Współpracownik Prawdy

Ojciec Święty Benedykt XVI przyszedł na świat 16 kwietnia 1927 r., w Wielką Sobotę, w małej bawarskiej miejscowości Marktl am Inn należącej do niemieckiej diecezji Passau.

Ojciec przyszłego Papieża, Joseph, wywodził się z rodziny chłopskiej z południowej Bawarii i był komisarzem żandarmerii. Ze względu na jego pracę rodzina często zmieniała miejsce zamieszkania. Matka Maria pochodziła z rodziny rzemieślniczej z Rimsting leżącego nad jeziorem Chiem; przed zamążpójściem była kucharką, potem poświęciła się rodzinie. Mieli trójkę dzieci: Georga, Marię i najmłodszego — Josepha.

W 1929 r. rodzina przeniosła się do miasteczka Tittmoning, a w grudniu 1932 r. do Aschau am Inn, gdzie Joseph rozpoczął naukę w szkole podstawowej. Później w miasteczku Traunstein, położonym niedaleko granicy austriackiej i trzydzieści kilometrów od Salzburga, uczęszczał do gimnazjum.

Kapłan i teolog

Na wiosnę 1939 r. Joseph Ratzinger po dwóch latach nauki w gimnazjum wstąpił do niższego seminarium duchownego w Traunstein. Gdy rozpoczęła się II wojna światowa, seminarium przekształcono w szpital polowy, a seminarzystów przeniesiono do dawnej szkoły przyklasztornej. Pod koniec wojny powołano go wraz z innymi klerykami do służby wojskowej.

W latach 1946-1951 Joseph Ratzinger studiował filozofię i teologię we Fryzyndze i w Monachium. Jego mistrzami byli Alfred Läpple, rektor Michael Höck i kard. Michael von Faulhaber. 29 czerwca 1951 r. we Fryzyndze przyjął — wraz ze swoim starszym bratem Georgiem — święcenia kapłańskie z rąk kard. Faulhabera. Był wikariuszem w parafii św. Marcina w Monachium-Moosach, a następnie w parafii Najświętszej Krwi Chrystusa w Monachium-Bogenhausen. W tym czasie nauczał religii w szkole oraz poświęcał się duszpasterstwu młodzieży. W latach 1952-1954 prowadził wykłady w seminarium arcybiskupim we Fryzyndze, gdzie sam był jeszcze do niedawna studentem.

W lipcu 1953 r. uzyskał doktorat na podstawie rozprawy poświęconej eklezjologii św. Augustyna, pod tytułem Lud i Dom Boży w nauce św. Augustyna o Kościele (Volk und Haus Gottes in Augustins Lehre von der Kirche).

Parę lat później, w r. 1957 habilitował się z teologii fundamentalnej na uniwersytecie w Monachium. Rozprawę Teologia dziejów według św. Bonawentury (Die Geschichtstheologie des heiligen Bonaventura) przygotował pod kierunkiem prof. Gottlieba Söhngena. W następnym roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym dogmatyki i teologii fundamentalnej w Wyższej Szkole Filozoficzno-Teologicznej we Fryzyndze. Zaprzyjaźnił się wtedy z Karlem Rahnerem, a także z Michaelem Schmausem, który wcześniej był nader krytycznym recenzentem jego rozprawy habilitacyjnej.

W r. 1959 został profesorem zwyczajnym teologii fundamentalnej na uniwersytecie w Bonn. Od 1963 r. wykładał dogmatykę i historię dogmatów na uniwersytecie w Münster. Od 1966 r. wykładał na uniwersytecie w Tybindze, która była wówczas ośrodkiem sporów i dyskusji ideologicznych. W 1969 r. otrzymał katedrę teologii systematycznej na uniwersytecie w Ratyzbonie. Był tam również dziekanem wydziału teologii katolickiej, a od lutego 1976 r. wicerektorem.

W 1962 r. arcybiskup Kolonii kard. Joseph Frings powołał go na swojego doradcę, i w tym charakterze brał udział w pierwszej sesji Soboru Watykańskiego, pod koniec której został mianowany teologiem soborowym. Na Soborze poznał najwybitniejszych teologów tamtego okresu: Henriego de Lubaca, Jeana Danielou, Yves'a Congara, Gérarda Philipsa. Był jednym z założycieli międzynarodowego czasopisma «Concilium», a następnie — wraz z Hansem Ursem von Balthasarem i kilkoma innymi teologami — wydawał czasopismo «Communio». Był też członkiem powołanej przez Pawła VI Międzynarodowej Komisji Teologicznej.

