Czy Ewangeliści przeczą sobie w kwestii daty śmierci Jezusa?

Niektórzy racjonaliści twierdzą, że istnieje „sprzeczność” w kwestii daty śmierci Jezusa pomiędzy Synoptykami i czwartym Ewangelistą. Również poszczególni Ewangeliści mają prezentować wykluczające się dane w tej kwestii.

Synoptycy: Jezus, tak jak wszyscy inni Żydzi, przygotowywał Paschę 15 dnia miesiąca Nisan (według naszej rachuby wieczorem 14 dnia — dzień żydowski rozpoczynał się tuż po zachodzie Słońca) i zmarł popołudniem 15 Nisan.

Jan Ewangelista: Jezus zmarł 14 dnia miesiąca Nisan (w godzinie, kiedy składano w ofierze baranki paschalne w świątyni).

W niniejszym tekście staję na stanowisku, że wcześniejsi redakcyjnie Synoptycy podają poprawną chronologię wydarzeń a piszący po nich Jan jest z nimi zgodny i wcale nie jest o jeden dzień „wcześniejszy” w swej prezentacji wydarzeń wielkanocnych, jak twierdzą krytycy. Taki zarzut wynika wyłącznie z niedostatecznej wiedzy odnośnie terminologii związanej ze świętami judaizmu.

Chronologię wydarzeń paschalnych widzę następująco:

1) 14[1] Nisan/czwartek — zgodnie z Wj 12,5-6 przed zmierzchem (między 15.00 a 17.00, jak wynika z pism Flawiusza) następuje ofiarowanie baranka wielkanocnego w przededniu pierwszego dnia oficjalnych uroczystości paschalnych 15 Nisan. Uczniowie przygotowują ucztę paschalną tego dnia na polecenie Jezusa.

2) 15 Nisan czwartek/piątek — zgodnie z Wj 12,8 Ostatnia Wieczerza po zachodzie Słońca[2] (wedle rachuby żydowskiej od godziny 18.00 w czwartek trwał już 15 Nisan, czyli żydowski „piątek”[3] , choć wedle naszej rachuby wciąż był jeszcze czwartek) i następnie pojmanie Jezusa w nocy i ukrzyżowanie przed południem w piątek, w czasie oficjalnego pierwszego dnia świąt uroczystości Paschy (15 Nisan). Dzień ten zwie się „dniem przygotowania”(paraskeue) i zarazem jest to pierwszy dzień święta Przaśników, który jako święto żydowskie wypadał od czasów ST na dzień 15 Nisan (Kpł 23,6-7; Wj 12,17). Dzień Przaśników również nazywano Paschą gdyż Ewangelista Łukasz pisał, że „nadchodziła uroczystość Przaśników, tak zwana Pascha” (Łk 22,1). Tak samo pisał Flawiusz: „działo się to wszystko w porze święta Przaśników, które nazywamy Paschą” (Dawne dzieje Izraela, 14,II,1). I w innym miejscu: „W święto Przaśników, które nazywamy Paschą” (tamże, 18,II,2; por. 17,IX,3) „A nadeszło właśnie święto Przaśników, które u Żydów zowie się Paschą” (Flawiusz, Wojna Żydowska, 2,I,3).

3) 15 Nisan/piątek po południu - zdjęcie z krzyża i namaszczenie ciała Jezusa tuż przed sabatem, który rozpoczął się w piątek o zmierzchu ok. godziny 18.00 i był już dniem 16 Nisan (nasza sobota).

