Magisterium Kościoła. Posługa słowa: Magisterium Kościoła a teologowie

Franco Ardusso

MAGISTERIUM KOŚCIOŁA
Posługa Słowa

Przekład - Ks. Mieczysław Stebart COr

[...]

8.5.3. Zadanie teologów

Instrukcja Donum Veritatis (1990) mówi o współpracy między teologami i magisterium (nn. 21-31), o problemie niezgody (nn. 32-41) i o powołaniu teologa (nn. 6-12). O pierwszych dwóch aspektach mówiliśmy już uprzednio. Tutaj przedstawimy jeszcze kilka elementów, zatrzymując się szczególnie przy powołaniu teologa. W łączności z magisterium dąży on do coraz głębszego rozumienia Słowa Bożego. Znajduje się on na służbie wiary, która ze swojej natury odwołuje się do rozumu, ponieważ objawia człowiekowi prawdę o jego celu i o drodze do osiągnięcia go (n. 6). Pracę teologa Instrukcja często łączy z tematem prawdy. „Przedmiotem teologii jest Prawda, żywy Bóg i jego plan zbawienia" (n. 8). Taka prawda wymaga od teologa łączenia badania naukowego z modlitwą (n. 8). Teologia jest wiedzą naukową, a więc krytyczną. „Wymogu myślenia krytycznego nie należy jednak utożsamiać z duchem krytycznym, wywodzącym się zwykle z motywów o charakterze uczuciowym lub z uprzedzeń" (n. 9). Prawda objawiona, chociaż przekracza rozum ludzki, pozostaje z nim w głębokiej harmonii. Zakłada to „naturalne dążenie rozumu ku prawdzie" i należy uznać zdolność ludzkiego rozumu do poznania prawdy (n. 10). Teologia dla zrozumienia sensu Objawienia posługuje się szeregiem zdobyczy nauk filozoficznych, historycznych i humanistycznych. Teolog jest zobowiązany przejąć z kultury swojego środowiska te elementy, które pozwalają mu zilustrować tajemnice wiary, chociaż zadanie to jest trudne i nie pozbawione niebezpieczeństw. Dlatego wymagana jest ocena, dla „której zasadę normatywną stanowi nauka objawiona". Kryteria oceny należy czerpać z Objawienia (n. 10). Wolność właściwa badaniom teologicznym musi realizować się w środowisku wiary Kościoła. Praca teologiczna wymaga wielu przymiotów, jakie Instrukcja streszcza w zaleceniach skierowanych przez Jana Pawła II do teologów niemieckich w Altöting w 1980 roku: „obiektywna dyskusja, braterski dialog, otwartość i gotowość do modyfikacji własnych opinii" (n. 11). Wolność badań, która leży na sercu każdego człowieka nauki, oznacza „gotowość do przyjęcia prawdy takiej, jaka jawi się na końcu tych badań", bez włączania elementów obcych metodzie tego badania (n. 12). Wolność poszukiwań teologii realizująca się w środowisku poznania rozumowego, którego przedmiot pochodzi z Objawienia, „przekazanego i interpretowanego w Kościele pod zwierzchnictwem Urzędu Nauczycielskiego i przyjętego przez wiarę", wymaga, aby uwzględniano wszystkie te dane, które mają zasadnicze znaczenie. Pominięcie ich „oznaczałoby zaprzestanie uprawiania teologii" (n. 12). „Żywy Urząd Nauczycielski Kościoła, na mocy władzy sprawowanej w imię Chrystusa, jest jedynym autentycznym nauczycielem Słowa Bożego zawartego w Piśmie Świętym lub przekazanego przez Tradycję" (n. 13). Znaczenia magisterium nie można zrozumieć „bez odniesienia do prawdy nauki chrześcijańskiej i do przepowiadania prawdziwego Słowa" (n. 14). Jak można łatwo zauważyć, zarówno teologia, jak i magisterium, chociaż na różny sposób, znajdują się na służbie prawdy, która jest źródłem wolności. Służbę tę pełnią na rzecz całego ludu Bożego „powołanego do udziału w wolności prawdy, którą Bóg objawił w Chrystusie" (n. 14; por. także nn. 20 i 21).

Na temat dokumentu Donum veritatis i konieczności „odzyskania autentycznego pojęcia autorytetu, nie tylko w jego formalnym, prawniczym aspekcie, ale głębiej, jako instancji gwarancji, ochrony i przewodnika wspólnoty chrześcijańskiej, w wierności i ciągłości Tradycji" wypowiedział się Jan Paweł II w dyskusji odbywającej się na Sesji Plenarnej Kongregacji Nauki Wiary w dniu 24 listopada 1995 roku. Tekst przemówienia został opublikowany w L'Osservatore Romano z 25. 11. 1995.