Arcybiskup i kardynał

24 marca 1977 r. Paweł VI mianował Josepha Ratzingera arcybiskupem Monachium i Fryzyngi. Święcenia biskupie przyjął w wigilię Zesłania Ducha Świętego, 28 maja 1977 r. w Monachium.

Był pierwszym od osiemdziesięciu lat kapłanem diecezjalnym, wyświęconym na biskupa monachijskiej archidiecezji. Jego zawołaniem biskupim były słowa z trzeciego Listu św. Jana: Cooperatores Veritatis — «Współpracownicy Prawdy» (w. 8); prymat prawdy nie daje temu, kto ją odkrył, żadnych szczególnych praw, ale pozostaje wymogiem pokory i posłuszeństwa, prowadząc na drogę wspólnoty.

Miesiąc po sakrze — 27 czerwca 1977 r. — pięćdziesięcioletni arcybiskup został przez Pawła VI wyniesiony do godności kardynalskiej i otrzymał kościół tytularny Matki Bożej Pocieszycielki przy ulicy Tiburtina.

U boku Jana Pawła II

Po czterech latach pasterzowania w archidiecezji Monachium i Fryzyngi 25 listopada 1981 r. kard. Joseph Ratzinger został powołany przez Jana Pawła II do pracy w Stolicy Apostolskiej. Otrzymał nominację na prefekta Kongregacji Nauki Wiary, jak również przewodniczącego Papieskiej Komisji Biblijnej i Międzynarodowej Komisji Teologicznej.

W latach 1986-1992 przewodniczył Papieskiej Komisji przygotowującej Katechizm Kościoła Katolickiego. Brał aktywny udział we wszystkich synodach biskupów w czasie pontyfikatu Jana Pawła II. Był relatorem V Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów na temat zadań rodziny chrześcijańskiej we współczesnym świecie (1980). Pełnił funkcję przewodniczącego VI Zgromadzenia synodalnego na temat pojednania i pokuty w posłudze Kościoła (1983).

Uczestniczył w pracach licznych dykasterii Stolicy Apostolskiej, był członkiem Rady II Sekcji Sekretariatu Stanu oraz Kongregacji: dla Kościołów Wschodnich, ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, ds. Biskupów, ds. Ewangelizacji Narodów, ds. Wychowania Katolickiego (Seminariów i Instytucji Naukowych), a także Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan i Papieskich Komisji: ds. Ameryki Łacińskiej i «Ecclesia Dei».

W okresie, w którym był prefektem Kongregacji Nauki Wiary, powstały ważne dokumenty doktrynalne, takie jak Instrukcja o niektórych aspektach «teologii wyzwolenia» Libertatis nuntius (6 sierpnia 1984 r.) i Instrukcja o chrześcijańskiej wolności i wyzwoleniu Libertatis conscientia (22 marca 1986 r.). Bardzo aktualne są dziś dokumenty dotyczące doktryny moralnej, jak: List do Biskupów Kościoła katolickiego o duszpasterstwie osób homoseksualnych (Homosexualitatis problema, 1 października 1986 r.), Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae (22 lutego 1987 r.) czy Uwagi dotyczące odpowiedzi na propozycje ustaw o niedyskryminacji osób homoseksualnych (Omosessualità, 24 lipca 1992 r.), a także List do Biskupów na temat przyjmowania Komunii św. przez wiernych rozwiedzionych żyjących w nowych związkach (Annus Internationalis Familiae, 14 września 1994 r.).

Doktrynę o Kościele wzbogacił List do Biskupów Kościoła katolickiego o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia Communionis notio (28 maja 1992 r.), pracy teologa poświęcona była Instrukcja o powołaniu teologa w Kościele Donum veritatis (24 maja 1990 r.), a niektórym kwestiom dotyczącym współpracy wiernych świeckich w ministerialnej posłudze kapłanów — Instrukcja Ecclesiae de mysterio (15 sierpnia 1997 r.).

Wspomnieć należy także dokumenty dotyczące modlitwy, w szczególności: List do Biskupów Kościoła katolickiego o niektórych aspektach medytacji chrześcijańskiej Orationis formas (15 października 1989 r.) i Instrukcja na temat modlitw w celu osiągnięcia uzdrowienia pochodzącego od Boga Ardens felicitatis desiderium (14 września 2000 r.). Najbardziej znanym dokumentem tego czasu stała się Deklaracja o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła Dominus Iesus (6 sierpnia 2000 r.).