            I tu już widzę las protestujących rąk, bowiem jak „ustaliła astronomia” w roku 30 i 33 n.e., kiedy to najprawdopodobniej zmarł Jezus, dzień 14 Nisan wypadł w piątek a nie w czwartek. A z astronomią się podobno nie dyskutuje. Niemniej jednak „astronomia” niestety nie jest tu rozstrzygająca gdyż wszystko zależy ostatecznie i tak od kalendarza żydowskiego, który podlegał różnym wpływom i zmiennym czynnikom w I wieku. Nie wiemy jaki dokładnie kalendarz był używany w I wieku w judaizmie świątynnym, stąd mogą tu zachodzić pewne wahania rzędu jednego dnia w przód lub wstecz. Uczeni w Piśmie odwoływali się do różnych „przesunięć” w zależności od swoich potrzeb w „wyjątkowych sytuacjach”. Niespecjalnie pomaga tu też odwołanie się do wskazówek prezentowanych przez Flawiusza, który podawał niestety dużo błędnych danych odnośnie chronologii i sam gubił się w takich kwestiach. Zauważmy na przykład, że w jednym miejscu Flawiusz inaczej niż wszędzie indziej podaje, że Paschę świętowano w dniu 13 Nisan (Dawne dzieje Izraela, 11,IV,8), choć Stary Testament jednoznacznie nakazywał obchodzenie jej od dnia 14 Nisan (Wj 12,6). W innym miejscu Flawiusz podaje, że święto Przaśników odbywało się już w dniu 14 Nisan (Wojna Żydowska, 5,III,1[99]), choć Stary Testament nakazywał święcenie tej uroczystości dopiero w dniu 15 Nisan (Kpł 23,6-7; Wj 12,17). W jeszcze innym miejscu Flawiusz mówi już jednak prawidłowo o dacie 15 Nisan dla święta Przaśników (Dawne dzieje Izraela, 3,X,5). Raz Flawiusz pisał, że święto Przaśników trwało 8 a nie 7 dni (Dawne dzieje Izraela, 2,XV,1) a w innych miejscach tego samego dzieła twierdzi już jednak, że święto to trwa 7 a nie 8 dni (tamże, 3,X,5; 9,XIII,3; 11,IV,8). Dużo tu jak widać wahań i rozbieżności. Dlatego stoję na stanowisku, że nie da się dokładnie rozstrzygnąć w którym dokładnie dniu w kalendarzu żydowskim zmarł Jezus. Nazwa dnia nie jest tu jednak aż tak istotna gdyż Żydzi i tak nie posługiwali się naszym współczesnym nazewnictwem dni tygodnia. W niniejszym artykule dla pewnej wygody przyjmuję jednak, że wydarzenia związane ze śmiercią Jezusa przebiegły w trybie czwartek/piątek/sobota. Jednocześnie nie uważam, że ci, którzy postulują dzień 14 Nisan/piątek jako datę śmierci Jezusa są w jakimś „karygodnym błędzie”. W przypadku ich stanowiska należy jednak uznać, że Jezus przesunął datę obchodzenia Paschy o jeden dzień wcześniej (na czwartek 13 Nisan) a oficjalne obchody pierwszego dnia święta Paschy i święta Przaśników pokryły się z tygodniowym dniem szabatu w sobotę 15 Nisan (co samo w sobie nie stanowi już z kolei żadnej trudności). Stanowisko to stoi jednak w pewnym konflikcie z Ewangeliami Synoptycznymi a także stawia Jezusa w sytuacji gdy niezgodnie z nakazem Starego Testamentu rozpoczął obchodzenie Paschy w dniu 13 Nisan, zamiast 14 Nisan (Wj 12,5-6). Stanowisko to stwarza także inne problemy. Dalej napiszę o tym więcej. W każdym razie uważam, że przyjęcie daty 15 Nisan/piątek jako dnia w którym zmarł Jezus, nie jest błędem. Stanowisko takie pozwala też uniknąć trudności wspomnianych przed chwilą a także wielu innych problemów. Inne trudności jakie pojawiają się w tym wypadku można natomiast bardzo łatwo rozwiązać. Warto jednak dodać jeszcze w tym miejscu, że jeśli przyjmiemy, iż Jezus zmarł w dniu 7 kwietnia 30 roku naszej ery, to licząc dni od poranków do poranków wychodzi na to, że Jezus zmarł w dniu 15 Nisan a nie 14 Nisan.

Na podstawie Nowego Testamentu wysuwa się następujące zarzuty[4], które rzekomo mają dowodzić „sprzeczności” i „niezgodności” pomiędzy Ewangelistami a także „sprzeczności” w poszczególnych Ewangeliach w kwestii chronologii wydarzeń paschalnych.

Jan:

1)     W J 13,1-2 pada stwierdzenie „przed Paschą”.

