czy raczej otwarty na laikat, którzy także rozumie wezwania, przed którymi on stoi? Czy księża będą bardziej kościelnymi urzędnikami, czy raczej ludźmi wiary, którzy rozumieją do czego są powołani?

80 Czeska agencja marketingowa STEM, w dniach od 13 do 23 czerwca 2008 roku przeprowadziła wśród dorosłych obywateli Czeskiej Republiki ankietę z zapytaniem o opinię dotyczącą rządowego projektu zwrotu majątku Kościołom, który był im zarekwirowany w latach 1945-1990. Wśród pytanych respondentów dwie piąte, czyli ok. 37 proc. Czechów uznało Kościoły za instytucję przydatną państwu, przy czym jest to grupa ludzi, określająca się w ankiecie jako wierzący, bądź religijni. Podobnie duża liczba, bo ok. 38 proc. uważało, że mają one prawo do odzyskania zagrabionego im majątku, po to by m.in. móc dobrze wypełniać swoją misję. Z wnioskiem rządu, aby Kościoły otrzymają majątek, który w 1/3 stanowiony jest przez nieruchomości a reszta zostałaby spłacona, zgadza się tylko jedna czwarta społeczeństwa (wysokość odszkodowania wyniosłaby łącznie 83 miliardy czeskich koron. Zgodnie z przedstawionym projektem, państwo będzie wypłacać te pieniądze Kościołom i związkom wyznaniowym przez okres 60 lat). Osoby, które wypowiadały się pozytywnie o kwestii restytucji majątkowej, to głównie wyborcy głosujący w wyborach parlamentarnych na partię ODS (Obywatelska Partia Demokratyczna) oraz KDU-ČSL (Unia Chrześcijańskich Demokratów – Czechosłowacka Partia Ludowa) a także SZ (Partia Zielonych). Stanowczymi przeciwnikami byli wyborcy identyfikujący się z partią ČSSD (Czeska Partia Socjaldemokratyczna) i KSČM (Komunistyczna Partia Czech i Moraw). Zob. http://www.stem.cz/clanek/1586.

81 Życie Kościoła w latach 1948-1990 było ograniczone jedynie do liturgii mszy świętej i udzielania sakramentów. Ten stan rzeczy trwający bez mała czterdzieści lat na tyle odcisnął się na podświadomość katolików, że u większości zarówno księży, jak i świeckich doszło do wyselekcjonowania narodu. Niestety w efekcie z jednej strony ludźmi zasługującymi na szacunek ze strony wierzących stali się ci, którzy potrafią manifestować swój katolicyzm, uczestnicząc czynnie w życiu Kościoła, a z drugiej tylko nieliczni księża podejmują trud kształcenia młodzieży i dorosłych, który wykraczałby poza ramy niedzielnej i świątecznej mszy świętej.

82 Zob. Kehl M., Kam kráčí církev? Diagnóza doby, Brno 2000.

83 Dużym zainteresowaniem w Czeskiej Republice cieszą się następujące stowarzyszenia i ruchy: Droga Neokatechumenalna, Fokolare, Odnowa w Duchu Świętym, Ruch Światło-Życie, Ruch Szensztacki, Wspólnota Emmanuel, Wspólnota Błogosławieństw, Chemin Neuf, Wspólnota Sant Egidio, Koinonia Jana Chrzciciela. Zob. Secondin B., Nová hnutí v církvi, Kostelní Vydří 1999.

84 Zob. Quesnell M.D., Co si myslíme, čemu věříme a kdo jsme, Praha 2002. Jest procentowo niemało chrześcijan w Czeskiej Republice, zwłaszcza pośród średniej i starszej generacji, którzy nie chcą uzewnętrzniać swojej wiary, a tym bardziej w ogóle o niej mówić, zwłaszcza z niewierzącymi. Wynika to z pewnych stereotypów, zakorzenionych już od dzieciństwa w mentalności wierzącego człowieka. Miały one na celu wytworzyć pewne naturalne mechanizmy o charakterze obronnym przeciw politycznym represjom. Dziś choć można cieszyć się nie tylko demokracją polityczną, ale i światopoglądową, pewne przyzwyczajenia obecne w społeczeństwie czeskim przez ponad czterdzieści lat jest ciężko zmienić.

85 Zob. Ambros P., Kam směřuje česká katolická církev?, Velehrad 1999.

86 Zob. Martínek M., Pastorace mládeže v sekularizovaném světě, w: „Naim. Časopis pro pastorací mládeže”, 4/1995, s.11n.

87 Zob. Kehl M., Kam kráčí církev?, dz. cyt.

88 Zob. Pastorační plán Sekce pro mládež ČBK, Praha 2002, s.24.

opr. mg/mg

« ‹ 1 › »

oceń artykuł