Wśród dokumentów z ostatnich lat wymieńmy te dotyczące udziału katolików w życiu społecznym i związanej z tym odpowiedzialności: Nota doktrynalna o niektórych aspektach działalności i postępowania katolików w życiu politycznym (24 listopada 2002 r.), Uwagi dotyczące projektów legalizacji związków między osobami homoseksualnymi (3 czerwca 2003 r.), a także List do Biskupów Kościoła katolickiego o współdziałaniu mężczyzny i kobiety w Kościele i świecie (31 maja 2004 r.).

Dwóch wielkich sług Kościoła przełomu tysiącleci, Papieża Jana Pawła II i prefekta Kongregacji Doktryny Wiary, dziś następcę Papieża Polaka, łączyła nie tylko współpraca apostolska, lecz także serdeczna przyjaźń.

Papież Jan Paweł II na konsystorzu 5 kwietnia 1993 r. wyniósł kard. Ratzingera do godności kardynalskiej w porządku biskupów z tytułem diecezji podrzymskiej Velletri-Segni. 9 listopada 1998 r. został mianowany wicedziekanem Kolegium Kardynalskiego, a 30 listopada 2002 r. dziekanem tegoż Kolegium, i przyjął tytuł Kościoła diecezji podrzymskiej w Ostii. W ostatnich latach kard. Ratzinger był m.in. legatem papieskim na obchodach 750-lecia kanonizacji św. Stanisława Biskupa na Skałce w Krakowie, 11 maja 2003 r.

Najważniejsze publikacje

Wśród licznych publikacji Josepha Ratzingera należy wymienić przede wszystkim Wprowadzenie w chrześcijaństwo (Einführung in das Christentum), wydane po raz pierwszy w r. 1968 (wyd. pol. Kraków 1970, 1994, 2005). Dzieło to, stanowiące zbiór wykładów wygłoszonych w Tybindze na temat Wyznania wiary, wciąż jest wznawiane i tłumaczone na wiele języków.

Rok później opublikował książkę Nowy Lud Boży (Das neue Volk Gottes. Entwürfe zur Ekklesiologie; wyd. pol. Poznań 1975), a potem Wiara i przyszłość (Glaube und Zukunft, 1970; wyd. pol. Warszawa 1975). Szerokim echem odbiła się wygłoszona w tym okresie w Katolickiej Akademii Bawarii konferencja na temat Dlaczego jestem jeszcze w Kościele (Warum ich noch in der Kirche bin, opublikowana w 1971 r. wraz z konferencją Hansa Ursa von Balthasara: Zwei Plädoyers), w której krytycznie analizuje tendencje teologiczne w ówczesnym Kościele i jasno odpowiada, że tylko w Kościele, a nie obok Kościoła, można być chrześcijaninem.

W 1973 r. wydaje ważny tom Dogmat i przepowiadanie (Dogma und Verkündigung), na który składają się artykuły, medytacje i homilie poświęcone przepowiadaniu wiary. W 1975 r. publikuje razem z H. Schürmannem i H. U. von Balthasarem mały tomik Podstawy moralności chrześcijańskiej (Prinzipien christlicher Moral, wyd. pol. Poznań 1999). Wydaje też słynną książeczkę Bóg Jezusa Chrystusa. Medytacje o Bogu Trójjedynym (Der Gott Jesu Christi. Betrachtung über den Dreieinigen Gott, 1976, wyd. pol. Kraków 1995, 2005).

W 1977 r. ukazuje się podręcznik jego autorstwa Eschatologia. Śmierć i życie wieczne (Eschatologie. Tod und Ewiges Leben; wyd. pol. Poznań 1984, Warszawa 1986, 2000), który należy do serii przygotowywanej wraz z Johannem Auerem, zatytułowanej Mała dogmatyka katolicka. Wydaje też tomik o pobożności maryjnej w Kościele Córa Syjonu (Die Tochter Zion, 1977; wyd. pol. Warszawa 1997) i zbiór medytacji na każdy dzień Służyć Prawdzie (Mitarbeiter der Wahrheit. Gedanken für jeden Tag, 1979, wyd. pol. Poznań 1983, Wrocław 2001). W licznych artykułach, opracowaniach haseł encyklopedycznych i książkach zajmował się praktycznie wszystkimi dziedzinami teologii.