Niemniej jednak ten werset nie mówi nic o tym, że ukrzyżowanie Jezusa nastąpiło przed Paschą. Wers z J 13,2 rozpoczyna nową myśl i nie jest połączony chronologicznie z wersem poprzednim. Słowa „przed Paschą” w J 13,1 odnoszą się do miłości i wiedzy Jezusa, które były nieograniczone w czasie. Być może Jan ma tu na myśli święto Przaśników z dnia 15 Nisan, które też było nazywane Paschą (Łk 22,1; Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, 14,II,1; 18,II,2; por. 17,IX,3; Wojna Żydowska, 2,I,3). W tym wypadku Ewangelista Jan byłby tu jak najbardziej zgodny z Synoptykami.

2) Jezus kazał przygotować „ucztę paschalną” (Łk 22,15) w „Dzień Przaśników”, czyli dnia 14 Nisan (Mk 14,12; por. 14,14).

Uczta paschalna i święto Przaśników łączyły się ze sobą w czwartek o godzinie 18.00 gdy dzień 14 Nisan przechodził w 15 Nisan. Nie widzę tu żadnych trudności. Święto Przaśników miało odbywać się po ofiarowaniu baranka wielkanocnego (Kpł 23,6-7; Wj 12,17). Warto jednak dodać, że w jednym miejscu Flawiusz podaje, że święto Przaśników odbywało się 14 Nisan (Wojna Żydowska, 5,III,1[99][5]). Być może znowu mamy tu do czynienia z jakimś przesunięciem w kalendarzu. Wydaje się, że w czasach gdy ustała już ofiara i świątynia jerozolimska przestała istnieć to te dwa święta zbiegły się w jeden dzień gdyż nie istniał żaden praktyczny powód aby je rozdzielać i oba święta stanowią aktualnie jedną całość w dniu 15 Nisan.

3) W J 18,28 czytamy, że Żydzi odmówili wejścia do pretorium „aby się przez to nie skalać i móc spożyć baranka wielkanocnego”.

            Z tego tekstu miałoby wynikać, że Jezus zmarł w czwartek[6] 14 Nisan bo baranek wielkanocny miał zostać ofiarowany nie później niż 14 Nisan przed zmierzchem (por. Wj 12,5-6). Jeśli Żydzi mieli go dopiero spożyć a Jezus już był sądzony to z tego ma wynikać, że został ukrzyżowany nie później niż w czwartek 14 Nisan. A. Edersheim pisał jednak, że wspomniany w tym wersie baranek, jaki miał zostać spożyty przez kapłanów, niekoniecznie musiał być barankiem spożywanym wieczorem w dniu 14 Nisan ale chodziło o posiłek paschalny Chagigah, spożywany dnia następnego[7]. W zasadzie mogło tu chodzić o każdy posiłek paschalny w dniach następujących po 14 Nisan lub związany z wypadającym również na dzień 15 Nisan świętem Przaśników, gdyż następujące w kolejnych siedmiu dniach[8] obchody były określane zbiorczo jako „święto Przaśników” („obchodzili Święto Przaśników przez siedem dni” — 2 Krn 30,21; por. 35,17; Ezd 6,22; Kpł 23,6; Wj 23,15; 34,18; Pwt 16,3.8) i traktowane jako paschalne (por. Łk 22,1; Mk 14,12; Ez 45,21; Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, 14,II,1; 18,II,2; por. 17,IX,3).

Możliwe też, że uczeni w Piśmie spożywali baranka wielkanocnego w późniejszym czasie niż Jezus i uczniowie, z powodu licznych pielgrzymów przybywających w tym okresie do Jerozolimy i dużej ilości ofiar jakie należało złożyć w związku z Paschą. Być może też intensywne spiskowanie przeciw Jezusowi tego wieczora sprawiło, że uczeni w Piśmie nie spożyli posiłku paschalnego na czas. Gdy Judasz przyszedł donieść na Jezusa przerwali oni wieczerzę paschalną i postanowili dokończyć ją w dniu następnym. Jak podaje komentarz biblijny The Navarre Study Bible, saduceusze byli bardziej liberalni niż faryzeusze w obchodzeniu Paschy i w pewnych sytuacjach byli skłoni przesunąć datę tego święta o jeden dzień w przód. W roku ukrzyżowania Jezusa obchodziliby oni więc Paschę w sobotę a nie w piątek, przygotowanie do Paschy mieliby więc w piątek a nie w czwartek 14 Nisan, jak pozostały judaizm faryzejski. Synoptycy są tu w każdym razie zgodni z Janem a werset z J 18,28 jest zbyt słabym i nie do końca jasnym tekstem aby udowodnić tu jakąś „sprzeczność” między Ewangelistami. Ewangelista Łukasz wyraźnie stwierdza, że w momencie ofiarowania baranka paschalnego w świątyni Jezus żył i uczniowie dopiero przygotowywali się do Ostatniej Wieczerzy (Łk 22,7).

