Inspiracje biblijne u polskich poetów i pisarzy

ks. Tomasz Jelonek

Biblia w kuturze świata

ISBN: 978-83-60703-20-5

wyd.: Salwator 2007

Inspiracje biblijne u polskich poetów i pisarzy

Zarówno problemy biblijne, jak i formy biblijne znalazły swój oddźwięk u licznych przedstawicieli literatury polskiej. W wielkim skrócie, wspominając tylko o kilku przykładach, zajmiemy się wielkimi postaciami z dziejów naszej literatury. Adam Mickiewicz w swym Hymnie na dzień Zwiastowania N. P. Maryi nawiązuje wyraźnie do motywów biblijnych, które przetwarza, malując obraz Matki Boga. Oto fragment tego obrazu:

A któż to wschodzi?— Wschodzi na Syjon dziewica.
Jak ranek z morskiej kąpieli
I jutrznia — Maryi lica;
Śnieży się obłok, słońce z ukosa
Smugiem złota po nim strzeli;
Taka na śniegu, co szaty bieli,
Powiewnego jasność włosa.
Pójrzał Jehowah i w Niej upodobał sobie;
Pękły niebios zwierciadła,
Biała gołąbka spadła
I nad Syjonem w równi trzyma skrzydła obie,
I srebrzystej pierzem tęczy
Niebianki skronie uwięczy.
Grom, błyskawica!
Stań się, stało:
Matką dziewica,
Bóg ciało!197

Nie tyle do treści, ile do formy biblijnej nawiązują Księgi narodu i księgi pielgrzymstwa polskiego Mickiewicza. J. Krzyżanowski nazywa to dzieło „swoistą biblią polską”, która ma wykazywać rolę Polski analogiczną do roli Chrystusa. U Juliusza Słowackiego inspiracje biblijne dochodzą najbardziej do głosu w Anhellim, który wyrósł na podłożu Biblii i Boskiej komedii Dantego.

Kornel Ujejski rozczytywał się w Biblii, na jej tle stworzył w latach 1845—1850 cykl Z melodii biblijnych, wśród których znajdujemy historię Hagar. W tym samym czasie pod wpływem wydarzeń z roku 1846 powstał cykl Ze skarg Jeremiego, w którym autor jak tragiczny prorok Jeremiasz ubolewa nad nieszczęściem Ojczyzny w słowach Chorału:

Z dymem pożarów, z kurzem krwi bratniej
Do Ciebie, Panie bije ten głos;
Skarga to straszna, jęk to ostatni,
Od takich modłów bieleje włos198.

Henryk Sienkiewicz napisał przepiękną nowelę Pójdźmy za Nim, w której nawiązuje do opisu Męki i zmartwychwstania Chrystusa, przedstawiając literacką wersję ewangelicznej opowieści. Można by w tym miejscu znów mówić o wielu, o dziesiątkach lub nawet setkach twórców, którzy w różny sposób czerpali z ksiąg Pisma Świętego, niech jednak wystarczy tych kilka przykładów, aby zorientować się, jak bardzo nasza narodowa literatura związana jest z Biblią.

Nie od rzeczy jednak będzie wskazanie niektórych pozycji z literatury przedmiotu, które pozwolą na rozszerzenie poruszanego tu zagadnienia.

• Biblia a literatura, praca zbiorowa pod redakcją Stefana Sawickiego, Jana Gotfryda, Lublin 1986.
• Grzegorz Kramarek, Tradycja biblijna w literaturze polskiej. Bibliografia opracowań. Wiek XX, Lublin 2004. Książka zawiera spis 2021 pozycji bibliograficznych, prac zwartych oraz artykułów.
• Małgorzata Krzysztofik, Przypowieści Salomonowe. Przekładania Józefa Domaniewskiego, Kraków 2006.
• Dramaty biblijne XVI wieku, opracowała, wstępem i przypisami opatrzyła Krystyna Wilczewska, Lublin 2000.
• Małgorzata Krzysztofik, Od Biblii do literatury, Siedemnastowieczne dzieła literackie z ksiąg Starego Testamentu, Kraków 2003.
• Grzegorz Kubski, Biblia romantycznie odczytywana, Poznań 2005.
• Alina Merdas RSCJ, Łuk przymierza. Biblia w poezji Norwida, Lublin 1983.
• Dariusz Trześniowski, W stronę człowieka. Biblia w literaturze polskiej (1863-1918), Lublin 2005.
• Inspiracje i motywy biblijne w literaturze pozytywizmu i Młodej Polski, redakcja Hanna Filipkowska, Stanisław Fita, Lublin 1999.
• Dramat biblijny Młodej Polski, praca zbiorowa, Wrocław 1998.
• Maria Prussak, „Po ogniu szum wiatru cichego”. Wyspiański i mesjanizm, Warszawa 1993.
• Beata Popczyk-Szczęsna, Postać Judasza w dramacie polskim XX wieku. Potyczki z referencją, Katowice 2003.
• Stanisław Dąbrowski, Biblia w liryce Tadeusza Nowaka. Studia i szkice, Lublin 1993.
• Małe prozy biblijne, wybór Maria Jasińska-Wojtkowska, Maciej Nowak, Lublin 2002.

¹⁹⁷ Adam Mickiewicz, Pisma poetyczne, wydał T. Pini, Kraków 1925, s. 41 n.

¹⁹⁸ K. Ujejski, Maraton oraz wybór poezyj, opracował J. Kijas (Biblioteka Arcydzieł Poezji i Prozy, nr 38), Kraków 1948, s. 18.

opr. aw/aw