Także w czasie oddanej służby Kościołowi jako kardynał nie przestał poświęcać się fascynującej pracy teologicznej, co owocowało z każdym rokiem nie tylko licznymi wykładami i przemówieniami, ale nowymi, cennymi książkami. Z tego okresu wspomnimy najważniejsze dzieła, dokonując usystematyzowania tematów, które znajdowały się w centrum myśli wielkiego Autora.

Sercem teologii jest Jezus Chrystus, któremu kard. Ratzinger poświęca takie dzieła, jak: Patrząc na Ukrzyżowanego (Schauen auf den Durchbohrten, 1984), Patrząc na Chrystusa (Auf Christus schauen. Einübung in Glaube, Hoffnung, Liebe, 1989; wyd. pol. Warszawa 1991), W drodze do Jezusa Chrystusa (Unterwegs zu Jesus Christus, 2003; wyd. pol. Kraków 2004). Szczególne miejsce w tym chrystocentrycznym nauczaniu zajmuje przeżywanie Paschy Pana: Droga Paschalna (Il cammino pasquale. Corso di esercizi spirituali tenuti in Vaticano alla presenza di S.S. Giovanni Paolo II, 1985; wyd. pol. Kraków 2001) czy Droga Krzyżowa (Via crucis. Meditazioni e preghiere, 2005; wyd. pol. w tym numerze «L'Osservatore Romano») itp.

Ważne miejsce w teologii Josepha Ratzingera stanowi refleksja nad misterium liturgii Kościoła, której dał wyraz między innymi w książkach: Święto wiary. Przyczynki do teologii liturgii (Das Fest des Glaubens, 1981), Nowa pieśń dla Pana. Wiara w Chrystusa a liturgia dzisiaj (Ein neues Lied für den Herrn. Christusglaube und Liturgie in der Gegenwart, 1995; wyd. pol. Kraków 1999), Obrazy nadziei (Bilder der Hoffnung. Wanderungen im Kirchenjahr, 1997; wyd. pol. Poznań 1998), W czas Bożego Narodzenia (Weihnachtspredigten, 1998; wyd. pol. Kraków 2001), Duch liturgii (Der Geist der Liturgie. Eine Einführung, 2000; wyd. pol. Poznań 2002), Bóg jest blisko nas. Eucharystia — centrum życia (Gott ist uns nah. Eucharistie: Mitte des Lebens, 2001; wyd. pol. Kraków 2004).

Źródłem wciąż nowych inspiracji teologicznych jest także Kościół jako wspólnota, sakrament zbawienia i komunia: Kościół, ekumenizm i polityka (Kirche, Ökumene und Politik, 1987), Kościół wspólnotą (Zur Gemeinschaft gerufen. Kirche heute verstehen, 1991; wyd. pol. Lublin 1993), Dlaczego właśnie Ona? (Maria, Kirche im Ursprung, 1980, poszerzone 1997; wyd. pol. Warszawa 1991), Słudzy waszej radości (Diener eurer Freude, 1988; wyd. pol. 1990), Pielgrzymująca wspólnota wiary. Kościół jako komunia (Weggemeinschaft des Glaubens. Kirche als Communio, pod redakcją jego uczniów S. O. Horna i V. Pfnüra — wraz z bibliografią kard. J. Ratzingera, 2002; wyd. pol. Kraków 2003). Kardynał poruszał też wielokrotnie temat relacji Kościoła z innymi religiami: Wielość religii i jedno Przymierze (Die Vielfalt der Religionen und der Eine Bund, 1998; wyd. pol. Poznań 2004) i Wiara — prawda — tolerancja. Chrześcijaństwo a religie świata (Glaube — Wahrheit — Toleranz. Das Christentum und die Weltreligionen, 2003; wyd. pol. Kielce 2004).

Często powracał w swoich pracach do natury i metody samej teologii, i tak powstały m.in.: Elementy teologii fundamentalnej (Theologische Prinzipienlehre, 1982), Istota i zadanie teologii (Wesen und Auftrag der Theologie, 1993).