Jak wspomniałem wyżej, wielkanocny baranek miał zostać zabity „wieczorem” dnia 14 Nisan, zgodnie z tradycją Starego Testamentu (2 Krn 35,1; Wj 12,3-8). „Wieczór” wśród starożytnych Żydów był trochę inaczej rozumiany niż u nas współcześnie i już nasza godzina 15.00 była dla nich „wieczorem”. Nowy dzień rozpoczynał się w starożytnym Izraelu po godzinie 18.00. Jezus zmarł w piątek, koło południa, „w dniu przygotowania”. Wskazuje na to między innymi tekst z Łk 24,20-21, w którym dwaj uczniowie z Emaus mówią, że w niedzielę mija już trzeci dzień od ukrzyżowania Jezusa, co oznacza, że został ukrzyżowany właśnie w piątek.

4) Jezus został skazany na śmierć „w dzień przygotowania Paschy” (J 19,14) oraz ukrzyżowany tego samego dnia (J 19,41).

            I tu dochodzimy do sedna zagadnienia. Termin „przygotowanie Paschy” w J 19,14 nie odnosi się do czwartku, ale do piątku właśnie. Jak pisał Carson[9], słowo „przygotowanie” (paraskeue) w tym wersie odnosi się do przygotowania szabatu, czyli mówi nam o przygotowaniach w piątek, lub nawet o przygotowaniach do całego tygodnia paschalnego[10]. Słowo paraskeue („przygotowanie”) nigdy nie jest w literaturze żydowskiej używane w znaczeniu czwartkowych przygotowań do piątkowej Paschy. Zarówno Flawiusz (Dawne dzieje Izraela, 16,VI,2) jak i literatura patrystyczna z II wieku po Chrystusie (Męczeństwo Polikarpa, VII,1; Didache, VIII,1) używają tego terminu wyłącznie w znaczeniu piątkowych przygotowań do szabatu[11] (patrz też Jdt 8,6 i 2 Mch 8,26). Termin paraskeue występujący w Didache (VIII,1) i J 19,31 nie zawiera przedimka określonego ani rzeczownika „dzień”, co oznacza, że te dokumenty używają tego terminu w znaczeniu czysto technicznym. Tertulian wręcz pisał, że piątek to paraskeue od początku świata. Do dziś w języku greckim piątek nosi nazwę paraskeue, czyli „dzień przygotowania”. Z kolei aramejskim odpowiednikiem greckiego paraskeue było słowo arubta, co dodatkowo potwierdza wspomniane znaczenie[12]. Talmud jerozolimski określa to podobnym mianem - Yoma da-'Arubta, czyli „dzień przygotowania” (Pesachim, IV,1). Jest to zgodne z chronologią widoczną w J 19,42 a zwłaszcza z chronologią widoczną w J 19,31: „dlatego Żydzi, ponieważ był to czas przygotowania [tj. piątek], nie chcieli żeby ciała pozostały na krzyżu w dzień szabatu [tj. w sobotę]” [13]. Dalej Jan pisze, że ów dzień szabatu był „wielkim dniem” (J 19,31), co wskazuje, że łączył go z Paschą (patrz przypis w Biblii Tysiąclecia do J 19,31, który też tak łączy a wręcz utożsamia ze sobą te dwa dni[14]). Zaświadcza o tym też Ewangelista Marek, który pisze, że „było Przygotowanie, czyli dzień przed szabatem” (Mk 15,42; por. Łk 23,54). Zgodny z tym jest nawet Talmud babiloński, który wymienia „dzień przygotowania” Paschy jako datę śmierci Jezusa.