8.6. Próba podsumowania zagadnienia sytuacji krytycznej

[...] - Pełny tekst w wydaniu książkowym

8.6.3. Teologia zajmuje miejsce magisterium czy odwrotnie?

W naszych czasach niekiedy zdarza się słyszeć, że teologia chciałaby zająć miejsce magisterium pasterzy, ustanawiając równorzędne magisterium doktorów. Nie zaprzeczam, że to stwierdzenie w niektórych wypadkach jest słuszne. A jednak także inny fakt zasługuje na wzięcie pod uwagę, a mianowicie, że obecnie magisterium niejednokrotnie dąży do zajęcia miejsca teologii. Biskupi i papieże piszą do wiernych długie i częste, przesiąknięte teologią listy.

Jeżeli z jednej strony zjawisko to ma swój aspekt pozytywny jako zwiastun przejścia od magisterium negatywnego i cenzorskiego do magisterium proponującego, to z drugiej strony ma ono jednak także aspekty problematyczne. Mnożenie się wystąpień magisterium i wielorakość obecnie działających podmiotów magisterium (papież, biskupi, konferencje episkopatów, synody biskupie, kongregacje rzymskie, żeby nie wspomnieć 16 dokumentów ostatniego Soboru Powszechnego) powodują sygnalizowane przez G. Colombo trudności; mówi on o

wybujałym rozkwicie [wystąpień magisterium, przyp. aut], który zagraża, jako przewrotnym skutkiem, kryzysem nadprodukcji; w ostatecznej analizie jego paradoksalnym rezultatem byłoby praktyczne odrzucenie wszystkich wypowiedzi, przedwstępnie skazanych na powszechną obojętność ze względu na obiektywną niemożliwość skierowania na nie należnej im specjalnej uwagi. Dodatkowym niebezpieczeństwem związanym z tym ryzykiem jest poznawanie tych wypowiedzi tylko w tendencyjnej i sensacyjnej formie opiniotwórczej prasy⁽²⁹⁹⁾.

Colombo pisze również, że jeżeli magisterium dzisiaj „zdecydowanie dąży do zaniechania suchej i negatywnej formuły potępienia, aby przyjąć formułę pozytywnego pouczania, pociąga to za sobą, obok niewątpliwych korzyści, także pewne niedogodności. Magisterium «pozytywne» nie może ograniczać się do wypowiadania prawdy, ale musi dostarczać argumentów na jej poparcie". To wszystko zobowiązuje magisterium na podwójnym poziomie: „na poziomie wypowiadania prawdy i na poziomie uzasadniającej argumentacji, która musi uwydatniać jej wiarygodność. W konsekwencji tekst musi stanowić strukturę złożoną..."⁽³⁰⁰⁾

Ponadto pozytywne przedstawienie prawdy musi okazać się przekonujące dla jej adresatów, dlatego konieczne staje się wykorzystanie wszystkich środków „retoryki", we wzniosłym, nie zdyskredytowanym znaczeniu tego słowa. W związku z tym G. Colombo przytacza jako dokumenty typowe encykliki Jana Pawła II „płynące jak ogromna rzeka, która niesie niekiedy razem z naukami magisterium odważne egzegezy, wzniosłe medytacje, wywierające silne wrażenie intuicje"⁽³⁰¹⁾. W ten sposób w szerokim zakresie zostaje przekroczona „idea encykliki jako tekstu uprzywilejowanego dla wykonywania zwyczajnego magisterium, która zjednała sobie uznanie w naszym wieku, zwłaszcza począwszy od encykliki Pascendi Piusa X..."⁽³⁰²⁾, z podwójną konsekwencją:

Pierwszą jest możliwość wykorzystania encykliki bezpośrednio, w jej fragmentach, dla zbudowania...; drugą jest niemożność bezpośredniego przypisywania jej zwyczajnemu magisterium w ścisłym znaczeniu tego słowa, ponieważ zobowiązuje do uprzedniej pracy rozróżniania, mającej na celu właśnie zrozumienie tego, co musi być utrzymane w formie obowiązującej, od tego, co jest sugerowane jedynie w formie napominającej⁽³⁰³⁾.

Właśnie dlatego, że magisterium pozytywne przesiąknięte jest teologią, nie zawsze jest dla teologa łatwe dokonanie mądrego rozróżnienia, przede wszystkim w takiej epoce jak nasza, w której „oceny teologiczne" wyszły z użycia. Ale właśnie to wyjście z użycia może wystawić na niebezpieczeństwo nierozważnych maksymalizmów lub niesłusznych interpretacyjnych minimalizmów.

opr. mg/mg