Siłą myśli jest dialog, który był zawsze istotną formą w twórczości prefekta Kongregacji Nauki Wiary. Z jego dysput powstały takie bestsellery, jak Raport o stanie wiary (Zur Lage des Glaubens. Ein Gespräch mit Vittorio Messori, 1985; wyd. pol. Kraków-Warszawa 1986), Sól ziemi. Chrześcijaństwo i Kościół katolicki na przełomie tysiącleci (Salz der Erde. Christentum und katholische Kirche an der Jahrtausendwende. Ein Gespräch mit Peter Seewald, 1996; wyd. pol. Kraków 1997) oraz Bóg i świat. Z kardynałem Josephem Ratzingerem rozmawia Peter Seewald (Gott und die Welt. Glauben und Leben in unserer Zeit. Ein Gespräch mit Peter Seewald, 2000; wyd. pol. Kraków 2001). Serdeczny dialog z czytelnikiem podejmuje w swoich autobiograficznych wspomnieniach: Moje życie. Wspomnienia z lat 1927--1977 (Aus meinem Leben. Erinnerungen 1927-1977, 1998; wyd. pol. Częstochowa 1998).

Joseph Ratzinger interesuje się chwilą obecną, w której ma głosić Chrystusa. Świadczą o tym dogłębne analizy współczesności zawarte w zbiorach Czas przemian w Europie (Wendezeit für Europa, 1991; wyd. pol. Kraków 2001), Prawda, wartości, władza. Kiedy społeczeństwo można uznać za pluralistyczne (Wahrheit, Werte, Macht. Prüfsteine der pluralistischen Gesellschaft, 1993; wyd. pol. Kraków 1999), 20 lat w historii Kościoła i świata (z kard. Franciszkiem Macharskim, Giovanni Paolo II. Vent'anni nella storia, 1998; wyd. pol. Częstochowa 1999), Bez korzeni. Europa, relatywizm, chrześcijaństwo, islam (z przewodniczącym Senatu Włoch Marcello Perą, Senza radici. Europa, Relativismo, Cristianesimo, Islam, 2004) i Europa i jej fundamenty dziś i jutro (Europa. I suoi fondamenti oggi e domani, 2004).

Wspomniane wyżej, wybrane pisma kard. Josepha Ratzingera doczekały się już wielu wydań i tłumaczeń. Wiele z nich jest przetłumaczonych na język polski, niektóre czekają jeszcze na polskojęzyczną edycję. To co je łączy i jednocześnie wyróżnia teologię Papieża, to prostota i głębia słowa; głębia argumentacji naukowej rzetelnej i dalekowzrocznej, a zarazem wyjątkowa jasność przekazu.

Dorobek teologiczny Josepha Ratzingera jest tak bogaty i różnorodny, że nie można go przedstawić w krótkiej syntezie. W jednym słowie jego pracę naukową można by określić jako «służbę Prawdzie», co oznacza nie tyle «posiadanie prawdy», jako własności przynależącej teologowi, ale przyjęcie Prawdy jako daru w postawie służenia.

Za pracę naukową Kardynał nagradzany był licznymi tytułami. Już w 1977 r., jako nowo mianowany arcybiskup Monachium, po zrzeczeniu się katedry na uniwersytecie w Ratyzbonie, został profesorem honorowym tejże uczelni. W r. 1984 College of St. Thomas w St. Paul w Minnesocie (USA) przyznał kard. Ratzingerowi doktorat «honoris causa» z zakresu «Human Letters». Później Purpurat został doktorem «honoris causa» uniwersytetów katolickich w Limie (19 lipca 1986 r.) i w bawarskim Eichstätt (26 listopada 1987 r.), a potem na hiszpańskim Uniwersytecie Navarra w Pamplonie (31 stycznia 1998 r.). W Rzymie otrzymał doktorat «honoris causa» z zakresu prawa na prywatnym Uniwersytecie Maria Santissima Assunta (LUMSA, 10 listopada 1999 r.). Papież Benedykt XVI jest także doktorem «honoris causa» dwóch polskich uczelni. 23 października 1988 r. otrzymał ten zaszczytny tytuł na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a 27 października 2000 r. na Papieskim Wydziale Teologicznym we Wrocławiu, gdzie wygłosił lectio na temat relacji między wiarą i teologią.