W tym kontekście ciekawe są również słowa Piłata, który też wspomniał o święcie Paschy trwającym już w dniu ukrzyżowania Jezusa: „Ja w Nim żadnej winy nie znajduję. Lecz utarł się u was zwyczaj, aby wam wypuszczać na Paschę jednego; chcecie więc, abym wam wypuścił króla żydowskiego?” (J 18,38-39). A więc Piłat stwierdza, że w dniu ukrzyżowania Jezusa Pascha już trwa. W J 19,14 natomiast ten sam moment jest nazwany dniem „przygotowania Paschy”. Z tekstów tych wziętych razem wprost wynika, że dzień „przygotowania” i samo święto Paschy są tym samym i jak widzimy święto to już trwało w dniu ukrzyżowania Jezusa. Poza tym nie tylko piątek ale i następująca po nim sobota były traktowane jako część trwającego tak naprawdę aż przez tydzień święta Paschy, wraz ze świętem Przaśników rozpoczynającym się od dnia 15 Nisan[15].

            Jest pewien werset u Ewangelisty Jana, który niemal bezspornie świadczy za tym, że „dzień przygotowania” w roku śmierci Jezusa to był piątek a nie czwartek. Mianowicie w J 19,42 czytamy, że zrezygnowano z pochówku Jezusa bo był już „dzień przygotowania”. Jak podaje Miszna (Szabat, 23,4-5), pogrzeb jest zakazany w szabat ale przygotowanie i namaszczenie ciała zmarłego już nie. Niedokończenie czynności pogrzebowych w przypadku Jezusa wskazuje, że „dzień przygotowania” w Ewangelii Jana to piątek a Ostatnia Wieczerza miała miejsce w czwartek po zmroku. Jeśli bowiem „dzień przygotowania” miałby mieć miejsce w tym wypadku w czwartek, to do szabatu byłby jeszcze jeden dzień czasu i można byłoby spokojnie dokończyć wszelkie czynności związane z pogrzebem Jezusa. Ten werset nie ma więc żadnego sensu jeśli przyjąć, że „dzień przygotowania” to czwartek.

            Jak wspomniałem na początku tego tekstu, niektórzy uważają, że w zgodzie „z astronomią” i Ewangelistą Janem należy uznać, że Jezus zmarł w dniu 14 Nisan i był to piątek, gdy dopiero zabijano baranki wielkanocne w świątyni. Pogląd taki rodzi jednak różnego rodzaju problemy. Jezus na przykład mówi Judaszowi aby to co ma zrobić „zrobił szybko” (J 13,27), co uczniowie odczytują najwyraźniej w taki sposób, żeby Judasz, odpowiedzialny za zaopatrzenie wspólnoty w żywność, zrobił to jeszcze przed świętem Paschy 15 Nisan, rozpoczynającym się po zmroku w dniu 14 Nisan. Jeśli jednak Jezus przyspieszyłby ucztę paschalną o jeden dzień na termin 13 Nisan, jak chcą niektórzy, to ten pośpiech nie miałby żadnego sensu. Miszna podaje bowiem, że aż do południa dnia następnego 14 Nisan można było jeszcze zrobić zakupy (Pesachim, IV,1,5).

Także Ewangelie Synoptyczne określają dzień śmierci Chrystusa jako „dzień przygotowania” przed szabatem (Mt 27,62; Mk 15,42; Łk 23,54). Dzień wieczerzy nazywają jednomyślnie „pierwszym dniem Przaśników”, w którym jednak dopiero co ofiarowano baranki paschalne (Mk 14,12; Mt 26,17; Łk 22,7). Tak więc według Synoptyków, Jezus miałby spożyć wieczerzę w ten sam wieczór co wszyscy inni Żydzi — a byłby to dzień 14 Nisan wieczorem (15 Nisan wedle żydowskiej rachuby czasu), to jest wtedy, gdy zaczynał się już szabat. Tym samym dzień śmierci Jezusa umieściliby oni w przypadającym w sobotę 15 Nisan święcie Paschy. Jest to jednak niemożliwe ze względu na fakt, że Żydzi nie mogliby owej nocy — zwanej nocą czuwania — wykonywać żadnych opisanych tam czynności. Wieczorem w czasie pojmania Jezusa Żydzi noszą broń[16] (Mt 26,47.55; Mk 14,43.47-48; Łk 22,52) i rozpalają ognisko (Mk 14,54; Łk 22,55), Szymon Cyrenejczyk powraca z pola i niesie belkę krzyżową[17] (Mt 27,32; Mk 15,21; Łk 23,26), dokonano tego dnia ukrzyżowania Jezusa a Józef z Arymatei kupił wieczorem płótno (Mk 15,46). Wykonanie tych czynności było zakazane w szabat. Ewangelista Marek jednak wyraźnie stwierdza, że Jezus został ukrzyżowany i zmarł przed szabatem (Mk 15,42). Przyjęcie, że Jezus zmarł dnia 14 Nisan stoi jak widać w pewnej sprzeczności z Synoptykami, dla których w dniu 14 Nisan Jezus razem z ówczesnym judaizmem faryzejskim przygotowywał się dopiero do Ostatniej Wieczerzy a nie umierał na krzyżu. Należy więc moim zdaniem przyjąć, że dnia 14 Nisan Jezus przygotowywał się dopiero do Ostatniej Wieczerzy, zgodnie z zaleceniem Starego Testamentu (Wj 12,6-8), i zmarł dopiero dnia 15 Nisan.

5) W 1 Kor 5,7 czytamy, że Jezus zmarł w dniu, w którym złożono w ofierze baranka paschalnego, czyli 14 Nisan.

            Ten tekst wcale nie mówi tego wprost. Jest dość symboliczny i typologiczny i nie zajmuje się dokładną datą śmierci Jezusa. Poza tym starożytna literatura żydowska odnosiła termin „ofiara paschalna” do dość szerokiego okresu czasowego na przestrzeni całego „tygodnia paschalnego”. Wystarczy zajrzeć do tekstu z 2 Krn 30,22 (por. 35,7-9) aby się o tym przekonać, gdzie czytamy, że „w siedem dni ukończono uroczystość, składając ofiary biesiadne” (por. Pwt 16,3). A zatem całe święto i ofiary w okresie tak długim jak tydzień były traktowane jako „Pascha”, nawet jeśli nie wypadały dokładnie w dniu 14 Nisan lub inny dzień święta[18]. Niektórzy twierdzą przy tym, że Jezus „musiał” przesunąć datę Ostatniej Wieczerzy na dzień 13 Nisan aby w dniu 14 Nisan wypełnić proroctwa i samemu stać się Barankiem składanym w ofierze dokładnie w tym samym czasie gdy zabijano baranki wielkanocne w świątyni. Miałoby to być ściśle zgodne z 1 Kor 5,7 (por. J 19,36; Wj 12,46). Ten argument jest z pozoru bardzo zgrabny ale tak naprawdę jest naciągany. Istniało bowiem inne proroctwo, którego Jezus przez swą śmierć nie wypełnił zgodnie z czasem ofiar składanych w przypadające na nie święto, tak zwane Jom Kippur (dzień Przebłagania), które wypadało w zupełnie innym czasie roku bo mniej więcej na jesieni (Kpł 16,29), podczas gdy Jezus zmarł na wiosnę.

Synoptycy:    

1) Sklepy były otwarte: Józef z Arymatei mógł kupić całun (Mk 15,46) a kobiety mogły nabyć wonności (Łk 23,56). Wszystko to nie mogło odbywać się w uroczystym dniu Paschy, 15 Nisan.

            To jest nieprawda. Literatura rabiniczna zaświadcza, że w dniu Paschy sklepy wcale nie były zamykane i można było dokonać zakupów[19], choć nie było to wygodne, podobnie jak ma to miejsce choćby dziś w dniu 24 grudnia w Wigilię Bożego Narodzenia. Jak pisze cytowany już wyżej Carson, „ktoś mógł kupić to co potrzebne nawet w szabat, jeśli wypadał on przed Paschą, pod warunkiem, że zostawił coś w zastaw zamiast pieniędzy”. Nawet słowo agorazo, użyte w J 13,27-29, co niektórzy interpretują znowu na rzecz chronologii wykluczającej dzień Paschy w tym miejscu, oznacza jedynie „pójść na rynek” a nie „kupić” coś[20].