Otrzymał też liczne najwyższe odznaczenia państwowe. 23 września 1978 r. Republika Ekwadoru uhonorowała kard. Ratzingera Wielkim Krzyżem za Zasługi. 24 czerwca 1986 r. kanclerz Niemiec Helmut Kohl przyznał mu Wielki Krzyż za zasługi dla Republiki Federalnej Niemiec z gwiazdą i szarfą. Prezydent Austrii Dr Thomas Klestil wyróżnił Kardynała — 12 listopada 1992 r. — Wielkim Orderem Honoru Republiki Austrii. W 1998 r. prezydent Republiki Francuskiej Jacques Chirac mianował go komandorem Legii Honorowej. Wielki Mistrz Zakonu Maltańskiego Andrew Bertie — dekretem z 16 kwietnia 1999 r. — mianował Kardynała «Baliwem Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji». Liczne wyróżnienia otrzymał w swojej rodzinnej Bawarii, m.in. Złoty Medal bawarski przyznany 21 grudnia 1987 r. i Maksymilianorder w dziedzinie sztuki i nauki 22 lutego 1996 r.

Jest członkiem wielu międzynarodowych akademii naukowych. W latach 1964-1966 należał do Akademii Nauk Nadrenii-Westfalii, a od 1966 r. pozostawał w niej jako członek korespondent. Od 1966 r. jest też członkiem Académie des Sciences Religieuses w Brukseli. 22 listopada 1991 r. został wybrany na członka zwyczajnego Europejskiej Akademii Nauki i Sztuki w sekcji teologicznej (Salzburg — Austria). Natomiast Académie des Sciences Morales et Politiques de l'Institut de France w Paryżu mianowała kard. Ratzingera 6 listopada 1992 r. Membre Associé Etranger. 9 listopada 2000 r. Jan Paweł II mianował Kardynała członkiem Papieskiej Akademii Nauk.

Warto wspomnieć też liczne nagrody i wyróżnienia, szczególnie w dziedzinie kultury i literatury, poczynając od Ordine della Minerva, przyznanego przez uniwersytet w Chieti we Włoszech 28 stycznia 1989 r., po nagrodę «Agostino Bea» (Rzym, 30 maja 1989 r.), a także nagrody: «Leopold-Kunschak» (Wiedeń, 9 marca 1991 r.), nagroda literacka «Capri S. Michele» (Anacapri, 12 września 1992 r. i 9 października 2004 r.), «Narodowa nagroda Kultury Katolickiej» (Bassano del Grappa, 17 października 1992 r.), «Nagroda literacka regionu Basilicata» (Potenza, 3 października 1993 r.).

Ostatnim wyróżnieniem była Nagroda Świętego Benedykta, którą otrzymał w Subiaco koło Rzymu 1 kwietnia 2005 r., na dzień przed śmiercią Jana Pawła II. Wypowiedział wówczas słowa, które teraz nabierają szczególnej wymowy: «potrzebujemy dziś takich ludzi jak Benedykt z Nursji, który w okresie podziałów i upadku pogrążył się w samotności i po oczyszczeniu, jakie przeszedł, doznał oświecenia. Powrócił i założył Montecassino — miasto na górze, jednoczące pośród ruin siły, które uformowały nowy świat. W ten sposób Benedykt, podobnie jak Abraham, stał się ojcem wielu narodów».

Następca św. Piotra

W czasie bólu i żałoby, gdy Pan powołał do siebie Jana Pawła II, dziekan Kolegium Kardynalskiego poruszył serca i umysły wierzących i niewierzących homilią wygłoszoną podczas Mszy św. za duszę zmarłego Papieża. W okresie wakatu Stolicy Apostolskiej przewodniczył kongregacjom Kolegium Kardynalskiego. On też wygłosił homilię w czasie Mszy św. pro eligendo Romano Pontifice i otworzył konklawe, które trwało niespełna 24 godziny.

19 kwietnia 2005 r., we wspomnienie liturgiczne świętego papieża Leona IX, wywodzącego się z chrześcijańskiej ziemi niemieckiej, kard. Joseph Ratzinger wybrany został na Biskupa Rzymu, Wikariusza Jezusa Chrystusa, Następcę Księcia Apostołów św. Piotra. Wybór nastąpił w czasie czwartego głosowania. Pierwszy Papież rozpoczynający pontyfikat w trzecim tysiącleciu chrześcijaństwa przybrał imię Benedykt XVI.

Dominus conservet eum,
et vivificet eum,
et beatum faciat eum in terra,
et non tradat eum,
in animam inimicorum eius
(Ps 40, 3).