Warto zauważyć, że Jan nie musiał stosować żydowskiej rachuby czasu, w której liczono początek nowego dnia po zachodzie Słońca. Mógł natomiast stosować się jak najbardziej do rachuby rzymskiej, w której liczono czas od północy do północy (tak jak to jest do dziś w naszej kulturze), zwłaszcza w prawnych kwestiach. Jan prowadził działalność misyjną w Azji Mniejszej, gdzie taka rachuba była stosowana, o czym świadczą akta męczenników z tego obszaru. Pliniusz Starszy relacjonował, że funkcjonują różne rachuby czasu w Cesarstwie Rzymskim. Istnieją nawet pewne wskazówki w czwartej Ewangelii, że Jan stosował się do rzymskiej rachuby czasu, w której liczono czas „od północy do północy”. W J 1,39 czytamy na przykład, że Andrzej i Piotr spotkali Jezusa około „godziny dziesiątej” i spędzili z nim dzień. Wedle rachuby żydowskiej była to godzina czwarta po południu (nasza współczesna szesnasta), kiedy już tak naprawdę był wieczór a dzień miał skończyć się za 2 godziny. Trudno uznać, że „dzień” trwa zaledwie 2 godziny. Natomiast przyjmując godzinę dziesiątą rano łatwiej uznać, że spędzili dzień z Jezusem, niż gdy przyjmiemy godzinę czwartą po południu (por. J 4,6)[21]. Licząc bowiem „dzień” od północy do północy, rozpoczynał się dopiero ów „dzień”, tak jak to jest współcześnie u nas.

U Jana Ewangelisty znajdujemy jeszcze inne dodatkowe przesłanki, wskazujące na to, że opisywane przez niego wydarzenia związane ze śmiercią Jezusa nastąpiły wtedy gdy o tym mówią Synoptycy. W J 13,10 czytamy mianowicie, że uczniowie mieli już za sobą kąpiel rytualną związaną ze świętem Paschy a więc Jezus nie mógł umrzeć w dniu i momencie w którym zabijano baranka wielkanocnego w świątyni bo w tym wypadku Pascha byłaby dopiero przed nimi. Z kolei w J 13,29 czytamy pewną z pozoru drobną i nieistotną wskazówkę, która jest jednak kluczowa dla naszych rozważań: Judasz może pójść i obdarować ubogich. Taki zwyczaj miał miejsce właśnie w pierwszą noc Paschy, czyli już w dniu 15 Nisan (otwierano wtedy bramy świątyni o północy aby żebracy mogli tam się zbierać i otrzymywać jałmużnę — por. Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, 18,II,2). A więc w dniu 15 Nisan Jezus wciąż żył. Jan jest tu znowu jak najbardziej w zgodzie z Synoptykami. Zresztą stricte rzecz biorąc Jan nic nie wspomina o terminie Ostatniej Wieczerzy, nie jest więc tym bardziej niezgodny w tej kwestii z Synoptykami.

A zatem wystarczy nieco wnikliwiej spojrzeć na to zagadnienie i okazuje się, że nie istnieją żadne „niezgodności” pomiędzy czterema Ewangelistami w kwestii daty śmierci Jezusa. Wszyscy umieszczają to wydarzenie w dniu oficjalnej Paschy 15 Nisan. Wspomniane wyżej zarzuty mogą wynikać jedynie z niedostatecznej wiedzy odnośnie zagadnień z tym związanych (jak zawsze w takich przypadkach). Z Ewangelii Jana wynika, że Jezus został ukrzyżowany „w dniu przygotowania” w piątek, oficjalna uroczystość Paschy i pierwszy Dzień Przaśników wypadały zaś tego roku również w piątek. Ostatnia Wieczerza Jezusa odbyła się w czwartek po zmroku, również w dniu 15 Nisan. Przyjmując taką chronologię wydarzeń nie musimy dzięki temu twierdzić jak niektórzy, że Jezus spożył Paschę o jeden dzień wcześniej niż wymagało tego prawo żydowskie, naruszając w ten sposób święty porządek.

Jan Lewandowski, lipiec 2015