Ks. Krzysztof Olaf Charamsa
Pracownik Kongregacji Nauki Wiary

Publikacje napisane lub zredagowane przez Josepha Ratzingera (opr. mg)

• Lud i Dom Boży w nauce św. Augustyna o Kościele (Volk und Haus Gottes in Augustins Lehre von der Kirche) (doktorat)
• Teologia dziejów według św. Bonawentury (Die Geschichtstheologie des heiligen Bonaventura) (habilitacja)
  
  Dokumenty Kongregacji Nauki Wiary
  
  
• Instrukcja o niektórych aspektach teologii wyzwolenia Libertatis nuntius (6 sierpnia 1984 r.)
• Instrukcja o chrześcijańskiej wolności Libertatis conscientia (22 marca 1986 r.)
• List do Biskupów Kościoła Katolickiego o duszpasterstwie osób homoseksualnych Homosexualitatis problema, (1 października 1986 r.)
• Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae (22 lutego 1987 r.)
• Uwagi dotyczące odpowiedzi na propozycje ustaw o niedyskryminacji osób homoseksualnych Omosessualità (24 lipca 1992 r.)
• List do Biskupów na temat przyjmowania Komunii św. przez wiernych rozwiedzionych żyjących w nowych związkach Annus Internationalis Familiae (14 września 1994 r.).
• List do Biskupów Kościoła Katolickiego o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia Communionis notio (28 maja 1992 r.)
• Instrukcja o powołaniu teologa w Kościele Donum veritatis (24 maja 1990 r.)
• Instrukcja Ecclesiae de mysterio (15 sierpnia 1997 r.).
• List do Biskupów Kościoła Katolickiego o niektórych aspektach medytacji chrześcijańskiej Orationis formas (15 października 1989 r.)
• Instrukcja na temat modlitw w celu osiągnięcia uzdrowienia pochodzącego od Boga Ardens felicitatis desiderium (14 września 2000 r.)
• Deklaracja o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła Dominus Iesus (6 sierpnia 2000 r.).
• Nota doktrynalna o niektórych aspektach działalności i postępowania katolików w życiu politycznym (24 listopada 2002 r.)
• Uwagi dotyczące projektów legalizacji związków między osobami homoseksualnymi (3 czerwca 2003 r.)
• List do Biskupów Kościoła katolickiego o współdziałaniu mężczyzny i kobiety w Kościele i świecie (31 maja 2004 r.).
  
  Inne publikacje
  
  
• Wprowadzenie w chrześcijaństwo (Einführung in das Christentum), wydane po raz pierwszy w r. 1968 (wyd. pol. Kraków 1970, 1994, 2005)
• Nowy Lud Boży (Das neue Volk Gottes. Entwürfe zur Ekklesiologie; wyd. pol. Poznań 1975)
• Wiara i przyszłość (Glaube und Zukunft, 1970; wyd. pol. Warszawa 1975).
• Dlaczego jestem jeszcze w Kościele (Warum ich noch in der Kirche bin, opublikowana w 1971 r
• Dogmat i przepowiadanie (Dogma und Verkündigung)
• Podstawy moralności chrześcijańskiej (Prinzipien christlicher Moral, wyd. pol. Poznań 1999)
• Bóg Jezusa Chrystusa. Medytacje o Bogu Trójjedynym (Der Gott Jesu Christi. Betrachtung über den Dreieinigen Gott, 1976, wyd. pol. Kraków 1995, 2005).
• Eschatologia. Śmierć i życie wieczne (Eschatologie. Tod und Ewiges Leben; wyd. pol. Poznań 1984, Warszawa 1986, 2000), z serii przygotowywanej Mała dogmatyka katolicka.
• Córa Syjonu (Die Tochter Zion, 1977; wyd. pol. Warszawa 1997)
• Służyć Prawdzie (Mitarbeiter der Wahrheit. Gedanken für jeden Tag, 1979, wyd. pol. Poznań 1983, Wrocław 2001)
• Patrząc na Ukrzyżowanego (Schauen auf den Durchbohrten, 1984)
• Patrząc na Chrystusa (Auf Christus schauen. Einübung in Glaube, Hoffnung, Liebe, 1989; wyd. pol. Warszawa 1991)
• W drodze do Jezusa Chrystusa (Unterwegs zu Jesus Christus, 2003; wyd. pol. Kraków 2004).
• Droga Paschalna (Il cammino pasquale. Corso di esercizi spirituali tenuti in Vaticano alla presenza di S.S. Giovanni Paolo II, 1985; wyd. pol. Kraków 2001)
• Droga Krzyżowa (Via crucis. Meditazioni e preghiere, 2005; wyd. pol. «L'Osservatore Romano» 6/2005)
• Święto wiary. Przyczynki do teologii liturgii (Das Fest des Glaubens, 1981)
• Nowa pieśń dla Pana. Wiara w Chrystusa a liturgia dzisiaj (Ein neues Lied für den Herrn. Christusglaube und Liturgie in der Gegenwart, 1995; wyd. pol. Kraków 1999)
• Obrazy nadziei (Bilder der Hoffnung. Wanderungen im Kirchenjahr, 1997; wyd. pol. Poznań 1998)
• W czas Bożego Narodzenia (Weihnachtspredigten, 1998; wyd. pol. Kraków 2001)
• Duch liturgii (Der Geist der Liturgie. Eine Einführung, 2000; wyd. pol. Poznań 2002)
• Bóg jest blisko nas. Eucharystia — centrum życia (Gott ist uns nah. Eucharistie: Mitte des Lebens, 2001; wyd. pol. Kraków 2004).
• Kościół, ekumenizm i polityka (Kirche, Ökumene und Politik, 1987)
• Kościół wspólnotą (Zur Gemeinschaft gerufen. Kirche heute verstehen, 1991; wyd. pol. Lublin 1993)
• Dlaczego właśnie Ona? (Maria, Kirche im Ursprung, 1980, poszerzone 1997; wyd. pol. Warszawa 1991)
• Słudzy waszej radości (Diener eurer Freude, 1988; wyd. pol. 1990)
• Pielgrzymująca wspólnota wiary. Kościół jako komunia (Weggemeinschaft des Glaubens. Kirche als Communio, pod redakcją jego uczniów S. O. Horna i V. Pfnüra — wraz z bibliografią kard. J. Ratzingera, 2002; wyd. pol. Kraków 2003)
• Wielość religii i jedno Przymierze (Die Vielfalt der Religionen und der Eine Bund, 1998; wyd. pol. Poznań 2004) i
• Wiara — prawda — tolerancja. Chrześcijaństwo a religie świata (Glaube — Wahrheit — Toleranz. Das Christentum und die Weltreligionen, 2003; wyd. pol. Kielce 2004).
• Elementy teologii fundamentalnej (Theologische Prinzipienlehre, 1982)
• Istota i zadanie teologii (Wesen und Auftrag der Theologie, 1993).
• Raport o stanie wiary (Zur Lage des Glaubens. Ein Gespräch mit Vittorio Messori, 1985; wyd. pol. Kraków-Warszawa 1986)
• Sól ziemi. Chrześcijaństwo i Kościół katolicki na przełomie tysiącleci (Salz der Erde. Christentum und katholische Kirche an der Jahrtausendwende. Ein Gespräch mit Peter Seewald, 1996; wyd. pol. Kraków 1997)
• Bóg i świat. Z kardynałem Josephem Ratzingerem rozmawia Peter Seewald (Gott und die Welt. Glauben und Leben in unserer Zeit. Ein Gespräch mit Peter Seewald, 2000; wyd. pol. Kraków 2001).
• Moje życie. Wspomnienia z lat 1927--1977 (Aus meinem Leben. Erinnerungen 1927-1977, 1998; wyd. pol. Częstochowa 1998).
• Czas przemian w Europie (Wendezeit für Europa, 1991; wyd. pol. Kraków 2001)
• Prawda, wartości, władza. Kiedy społeczeństwo można uznać za pluralistyczne (Wahrheit, Werte, Macht. Prüfsteine der pluralistischen Gesellschaft, 1993; wyd. pol. Kraków 1999)
• 20 lat w historii Kościoła i świata (z kard. Franciszkiem Macharskim, Giovanni Paolo II. Vent'anni nella storia, 1998; wyd. pol. Częstochowa 1999)
• Bez korzeni. Europa, relatywizm, chrześcijaństwo, islam (z przewodniczącym Senatu Włoch Marcello Perą, Senza radici. Europa, Relativismo, Cristianesimo, Islam, 2004)
• Europa i jej fundamenty dziś i jutro (Europa. I suoi fondamenti oggi e domani, 2004).
• Benedykt XVI. Ostatnie rozmowy (Benedikt XVI, Peter Seewald, Letzte Gespräche, Droemer Verlag 2016), Rafael, Kraków 2016

opr. mg/mg